| ที่มา | มติชน |
|---|---|
| เผยแพร่ |
“คุณทองแดง” สุนัขทรงเลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 หนึ่งในประติมากรรมที่จะถูกนำไปประดับตกแต่งพระเมรุมาศบริเวณด้านข้างพระจิตกาธาน
ก่อนนี้ ชิน ประสงค์ ข้าราชการบำนาญกรมศิลปากร ปั้นสเกตช์ดินน้ำมันคุณทองหลางและคุณทองแดงในอิริยาบถ 4 ท่า (ท่ายืน, ท่านั่งสองเท้าหน้ายกขึ้นเคารพตอนรับลูกพลับซึ่งในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงบรรยายว่า ท่าสวย, ท่านั่งสองเท้าหน้ายืนด้วยความจงรักภักดี, ท่านอนหมอบ ซึ่งเป็นท่าเข้าเฝ้าฯด้วยความจงรักภักดี) และถ่ายรูปส่งให้สำนักช่างสิบหมู่นำขึ้นกราบบังคมทูลสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เพื่อทอดพระเนตร ต่อมาพระองค์มีพระราชวินิจฉัยเลือกภาพคุณทองแดงในอิริยาบถนั่งสองเท้าหน้ายืน
“ผมเคยปั้นสุนัขทรงเลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ 9 มาแล้ว 12 ชิ้น แต่ไม่ค่อยมีใครรู้ เพราะผมทำงานปิดทองหลังพระ คิดแค่ว่าทำงานถวายพระองค์ท่านอย่างเดียว ถึงแม้จะมีใครรู้ตอนนั้นก็ไม่ค่อยมีใครฮือฮา ไม่เหมือนงานนี้ พอรู้ว่าผมปั้น คนถามกันมามากว่าเป็นไงมาไงถึงได้รับงานนี้” ประติมากรมากด้วยฝีมือเกริ่นขึ้นในวันนัดสัมภาษณ์ที่บ้านท่าอิฐ จ.นนทบุรี
ก่อนเล่าถึงที่มาของงานนี้ว่า นายอนันต์ ชูโชติ อธิบดีกรมศิลปากร ติดต่อขอให้ปั้นประติมากรรมคุณทองแดงประดับพระเมรุมาศ เพราะเคยได้ยินว่าผมเคยทำงานถวายพระองค์และทรงโปรด แต่ก็ไม่มีใครเคยเห็นผลงานหรอกเพราะไม่ได้บอกใคร เคยถวายงานปั้นคุณทองหลาง คุณทองแดง คุณมะลิและครอบครัวของคุณทองแดง (ลูกๆ) ประกอบด้วย ทองชมพูนุท ทองเอก ทองม้วน ทองทัต ทองพลุ ทองหยิบ ทองหยอด ทองอัฐ และทองนพคุณ รวม 12 ชิ้น ระหว่างปี 2553-2559 โดย “ทองนพคุณ” ลูกตัวสุดท้องของคุณทองแดงเพิ่งปั้นเสร็จเมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2559
“พูดเรื่องนี้แล้วขนลุก เพราะแปลกดี วันที่ผมบอกตัวเองว่าปั้นเสร็จแล้ว พอใจกับงานแล้ว คือวันที่ 12 ตุลาคม 2559 ซึ่งเป็นวันก่อนที่ในหลวงรัชกาลที่ 9 เสด็จสู่สวรรคาลัยแค่หนึ่งวันเท่านั้น ผมเป็นคนที่ทำงานช้า ถ้าไม่พอใจก็ไม่ปล่อยไป ถือคติว่าทำอะไรต้องทำสุดความสามารถ ใครด่าเรายอมรับเพราะถือว่าทำเต็มที่แล้ว ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงไม่ได้เร่งด้วย ทรงมีรับสั่งว่า “ควรทำไว้” แต่ไม่ได้เร่งว่าต้องเสร็จเมื่อไร” ชินบอกเล่าที่มาที่ไป
