เมื่อวันที่ 21 มีนาคม ที่มติชนอคาเดมี นิตยสารศิลปวัฒนธรรมจัดเสวนาหัวข้อ “เจ้านายสตรีไทย หลังสมัยเปลี่ยนแปลงการปกครอง” วิทยากรโดย นายวีระยุทธ ปีสาลี อาจารย์โรงเรียนมหิดลวิทยานุสรณ์ ผู้เขียน แม่ค้าศักดินา, บันทึกรักท่านหญิง ดำเนินรายการโดย นายเอกภัทร์ เชิดธรรมธร
นายวีระยุทธกล่าวว่า พอเข้าสู่ช่วงหลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง ผลกระทบที่ชัดเจนด้านเศรษฐกิจพบว่า เจ้านายหญิงหลายพระองศ์ถูกตัดเงินปีออกไป อาทิ เจ้านายผู้หญิงบางพระองศ์ที่ไปอยู่ต่างประเทศมากกว่า 6 เดือนตามเงื่อนไขที่รัฐบาลแจ้งไว้ก็จะถูกตัดเงินปี ส่วนผลกระทบของเจ้านายผู้ชายก็ถูกให้ออกจากราชการ โดยเฉพาะเจ้านายผู้ชายที่ทำงานเกี่ยวกับการทหารต่างๆ การดำรงอยู่ของเจ้านายหญิงฝ่ายในหลังการเปลี่ยนแปลงมีความลำบากมากขึ้น มีการล่มสลายของวังเจ้านายขึ้นเมื่อองค์เจ้าของวังสิ้นพระชนม์ไป เจ้านายผู้หญิงต้องมาเป็นหลักของวัง หรือพระสวามีถูกให้ออกจากงาน ทำให้สภาพการเป็นอยู่ค่อนข้างอัตคัด เกิดการประกอบอาชีพค้าขาย ทั้งนี้ อาชีพค้าขายเป็นอาชีพที่เจ้านายไม่พึงปฏิบัติในสมัยสมบูรณาญาสิทธิราชย์ รวมทั้งประกอบอาชีพอื่นๆ อาทิ เลขานุการ ครูสอนภาษาอังกฤษ ทำงานในสำนักพิมพ์ เพื่อนำมาจุนเจือรายได้ในครอบครัว
“เรื่องการแต่งงานกับเจ้านายฝ่ายหน้ามีการเปลี่ยนแปลงตรงที่เจ้านายผู้หญิงที่มีพระยศสูงกว่าสามารถแต่งงานกับเจ้านายที่เป็นเจ้าด้วยกัน แต่พระยศต่ำกว่าได้ เช่น เจ้าฟ้าหญิงแต่งกับพระองค์เจ้าหญิง แต่ถ้าเป็นก่อนการเปลี่ยนแปลงการปกครองจะทำแบบนี้ไม่ได้ ยกตัวอย่างของเจ้านายกลุ่มนี้ที่เห็นได้ชัดคือ บรรดาพระธิดาของกรมพระนครสวรรค์วรพินิต มีพระธิดา 5 พระองค์ และแทบทุกพระองค์ที่แต่งงานกับหม่อมเจ้าชาย แต่ไม่ต้องลาออกจากฐานันดรศักดิ์ เพราะถือว่าเป็นเจ้าด้วยกัน กับอีกกลุ่มหนึ่งที่แสดงให้เห็นถึงการเปลี่ยนแปลงรูปแบบคือเจ้านายด้วยกันเอง เช่น เจ้านายผู้ชายที่มีอายุน้อยกว่าสามารถแต่งงานกับเจ้านายผู้หญิงที่มีอายุมากกว่าได้ หรืออยู่ในลำดับชั้นที่เป็นญาติต่างกัน เช่น ชั้นอาแต่งงานกับชั้นหลานได้ แต่อายุอาจจะใกล้เคียงกัน ซึ่งหลายพระองค์ที่กล่าวมาได้ไปพบรักกันที่ต่างประเทศหลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง เนื่องจากแถบยุโรปเป็นที่ชุมนุมของเจ้านาย” นายวีระยุทธกล่าว
