| ผู้เขียน | รศ.ดร.ดวงพรรณ กริชชาญชัย |
|---|
พืชกัญชา เป็นพืชให้ดอกอยู่ในตระกูล Cannabaceae ต้นกำเนิดอยู่แถบเอเชียกลาง และกระจายปลูกในหลายๆ ส่วนของโลก กัญชา เรียกกันโดยทั่วไปว่า Cannabis, Marijuana, Ganja หรือบางครั้งก็เรียกว่า Indian Hemp กัญชามีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Cannabis sativa L. subsp. indica กัญชาเป็นพืชที่มีต้นตัวผู้ และต้นตัวเมียแยกกัน (dioecious plant) พืชกัญชามีสารสำคัญคือ สารแคนนาบินอยด์ (cannabinoids) มากกว่า 100 ตัว โดยมีสารเตตร้าไฮโดรแคนนาบินอล (Tetrahydrocannabinol-THC) เป็นสารสำคัญ ซึ่งให้ผลที่ทำให้เกิดการกระตุ้นประสาท ปริมาณสาร THC มีมากหรือน้อยและผลการกระตุ้นประสาทของพืชกัญชาขึ้นกับสภาพแวดล้อมของพื้นที่ปลูกสายพันธุ์ วิธีการปลูกและส่วนของต้นกัญชาที่นำมาใช้ในหลายๆ ประเทศกัญชาเป็นพืชที่เป็นที่ยอมรับกันว่าเป็นพืชที่มีประโยชน์ทางการแพทย์ ในสหราชอาณาจักรมีการนำกัญชามาสกัดเพื่อใช้ในการรักษาโรคปลอกประสาทแข็ง ซึ่งตำรับนี้เป็นที่ยอมรับให้ใช้ทางการแพทย์ใน 24 ประเทศ เช่น ออสเตรเลีย, ออสเตรีย, เนเธอร์แลนด์,สหราชอาณาจักร, สเปน ฯลฯ
นอกจากนี้ ก็ยังมีการนำสารสกัดจากกัญชามาใช้ในการบำบัดรักษาอาการจิตเวชและระบบประสาท(Neuropsychiatric symptoms) การรักษาอาการไม่อยากอาหารในผู้ป่วยมะเร็ง เป็นต้น บางประเทศจึงยอมให้มีการปลูกกัญชา เพื่อใช้ในทางการแพทย์ เช่น แคนาดา อิสราเอล เนเธอร์แลนด์ สหราชอาณาจักร สวิตเซอร์แลนด์ และบางรัฐในประเทศสหรัฐอเมริกา และมีหลายประเทศยอมรับให้ใช้กัญชาในการรักษาทางการแพทย์
ในปัจจุบันประเทศไทย จากเดิมได้ใช้พระราชบัญญัติยาเสพติดให้โทษ พ.ศ.2522 ได้กำหนดการควบคุมกัญชาเป็นยาเสพติดให้โทษประเภท 5 ห้ามมิให้ผู้ใดผลิต จำหน่าย นำเข้า ส่งออก หรือมีไว้ในครอบครองซึ่งยาเสพติด เว้นแต่รัฐมนตรีจะได้อนุญาตโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการเป็นรายๆ ไป ได้เปลี่ยนแปลงการควบคุมกัญชาตามพระราชบัญญัติยาเสพติดให้โทษ (ฉบับที่ 7) พ.ศ.2562 มาตรา 26/2 ความว่า “(1) ในกรณีจำเป็นเพื่อประโยชน์ของทางราชการ การแพทย์ การรักษาผู้ป่วย หรือการศึกษาวิจัยและพัฒนา ทั้งนี้ ให้รวมถึงการเกษตรกรรม พาณิชยกรรม วิทยาศาสตร์ หรืออุตสาหกรรม เพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ด้วย ซึ่งได้รับใบอนุญาตจากผู้อนุญาตโดยความเห็นชอบของคณะกรรมการ” แสดงให้เห็นถึงโอกาสที่กัญชาจะสามารถวิจัยและผลิตเป็นยาทางการแพทย์ตามรูปแบบต่างประเทศได้มากขึ้น ซึ่งในต่างประเทศการจะสามารถวิจัยและผลิตเป็นยาทางการแพทย์ได้นั้น จำเป็นจะต้องมีกระบวนการในการติดตามและตรวจสอบย้อนกลับ ยกตัวอย่างเช่น ในประเทศสหรัฐอเมริกา บริษัท Bio Track ซึ่งเป็นบริษัทที่เกี่ยวกับการติดตามตรวจสอบย้อนกลับกัญชาให้กับภาครัฐในประเทศสหรัฐอเมริกา สามารถติดตามตรวจสอบย้อนกลับได้ตั้งแต่ต้นที่เพาะปลูกกัญชา การสกัดสาร การทิ้ง การขนส่งและการผลิตผลิตภัณฑ์กัญชา
ดังนั้น การจะดำเนินการในการพัฒนาให้กัญชามีประโยชน์ทางแพทย์ จำเป็นต้องมีการติดตามตรวจสอบย้อนกลับผลิตภัณฑ์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางแพทย์ที่สามารถติดตามได้ถึงผู้ที่ได้รับอนุญาตให้ปลูก ผลิต จัดจำหน่ายและนำไปใช้ได้จริงจึงเป็นเรื่องที่สำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากหากขั้นตอนใดขั้นตอนหนึ่งในการผลิตยาจากสารสกัดกัญชาไม่ได้มาตรฐานทำให้สารออกฤทธิ์ไม่เท่ากันตามมาตรฐาน หรือมีสารปนเปื้อน จะส่งผลถึงความปลอดภัยด้านสุขภาพของผู้ใช้ยาที่สกัดมาจากสารสกัดกัญชา จึงจำเป็นอย่างยิ่งที่ผลิตภัณฑ์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ควรจะมีความสามารถในการติดตามตรวจสอบย้อนกลับได้ตลอดสายโซ่อุปทาน เพื่อสามารถเรียกคืนได้ตั้งแต่ผู้ใช้ไปจนถึงแหล่งที่มาในการผลิตรวมไปถึงล็อตที่มีแนวโน้มที่สารออกฤทธิ์จะไม่ได้มาตรฐานหรือมีสารปนเปื้อน
