เมื่อวันที่ 16 เมษายน ผู้สื่อข่าวรายงานว่า กลุ่มโบราณคดี สำนักศิลปากร เชียงใหม่ เปิดเผยถึงการพบแหล่งถลุงโลหะโบราณขนาดใหญ่ หลังได้รับแจ้งข้อมูลจาก อส.มศ. ว่าพบก้อนแร่จำนวนมากกระจายตัวอยู่ในพื้นที่หมู่ 3 ตำบลบ้านโฮ่ง อำเภอบ้านโฮ่ง จังหวัดลำพูน เจ้าหน้าที่จึงลงพื้นที่เพื่อตรวจสอบแหล่งเบื้องต้นเมื่อวันที่ 7 เมษายนที่ผ่านมา พบหลักฐานและข้อมูลเกี่ยวกับแหล่งโลหะกรรมที่สำคัญดังนี้
ตัวแหล่งมีลักษณะเป็นเนิน ขนาดความกว้างเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 50 เมตร ตั้งอยู่เชิงเขา ใกล้กับลำน้ำ
ภายในพื้นที่แหล่งปรากฏหลักฐานสำคัญ 2 ประการ คือ
1.ร่องรอยของผนังเตาถลุงโลหะขนาดใหญ่ มีลักษณะเป็นแผ่นดินเผาไฟด้านหนึ่งโดนความร้อนจนสุก ส่วนอีกด้านหนึ่งพบลักษณการหลอมละลายของแร่คล้ายน้ำตาเทียนเกาะอยู่กับผนังเตา ชิ้นส่วนผนังเตาถลุงดังกล่าวพบกระจายตัวอยู่หนาแน่นในพื้นที่แหล่ง และยังคงมีบางส่วนที่ยังคงรักษาสภาพอยู่ในเนินดิน
2.ตะกรันจากการถลุงโลหะ (Slag) มีลักษณะคล้ายน้ำตาเทียน มีสีดำปนน้ำตาล สนิมขึ้นสีแดง พบหลากหลายขนาด ก้อนใหญ่สุดขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 40 เซนติเมตร ก้อนตะกรันแร่ดังกล่าวพบกระจายตัวอยู่อย่างหนาแน่นจนเต็มพื้นที่ สันนิษฐานว่าตัวเนินแหล่งส่วนหนึ่งก็น่าจะเกิดขึ้นจากการทับถมของตะกรัน
การค้นพบแหล่งถลุงโลหะขนาดใหญ่ครั้งนี้ ถือเป็นการค้นพบทางโบราณคดีที่สำคัญ เนื่องจากพื้นที่แหล่งดังกล่าว ถือเป็นร่องรอยกิจกรรมด้านโลหะกรรมที่มีขนาดใหญ่มากแห่งหนึ่งของพื้นที่ภาคเหนือ นอกจากนี้ยังมีเบาะแสของหลักฐานอื่นๆที่พบโดยรอบแหล่งว่าอาจมีความเป็นไปได้ที่แหล่งถลุงแร่ดังกล่าวจะสัมพันธ์กับกลุ่มชาติพันธุ์บนที่สูง ทั้งนี้กลุ่มโบราณคดี ได้เตรียมสำรวจพื้นที่แหล่งและพื้นที่รอบๆอย่างละเอียด พื้นให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับพื้นที่และกิจกรรมดังกล่าวมีความชัดเจนมากยิ่งขึ้น และเตรียมศึกษาทางวิชาการต่อไปในอนาคต
