| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
|---|
การศาสนา, การค้า, การเมือง แยกกันเป็นส่วนๆ ไม่ได้ เพราะต่างมีส่วนสนับสนุนค้ำจุนเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน
แต่อาการไม่ปกติของนักวิชาการทางประวัติศาสตร์โบราณคดีในไทย ทำให้ไม่เป็นสากล โดยจับแยกกันเป็นส่วนๆ
กำเนิดและความเป็นมาของวัดพนัญเชิง อยุธยา เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันกับกำเนิดและความเป็นมาของรัฐอยุธยา แล้วยังเกี่ยวข้องอย่างแยกไม่ได้กับการค้านานาชาติทางทะเลสมุทร
แต่นักวิชาการไทยในกระทรวงวัฒนธรรมและกระทรวงศึกษาธิการ ฟูมฟายโหยหาเฉพาะศิลปกรรมของชาววัด โดยไม่มีวิถีของชาวบ้านรอบวัด
การศาสนา, การค้า, การเมือง และการแสวงหาประโยชน์ส่วนตนโดยอ้างศาสนา มีทุกยุคสมัยสืบจนทุกวันนี้ ดังกรณีโกงเงินวัด, กินเงินทอนจากวัด, และสารพัดโลภ โกรธ หลง มีในวัดเต็มไปหมด
ตลาดน้ำขนาดใหญ่ หน้าวัดพนัญเชิง
วัดพนัญเชิงตลอดแนวแม่น้ำเจ้าพระยาลงไปทางทิศใต้ เป็นย่านท่าเรือการค้านานาชาติ มีชุมชนต่างชาติ เช่น บ้านฮอลันดา, บ้านญี่ปุ่น เป็นต้น
บริเวณทางน้ำหน้าวัดพนัญเชิง เป็น 3 แยก เรียกบางกะจะ มีแม่น้ำ 2 สายบรรจบกัน ได้แก่ แม่น้ำเจ้าพระยา กับแม่น้ำป่าสัก จึงเป็นย่านตลาดน้ำขนาดใหญ่ มีบอกในเอกสารจากหอหลวง ดังนี้
บ้านน้ำวนบางกะจะ มีเรือปากใต้ปากกว้างสามวาสิบศอก พวกพ่อค้าจีนและแขกจามทอดสมอขายน้ำตาลทราย น้ำตาลกรวด สาคูเม็ดใหญ่เม็ดเล็ก กำมะถัน จันทน์แดง หวายตะค้า กระแชง เคย และสินค้าต่างๆข้างปากใต้
และแถวนั้นมีแพลอยพวกลูกค้าไทยจีน แขกเทศ แขกจาม นั่งร้านแพ ขายสรรพสิ่งของต่างๆกันทั้งสองฟากฝั่งแม่น้ำ ตั้งแต่ท้ายปากคลองวัดสุวรรณดาราราม ตลอดลงมาจนหน้าพระราชวังหลัง แถวนี้เป็นฝั่งพระนคร
แต่ฝั่งตรงข้ามพระนครนั้นแพจอดตั้งแต่ท้ายวัดพนัญเชิง ตลอดมาจนท้ายวัดพุทโธสวรรย์ และเลยไปจอดเป็นระยะจนหน้าวัดไชยวัฒนาราม
และแม่น้ำตรงตลอดมีแพลูกค้าพาณิชจอดฝั่งตะวันตกตั้งแต่ปากคลองตะเคียน เรี่ยรายขึ้นมาถึงหน้าวัดแขกตะเกี่ยมีชุกชุมมากขึ้นมาจนถึงท้ายวัดกุฎีบางกะจะ ตรงวัดพนัญเชิงฝั่งตะวันออก ตั้งแต่ท้ายเกาะเรียน มีแพจอดเรี่ยรายขึ้นมาจนถึงท่าเสือข้าม มีแพชุกชุมมากขึ้นมาจนถึงท้ายวัดพนัญเชิง
น้ำวน บางกะจะ
หน้าวัดพนัญเชิง มีน้ำวน เพราะแม่น้ำชนกัน 2 สาย บางทีเรียกน้ำวนบางกะจะ เป็นบริเวณน้ำกว้างใหญ่กว่าที่เห็นทุกวันนี้
มีบันทึกของอาจารย์ มานิต วัลลิโภดม (นักปราชญ์สามัญชน รับราชการกรมศิลปากรจนเกษียณอายุ) พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2513 จะคัดมาแบ่งปันบันทึกไว้ดังนี้
“วัดพนัญเชิงอยู่ตรงข้ามกับป้อมเพ็ชร ถ้าสังเกตภูมิประเทศตรงบริเวณนั้นจะเห็นลำน้ำเจ้าพระยาเป็นเวิ้งว้างขึ้นไปจนถึงหน้าวัดสุวรรณดาราราม ซึ่งอยู่ทางฝั่งตะวันตก กับหน้าวัดเกาะแก้ว ซึ่งอยู่ทางฝั่งตะวันออก คูขื่อหน้าขุดมาบรรจบแม่น้ำเจ้าพระยาตรงนี้ และประสานกับคลองปากข้าวสารที่อยู่ข้างเหนือวัดเกาะแก้ว
ที่ตั้งของวัดพนัญเชิง จึงยื่นเป็นแหลมน้อยๆ เรียกแหลมบางกะจะ ลำน้ำตรงหน้าวัด พนัญเชิงเป็นวังวนเชี่ยวจัด พระยาโบราณราชธานินทร์เคยเล่าว่าได้ทดลองเอาไม้ไผ่ทั้งลำทำเครื่องหมายทิ้งลงที่วังวน สายน้ำดูดจมหายไปโผล่ขึ้นที่หัวเกาะเรียน
ตั้งแต่สมัยโบราณมาเรือแพค้าขายและสัญจรไปมาคงจะล่มจมที่น้ำวนนี้เสมอๆ สรรพสิ่งของอันบรรทุกมาถูกกระแสน้ำพัดพาไปติดทับถมอยู่ที่เกาะเรียน จนทำให้เมื่อไม่กี่ปีล่วงมานี้เกิดเป็นทรัพย์ในดินสินในน้ำขึ้น คือ
มีผู้งมพบเครื่องถ้วยชามจีนสมัยราชวงศ์เหม็ง เครื่องหม้อไหทำที่เตาแม่น้ำน้อยสมัยอยุธยา โครงกระดูกคน สมอเรือใหญ่ๆ ทำด้วยเหล็กและไม้ เครื่องถ้วยชามหม้อไหเหล่านี้เข้าสู่ตลาดค้าของเก่า งมขึ้นมาซื้อขายกันจนทุกวันนี้”
ภูมิประเทศ ภูมิสถาน สัมพันธ์กับวิถีชีวิตประจำวันของคนในชุมชน ที่มีอารมณ์และความรู้สึกนึกคิด