“ชิน” เล่าย้อนไปถึงวันที่รับงานชิ้นแรกจากในหลวงรัชกาลที่ 9 ว่า ปี 2553 ตอนนั้นพระองค์ทรงประชวรแล้ว มีรุ่นน้องมาขอให้ผมช่วยหาช่างปั้นให้ บอกว่าในหลวงรัชกาลที่ 9 อยากให้ปั้นคุณทองหลางเนื่องจากคุณทองแดงและคุณทองแท้ (คู่ของคุณทองแดง) มีช่างปั้นไปแล้ว แต่ยังไม่มีคุณทองหลาง ผมจึงแนะนำช่างไปทั้งหมด
รุ่นน้องก็ถามผมว่าแล้วทำไมผมไม่ปั้นเอง ผมก็บอกว่า “เอ้า… ก็คุณบอกให้หาช่าง ไม่ได้บอกให้ผมปั้น” เมื่อให้ผมปั้น ผมก็จะทำถวาย รุ่นน้องก็เลยโทรไปแจ้งสำนักพระราชวังว่าผมจะรับทำถวาย ทางสำนักพระราชวังก็เลยมอบหมายให้ผมทำ ผมเข้าไปในวัง ไปดูคุณทองหลาง วัดตัว สังเกตท่านั่ง กิริยาท่าทางและถ่ายรูปประกอบ คุณทองหลางมีลักษณะอ้วนตุ๊ต๊ะ จากนั้นเริ่มปั้นและถ่ายรูปส่งไปให้สำนักพระราชวังเป็นระยะๆ ไม่ได้ขนงานปั้นไปเพราะกลัวชำรุด
ช่วงแรกยอมรับว่าเกร็งๆ ไม่กล้าทำงานถวาย เพราะผมถนัดงานแอ็บสแตรก (นามธรรม) งานเรียลิสติกไม่ถนัด ทำได้แต่จะไม่เหมือนจริง แล้วผมไม่รู้ว่าพระองค์ทรงโปรดแบบไหนด้วย เลยเกร็ง พยายามปั้นเน้นให้เหมือนจริง พอทำไปถวาย พระองค์มีพระราชวินิจฉัยลงมา 3 ครั้ง ผมก็แก้ตามไปเรื่อย จนตอนหลังพระองค์ท่านมีพระราชกระแสรับสั่งว่า “ทำเหมือนจริง มันยาก” คนที่รับพระราชกระแสรับสั่งมา เขาเลยบอกว่า “อาจารย์ต้องไปพิจารณาดูเองแล้วล่ะ เพราะพระองค์ท่านรับสั่งมาแค่นี้”
คราวนี้ก็เลยฟรี ไม่เกร็งแล้ว ทำด้วยความสนุกอย่างเดียว นึกถึงพระบรมราโชวาทที่ว่าต้องทำงานด้วยความสนุก ปรากฏว่าพระองค์ทรงโปรด ใช้เวลาปั้น 5-6 เดือน ผมเลยได้ข้อคิดว่าถ้าต้องการให้เหมือนจริง พระองค์ก็คงถ่ายรูปหรือไม่ก็ทรงให้เขียนภาพไปแล้ว
มาถึงคุณทองแดง พระองค์มีพระราชกระแสให้ปั้นคุณทองแดงในปี 2554 แต่ได้แค่ขึ้นรูปเพราะปีนั้นเจอน้ำท่วมใหญ่ มาปั้นปี 2555 พระองค์มีพระราชดำรัสเลยว่า “ขอดู” และมีพระราชวินิจฉัยลงมา 3 ครั้ง ส่วนมากติเรื่องหน้า หาง รูปร่างการยืน
