‘คิด เห็น เป็นภาพ’ เมื่อ ‘วาดรูป’ ไม่ใช่เรื่องเล่นๆ
หากย้อนกลับไปค้นหาความทรงจำในวัยเด็กตอนกำลังฝึกทักษะการขีดๆ เขียนๆ เชื่อแน่ว่าหลายคนต้องมองเห็นภาพตัวเองกำลังจับดินสอหรือสีเทียนขึ้นมาวาดภาพลงบนแผ่นกระดาษตามจินตนาการของแต่ละคน
มาวันนี้การวาดภาพแบบเด็กๆ ได้รับการต่อยอดและออกแบบให้มีความลึกซึ้งขึ้นจนกลายเป็นกระบวนการคิดเป็นภาพ หรือที่เรียกว่า Visual Thinking
นั่นหมายความว่า การวาดภาพที่สื่อถึงความนึกคิดคือทักษะตามธรรมชาติที่ติดตัวทุกคนมาตั้งแต่เด็ก สามารถนำมาพัฒนาเพื่อใช้จัดระเบียบความคิด ช่วยให้มองเห็นความเชื่อมโยงในสิ่งต่างๆ ชัดเจนขึ้น และเพิ่มพูนทักษะการสื่อสารได้อีกด้วย
บริษัทบ้านปู จำกัด (มหาชน) เห็นว่ากระบวนการคิดเป็นภาพนี้จะสร้างผลลัพธ์ที่ดีต่อการพัฒนาคุณภาพการศึกษาของโรงเรียน 6 แห่ง ในจังหวัดลำพูน ลำปาง และพะเยา ภายใต้โครงการสนับสนุนการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (Banpu Education for Sustainability หรือ BES) การออกเดินทางสู่ภาคเหนือในครั้งนี้ จึงร่วมมือกับทีมวิทยากรกระบวนการมืออาชีพด้านการส่งเสริมการเรียนรู้ในรูปแบบที่หลากหลาย จัดกิจกรรมอบรมเชิงปฏิบัติการ “คิด เห็น เป็นภาพ” หรือ Visual Thinking Workshop ที่ไม่ซับซ้อนและไม่เป็นอุปสรรคต่อการเรียนรู้ของโรงเรียนในพื้นที่ห่างไกลเพราะใช้เพียงกระดาษกับปากกาที่หาได้ทั่วไป ให้กับทั้งครูและนักเรียนเพื่อสนับสนุนให้เกิดการเรียนรู้ร่วมกัน
กิจกรรมนี้จึงเป็นการฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการแบบคู่ขนานของครูและนักเรียน โดยแบ่งเป็นห้องครูและห้องนักเรียนในช่วงต้น เพื่อรื้อฟื้นทักษะการวาดภาพที่ห่างหายไป เริ่มด้วย Visual Energizer ที่ช่วยสร้างความคุ้นเคยแก่ครูและนักเรียนด้วยการวาดภาพใบหน้าเพื่อน จากนั้นเข้าสู่ช่วง Visual Vocabulary กับการสร้างคลังคำศัพท์ภาพที่ทุกคนจะได้ผลัดกันวาดภาพคน สัตว์ สิ่งของ ความรู้สึก และอากัปกิริยา ตามที่แต่ละคนกำหนดไว้ล่วงหน้า แล้วจึงฝึกการใช้ภาพจดบันทึก หรือ Visual Note-taking ซึ่งมาพร้อมเคล็ดลับการใช้ภาพรูปแบบต่างๆ เช่น แผนภูมิ ตาราง และเส้นบอกเวลา เพื่อเปลี่ยนเนื้อหาซับซ้อนเป็นภาพที่เข้าใจได้ง่าย ทางด้านครูยังได้รับความรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับการใช้ภาพอธิบายเนื้อหาเพื่อให้การเรียนการสอนสนุกขึ้น ก่อนที่ในช่วงท้าย ครูจะได้ทดลองถ่ายทอดความรู้ในบทเรียนโดยใช้ภาพเป็นสื่อ เช่นเดียวกับนักเรียนที่จะเรียนรู้ จดจำ และจดบันทึกด้วยภาพ ดังนั้น “ภาพ” จึงกลายเป็นเครื่องมือหลักในการถ่ายทอดความรู้และเรียนรู้ ทั้งยังเป็นตัวช่วยให้ครูกับนักเรียนเข้าใจและเห็นภาพที่ตรงกัน
นายณัฏฐนนท์ อินต๊ะแสน นักเรียนชั้น ม.6 โรงเรียนเชียงม่วนวิทยาคม จ.พะเยา กล่าวว่า รู้สึกตื่นเต้นและชอบกิจกรรมนี้มาก เพราะไม่เคยคิดว่าการวาดรูปจะนำมาใช้ประโยชน์ในการเรียนได้ ตอนแรกที่เริ่มทำกิจกรรม รู้สึกกังวลเพราะวาดรูปไม่เก่ง แต่พี่ที่มาสอนก็คอยบอกว่าเราไม่จำเป็นต้องวาดให้สวยงามและสมบูรณ์แบบ เพราะสิ่งสำคัญที่สุดคือการวาดรูปให้ตนเองเข้าใจและอ่านเนื้อหาที่ตนเองจดได้รู้เรื่อง แทนที่จะจดบันทึกคำศัพท์หรือเนื้อหาจากบทเรียนเป็นตัวหนังสือ ก็ได้คิดและถอดออกมาเป็นภาพโดยใช้ลายเส้นและรูปทรงง่ายๆ ช่วยให้จดจำเนื้อหาและเก็บรายละเอียดได้มากขึ้น ท่องจำบทเรียนสนุกขึ้น ส่วนตัวคิดว่าเป็นประโยชน์มากต่อการจดสิ่งที่ครูสอนและการทบทวนบทเรียนก่อนสอบเข้ามหาวิทยาลัย
ด้าน อาจารย์คงฤทธิ์ กสิชีวิน หัวหน้ากลุ่มสาระภาษาอังกฤษ โรงเรียนสบปราบพิทยาคม จ.ลำปาง ยอมรับว่า การสอนโดยใช้กระบวนการคิดเป็นภาพถือเป็นประสบการณ์ใหม่ แต่ก็เห็นถึงประโยชน์ต่อการเรียนการสอน ครูจะนำเทคนิคความรู้เหล่านี้มาใช้ในห้องเรียนอย่างแน่นอน เพราะน่าจะช่วยให้นักเรียนเรียนรู้บทเรียนวิชาภาษาอังกฤษได้ดีขึ้น โดยเฉพาะเรื่องคำศัพท์ นักเรียนจะจดจำได้ง่ายขึ้น สรุปเนื้อหาเป็นขั้นตอนด้วยภาพแทนตัวอักษร และนำไปใช้ทบทวนหรือเชื่อมโยงบทเรียนใหม่ได้ และช่วยสร้างความเข้าใจที่ตรงกันขณะทำกิจกรรมกลุ่มและกิจกรรมคู่ ส่งเสริมให้เกิดการเรียนการสอนแบบ Active Learning
กระบวนการคิดเป็นภาพไม่เพียงช่วยให้เด็กสามารถคิด จำ และสื่อสารกับเพื่อนและคุณครูได้เข้าใจมากยิ่งขึ้น แต่ยังเป็นเครื่องมือสำหรับครูในการปลูกฝังกระบวนการคิด ที่ส่งเสริมให้เด็กได้ฝึกฝนการใช้สมองทั้ง 2 ซีกไปพร้อมกัน
