ตลอดระยะเวลา 70 ปี ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงครองแผ่นดินโดยธรรม เพื่อประโยชน์สุขของคนไทยนั้น ประจักษ์ชัดแล้วว่าไม่ได้มีเพียงแต่คนไทยที่ได้พึ่งพระบรมโพธิสมภารเท่านั้น แต่พระมหากรุณาธิคุณยังแผ่ไพศาลไปถึงทรัพยากรธรรมชาติด้านต่างๆ ด้วย
ดั่งพระราชดำรัสตอนหนึ่ง เมื่อครั้งเสด็จฯไปยังหน่วยงานพัฒนาต้นน้ำทุ่งจ๊อ พ.ศ.2519 ความว่า “…ควรจะปลูกต้นไม้ในใจคนเสียก่อน แล้วคนเหล่านั้นก็จะพากันปลูกต้นไม้ลงบนแผ่นดินและรักษาต้นไม้ด้วยตนเอง…”
นับเป็นแนวพระราชดำริที่บ่งบอกแนวคิดในการปกป้องธรรมชาติเป็นอย่างดี โดยทุกครั้งที่เสด็จฯไปยังพื้นที่ใดก็ตาม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช จะทรงปลูกต้นไม้ไว้ทุกครั้ง ถือเป็นสัญลักษณ์ทางใจให้ประชาชนได้รำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์
ด้วยสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ โดยสถาบันไทยคดีศึกษาจึงได้รวบรวมภาพถ่ายต้นไม้ทรงปลูกของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 และสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ตลอดระยะเวลา 70 ปีแห่งการครองราชย์ มาจัดทำเป็นหนังสือภาพสี่สี “ใต้ร่มพฤกษาพระบารมี” สำหรับแจกหน่วยงานและสถาบันการศึกษาทั่วประเทศ ให้คนไทยตระหนักและรับรู้ในการอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรป่าไม้ อันเป็นต้นธารแห่งความอุดมสมบูรณ์ทั้งปวง
ดร.อนุชา ทีรคานนท์ ผู้อำนวยการสถาบันไทยคดีศึกษา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เผยว่า ตลอดระยะเวลาที่ทรงครองราชย์ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงตระหนักถึงความสำคัญของการจัดการทรัพยากรป่าไม้ อันมีความเกี่ยวโยงไปกับการอนุรักษ์ทรัพยากรแหล่งน้ำให้อยู่ในสภาพสมบูรณ์ดังเดิมไว้ให้มากที่สุด จากแนวพระราชดำริของพระองค์ได้ก่อเกิดโครงการพัฒนาและบำรุงป่าไม้ทั่วประเทศ ก่อให้เกิดประโยชน์ป้องกันอุทกภัยต่างๆ ป้องกันภัยแล้ง-น้ำท่วม ขณะเดียวกันก็เป็นการถนอมน้ำไว้เพื่ออุปโภคบริโภคในอนาคตด้วย
“ไม่ใช่แค่ความมุ่งมั่นที่จะรักษาผืนป่า บำรุงต้นน้ำ ไม่ว่าเสด็จฯเยี่ยมราษฎรในพื้นที่ห่างไกลครั้งใด ทั้ง 2 พระองค์ ทรงลงพระหัตถ์ปลูกพรรณไม้ที่เหมาะสมต่อการเติบโตในพื้นที่นั้นๆ เสมอ จากที่ได้เดินทางจัดทำหนังสือเก็บข้อมูลกว่า 1 ปี เราได้ข้อมูลทั้งหมด 350 ต้น ตามที่ได้บันทึกไว้ในหนังสือพระราชกรณียกิจ และตามรายงานข้อมูลต้นไม้ทรงปลูก ของกรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่าและพันธุ์พืช เพื่อให้คนไทยได้สัมผัสต้นไม้ของพ่อ ทำให้ผู้จัดทำรู้สึกซาบซึ้งในพระมหากรุณาธิคุณและตระหนักถึงพระราชวิริยะอุตสาหะของทั้ง 2 พระองค์ ที่ทรงตรากตรำพระวรกาย ทรงงานหนักเพื่อประชาชน ในการเยี่ยมเยือนบำบัดทุกข์บำรุงสุขให้ราษฎร ซึ่งเราพบว่าหลายพื้นที่เป็นพื้นที่ที่ยากลำบากในการเข้าถึงมาก บางพื้นที่รถไม่สามารถเข้าได้ ต้องเดินเท้าเข้าไปเป็นระยะทางหลายกิโลเมตร แต่พระองค์เสด็จฯไปถึง “ต้นไม้ทรงปลูก” จึงเป็นเครื่องเตือนใจให้ชาวไทยทุกคนได้รับรู้ถึงพระราชกรณียกิจต่างๆ และเพื่อเจริญรอยตามพระองค์” ดร.อนุชาเผย
สำหรับภาพและเรื่องราวของต้นไม้ทรงปลูกนั้น หลายต้นได้เติบโตให้คนไทยได้รักและหวงแหนเป็นวัตถุทางใจแล้ว อาทิ ต้นไม้ทรงปลูกลำดับแรกๆ เช่น “ต้นสัก” ที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 เสด็จฯพร้อมด้วยสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระราชชนนีศรีสังวาลย์ และพระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จประพาสถ้ำจอมพล จังหวัดราชบุรี และทรงปลูกไว้เป็นที่ระลึก เมื่อวันที่ 1 มิถุนายน 2499 ขณะที่ภาคเหนือ เสด็จฯไปทรงปลูก “ต้นปีบ” ที่สวนป่าทุ่งเกวียน จังหวัดลำปาง เมื่อวันที่ 3 มกราคม 2514
ส่วนภาคตะวันออก พระองค์ได้ทรงปลูกต้นศรีมหาโพธิ์ เมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม 2523 เมื่อครั้งเสด็จฯเยี่ยมโครงการสวนป่าสมุนไพรเขาหินซ้อน ในศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อน จังหวัดฉะเชิงเทรา ขณะที่ภาคอีสาน เมื่อเสด็จฯไปทรงเปิดศาลารวมใจเทิดพระเกียรติ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ณ ศูนย์ส่งเสริมศิลปาชีพกุดนาขาม ตำบลเจริญศิลป์ จังหวัดสกลนคร เมื่อวันที่ 15 มกราคม พ.ศ.2535 ทั้งสองพระองค์ได้ทรงปลูก “ต้นพิกุล” ไว้เป็นที่ระลึก
เช่นเดียวกับชายแดนใต้ของประเทศ พระองค์ทรงปลูก “ต้นพิกุล” ไว้เมื่อวันที่ 16 กันยายน 2527 เมื่อเสด็จฯไปทรงเยี่ยมศูนย์การศึกษาการพัฒนาพิกุลทอง ตามพระราชดำริ ตำบลกะลุวอเหนือ จังหวัดนราธิวาส
ทุกวันนี้ ต้นไม้ทรงปลูกเติบโตแผ่กิ่งไพศาล เช่นเดียวกับพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์ที่แผ่ไพศาล ฝังรากลึกในใจคนไทย