ตอนแรกที่ปั้น ผมดูตามรูปถ่าย ท่านทรงติว่า “ขาถ่างไป” เกิดจากในภาพถ่ายคุณทองแดงยืนขาถ่าง พอพระองค์ท่านทรงติมา ผมก็ได้ข้อคิดเลยว่า เราต้องจัดท่าทาง ไม่ใช่ก๊อบปี้จากภาพถ่าย ผมจึงเข้าใจที่พระองค์มีพระราชกระแสรับสั่งว่า “ทำให้เหมือนสุนัขจริงๆ ยากมาก” พระองค์ตรัสมาแบบนั้น แสดงว่าเราต้องจัดท่าทางเอง ผมจึงมาคิดถึงการสร้างงานศิลปะซึ่งต้องมีความสวยงาม มีความสมดุล เหมาะสม
สรุปง่ายๆ ก็คือ ต้องมีความพอเพียง รู้จักพอ อย่าเกิน ผมนำพระราชวินิจฉัยของพระองค์มาเป็นแนวทาง ศึกษาผลงานจิตรกรรมประติมากรรมของพระองค์ท่านร่วมด้วยเพื่อมาสร้างงาน รู้จักตัดทอนอะไรบางอย่างที่ไม่จำเป็น และเสริมบางอย่างที่เหมาะสมเข้าไป ซึ่งต้องมาคิดต่อ ผมได้อะไรจากพระองค์ท่านเยอะเลย
ความจริงในปี 2554 พระองค์มีพระบรมราชานุญาตมาในคราวเดียวกันเลยว่าให้ปั้นคุณทองแดง คุณมะลิซึ่งเป็นแม่นมของคุณทองแดง และครอบครัวของคุณทองแดง ซึ่งคือลูกๆ 9 สุนัขคุณทองแดง ผมใช้เวลาปั้น 5-6 เดือน เสร็จในปี 2555
ตอนปั้นคุณทองแดง คนที่นำไปถวายในหลวงรัชกาลที่ 9 เล่าว่า พระองค์ทรงโปรดมาก เขาถามผมว่า “ทำอย่างไรให้ท่านทรงพระสรวลได้ จากที่นั่งนิ่งๆ ทรงพระสรวล หัวเราะชอบใจ”
มาถึงคุณมะลิ ปั้นยากเหมือนกันเพราะเบาพลิ้ว เนื่องจากขนเยอะ ฉะนั้นมาทำเป็นงานปั้นค่อนข้างยากที่จะทำให้รู้สึกว่าเบา แล้วถ้าเบามาก ก็จะไม่มีรสชาติของงานปั้น จึงเป็นงานยาก ก็พยายามปั้นอยู่ 2 ครั้ง รื้อแล้วรื้ออีก เสร็จในปี 2555 ใช้เวลา 5-6 เดือนเหมือนกัน
พอมาถึงครอบครัวของคุณทองแดง คราวนี้พระองค์มีพระราชกระแสรับสั่งเลยว่า ให้ช่างพิจารณาเองแล้วกัน ผมก็เลยทำตามความคิดของผมเอง ลูกๆ ทั้ง 9 สุนัขมาเสร็จในปี 2559 ตัวสุดท้ายเสร็จวันที่ 12 ตุลาคม 2559
สำหรับประติมากรรมคุณทองแดงที่จะนำไปวางข้างพระจิตกาธานในพระเมรุมาศนั้น “ชิน” บอกว่า ปั้นขึ้นรูปขนาดเท่าจริง ในท่านั่งสองเท้ายืนไปเมื่อวันที่ 1 กุมภาพันธ์ที่ผ่านมา ถือว่าคืบหน้าไปแล้ว 10% จะเสร็จเมื่อไรยังตอบไม่ได้เพราะบางงานเสร็จใน 3 วัน แต่ถ้าไม่พอใจก็รื้อแล้ว รื้ออีก แต่เดดไลน์ต้องเสร็จภายในเดือนเมษายนนี้
งานประติมากรรมคุณทองแดงครั้งนี้ จะมีความพิเศษตรงที่ไม่เรียลิสติกเหมือนก่อน แต่จะตัดทอนบางอย่างให้เข้ากับเรื่องไทยๆ คือพระเมรุมาศ ซึ่งถือเป็นงานศิลปะไทย แต่ฟอร์มของเรียลิสติกยังคงมีอยู่ อย่างเรื่องเส้นสายจะมีความนุ่มนวลขึ้น เพราะคุณทองแดงเป็นสุนัขที่อ่อนหวาน ไม่ดุ ผมเน้นเรื่องยืดตัวขึ้นเกินจริงเล็กน้อยเพื่อให้ดูสง่างาม ฉะนั้นจะดูไม่เป็นธรรมชาติ แต่จะไม่เสียรูปทรง ไม่เสียบุคลิก ที่ปั้นยืดขึ้นให้สง่างามนั้น เพราะในหลวงรัชกาลที่ 9 เคยตรัสว่าคุณทองแดงสง่าเหมือนม้า
“นอกจากนี้ จะพยายามปั้นให้สื่อถึงความกตัญญูต่อในหลวงรัชกาลที่ 9 ซึ่งถือเป็นความพิเศษกว่าทุกครั้งที่เคยปั้นมา เป็นความตั้งใจมานานแล้วที่จะปั้นให้สื่อทางแววตาถึงความกตัญญู ถือเป็นเรื่องยาก ยังไม่รู้ว่าจะทำได้หรือไม่ แต่จะลองพยายามดู” ประติมากรฝีมือดีบอกถึงความตั้งใจ
หลักการทำงานของผมคือ ดูจากภาพถ่าย ดูของจริง วัดสัดส่วนพอประมาณ ความสูงเท่าไร ลำตัวยาวเท่าไร อย่างคุณทองแดงมีข้อมูลอยู่แล้ว ขนาดเท่าจริง ลำตัวยาว 75 เซนติเมตร สูง 55 เซนติเมตร ครั้งนี้อยู่ในอิริยาบถนั่ง ผมก็อาจทำเกินนิดหน่อยเพราะต้องการให้สง่า จึงต้องยืดขึ้น
“ประติมากรรมคุณทองแดง จัดเป็นศิลปะรัชกาลที่ 9 ที่ผมถ่ายทอดมาจากความรู้สึกข้างใน หลังจากปั้นเสร็จแล้ว จะหล่อต้นแบบ ซึ่งผมตั้งใจหล่อต้นแบบเป็นปูนปลาสเตอร์ แล้วแต่งปูนอีกประมาณ 1-2 สัปดาห์ จากนั้นก็ถอดพิมพ์ยางซิลิโคนเพื่อนำไปหล่อไฟเบอร์กลาส ลงสีให้เหมือนจริง” ชินแจกแจง
สุนัขทรงเลี้ยงทั้ง 12 ชิ้นตอนนี้เก็บอยู่ที่หัวหิน จ.ประจวบคีรีขันธ์ โดย “ชิน” ได้รับแจ้งว่าอาจจะมีการทำพิพิธภัณฑ์ส่วนพระองค์ “สุนัขทรงเลี้ยง” แต่ต้นแบบอยู่ที่บ้านของชิน
ส่วนงานปั้นประติมากรรมคุณทองแดงครั้งนี้ถือเป็นชิ้นที่ 13 และ “ชิน” จะเก็บต้นแบบไว้เช่นกัน เพราะถือเป็นประวัติศาสตร์ จะนำมาจัดแสดงในนิทรรศการ “บันทึกด้วยดิน” ที่หอศิลป์ในเดือนสิงหาคมนี้ เป็นการแสดงผลงานทั้งหมดตลอด 10 ปีนับแต่เกษียณ รวมถึงมีงานเขียนและงานเซรามิกด้วย
“ดีใจและภาคภูมิใจมาก ถือเป็นมงคลแก่ชีวิตและครอบครัวที่ได้ถวายงานพระองค์อีกครั้งในวาระที่จะส่งเสด็จสู่สวรรคาลัย และตั้งใจจะใช้ความรู้ความสามารถถวายงานพระองค์ท่านจวบจนวาระสุดท้ายของชีวิต”
ประติมากรมากด้วยฝีมือกล่าวทิ้งท้ายด้วยความปลื้มปีติ
โรงปั้นของชิน ประสงค์