สาเหตุดังกล่าวจึงเป็นที่มาของการวิจัยเพื่อติดตามตรวจสอบย้อนกลับผลิตภัณฑ์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ชิ้นนี้ การจะดำเนินการติดตามตรวจสอบย้อนกลับผลิตภัณฑ์กัญชาตลอดโซ่อุปทานได้นั้น ต้องมีการดำเนินการดังนี้
1.วิจัยถึงคุณลักษณะในการบันทึกข้อมูลเข้าไปในระบบการติดตามตรวจสอบย้อนกลับกัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์อย่างเหมาะสมโดยคำนึงถึงผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในโซ่อุปทานกัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์อย่างเช่น
1.1 ขั้นตอนการปลูกควรจะมีรหัสติดตามต้นที่ปลูก จำนวนแปลง ผู้ที่ปลูก จำนวนการเก็บเกี่ยวน้ำหนักที่ได้ เป็นต้น
1.2 ขั้นตอนการผลิตควรจะมีรหัสติดตามตั้งแต่สารกัญชามาจากต้นไหน สกัดได้เท่าไหร่ นำไปใช้ในผลิตภัณฑ์ไหน ผลิตภัณฑ์อยู่ในล็อตไหน เป็นต้น
1.3 ขั้นตอนการสั่งใช้ควรจะมีรหัสติดตามแพทย์ผู้ได้รับอนุญาตให้สั่งจ่าย ผู้ป่วยที่ใช้ ล็อตที่นำไปเบิกจำนวนที่ใช้ในการเบิก เป็นต้น
2.พัฒนาระบบสารสนเทศที่สนับสนุนการติดตามตรวจสอบย้อนกลับกัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ที่สามารถปรับเปลี่ยนคุณลักษณะตามการเปลี่ยนแปลงทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับกัญชาได้ ซึ่งเมื่อพัฒนาระบบแล้ว จำเป็นจะต้องมีการประกาศมาตรฐานการส่งต่อข้อมูลระหว่างผู้ได้รับอนุญาตให้ดำเนินกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับกัญชาเพื่อประโยชน์ทางแพทย์และผู้ได้รับอนุญาตให้ตรวจสอบ เพื่อที่จะสามารถติดตามตรวจสอบย้อนกลับผลิตภัณฑ์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ได้ตลอดโซ่อุปทานอย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งจะส่งผลให้การผลิตกัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์สามารถใช้เพื่อการรักษาได้อย่างถูกต้องและปลอดภัยมากที่สุด
วัตถุประสงค์
1.เพื่อศึกษาห่วงโซ่อุปทานและวิเคราะห์ห่วงโซ่คุณค่ากัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ ตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ และปลายน้ำ
2.เพื่อศึกษา วิเคราะห์ศักยภาพในการดำเนินงานของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียตลอดห่วงโซ่อุปทานและนำเสนอแนวทางในการเพิ่มศักยภาพและประสิทธิภาพในการบริหารจัดการโลจิสติกส์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์โดยคำนึงถึง chain of custody ตลอดห่วงโซ่อุปทาน
3.เพื่อพัฒนาระบบติดตามตรวจสอบย้อนกลับกัญชา (Traceability) ที่มีแหล่งอ้างอิงการตรวจสอบการใช้กัญชา รวมถึงที่มาที่ไปของผลิตภัณฑ์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ที่รับเข้ามาและจ่ายออกไป
ประโยชน์ที่ได้รับ
1.เข้าใจถึงโครงสร้าง กระบวนการ และกิจกรรมโลจิสติกส์ที่เกี่ยวข้องในห่วงโซ่คุณค่ากัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ในประเทศไทย ครอบคลุมถึงทั้งส่วนใช้เพื่อการแพทย์แผนปัจจุบันและการแพทย์แผนไทย
2.ระบบติดตามตรวจสอบย้อนกลับกัญชา (Traceability) สามารถติดตามและสอบกลับสถานะของผลิตภัณฑ์ได้ รวมไปถึงสามารถเรียกกลับผลิตภัณฑ์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ที่มีปัญหาได้ตลอดโซ่อุปทานกัญชา เพื่อประโยชน์ทางการแพทย์ได้
3.มีความเข้าใจในศักยภาพในการดำเนินงานของผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในโซ่อุปทานและนำเสนอแนวทางในการเพิ่มศักยภาพที่เหมาะสม รวมไปถึงแนวทางในการบริหารจัดการโลจิสติกส์กัญชาเพื่อประโยชน์ทางการแพทย์โดยคำนึงถึง chain of custody ตลอดห่วงโซ่อุปทาน
รศ.ดร.ดวงพรรณ กริชชาญชัย
ศูนย์การจัดการโลจิสติกส์และโซ่อุปทานสุขภาพ
คณะวิศวกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล
