กรมศิลป์ขนต้นฉบับ ‘ปฐมฤกษ์’ เปิด ‘ราชกิจจาฯ’ แผ่นแรก โชว์นิตยสารชวนตะลึงก่อน-หลัง 2475
นับเป็นนิทรรศการที่เปิดอย่างเงียบๆ แต่ของดีเพียบแบบชวนตะลึง สำหรับ นิทรรศการ ‘วารสารและนิตยสารฉบับแรก’ ณ ห้องวชิรญาณ 2-3 อาคาร 2 ชั้น 1 หอสมุดแห่งชาติ จัดโดยสำนักหอสมุดแห่งชาติ กรมศิลปากร ซึ่งขนวารสารและนิตยสารฉบับปฐมฤกษ์ที่ถิอกำเนิดในสยามจากอดีตถึงปัจจุบัน จากยุคแรกเริ่มเทคโนโลยีการพิมพ์ไทยที่รับจากตะวันตกในสมัยรัชกาลที่ 3 มาจนถึงยุคดิจิตัลในวันนี้
มากมายด้วยวารสาร นิตยสารละลานตา ชนิดที่ชวนตะลึงว่า เคยมีฉบับนี้ด้วยหรือ ?
เริ่มจาก ‘บางกอกรีคอร์เดอร์’ ซึ่งได้นิยามว่าเป็นวารสารฉบับแรกของไทย แต่ทำโดยชาวต่างชาติ คือ หมอบรัดเลย์ และคณะมิชชันนารีขาวอเมริกัน เพื่อเผนแผ่คริสต์ศาสนานิกายโปรเตนแตนต์ ในสมัยรัชกาลที่ 3 ออกเป็นรายเดือน ตั้งแต่ 4 กรกฎาคม 2387 จนเลิกไปในสมัยรัชกาลที่ 4 เพราะขาดทุน
ตามด้วยสิ่งคุ้นหูอย่าง ‘ราชกิจจานุเบกษา’ ที่บัดเดี๋ยวนี้คลิกอ่านผ่านมือถือ ซึ่งหอสมุดฯ นำฉบับแรกเริ่ม เล่มที่ 1 แผ่นที่ 1 มาให้ชมเป็นบุญตา นับเป็นสิ่งพิมพ์รัฐบาลฉบับแรกของไทย จัดพิมพ์ในสมัยรัชกาลที่ 4 ซึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างโรงพิมพ์หลวงในพระบรมมหาราชวัง ชื่อว่า ‘โรงพิมพ์พิมพการ’ ปัจจุบันคือจุดซึ่งเป็นที่ตั้งของพระที่นั่งภาณุมาศจำรูญ
ราชกิจจานุเบกษา แปลว่า ‘เป็นที่เพ่งดูราชกิจ’ ออกเผยแพร่ฉบับแรกเมื่อ ‘วันจันทร์ เดือน 5 ขึ้นค่ำหนึ่ง ปีมะเมีย ยังเป็นนพศก’ ตรงกับ 15 มีนาคม พ.ศ.2401 มีวัตถุประสงค์เพื่อแจ้งข่าวราชการและกฎหมาย แก่ประชาชน
ราชกิจจานุเบกษาในสมัยรัชกาลที่ 4 ทรงประกาศข่าวที่ลงตีพิมพ์ และพระราชาิพนธ์ด้วยพระองค์เอง เช่น การแต่งตั้งข้าราชการตามหัวเมือง รายงานดินฟ้าอากาศ การเกิดจันทรุปราคา ฯลฯ อย่างไรก็ตาม มีการดำเนินการพิมพ์เพียง 1 ปี คือ พ.ศ.2401-2402
ต่อมา รัชกาลที่ 5 ทรงมีพระราชดำริให้พิมพ์ราชกิจจานุเบกษาอีกครั้ง ‘เมื่อวันอาทิตย์ เดือนเจ็ด ขึ้น 2 ค่ำ ปีจอ ฉศก จุลศักราช 1236’ ตรงกับ 17 พฤษภาคม 2417
ในรัชกาลนี้ เป็นยุคที่สิ่งพิมพ์ไทยเริ่มเติบโต เกิดนิตยสาร ฉบับแรกโดยคนไทยคือ ‘ดรุโณวาท’ ออกทุกวันอังคาร ฉบับแรกเผยแพร่ในวันที่ 7 กรกฎาคม 2417 จัดพิมพ์ที่วังพระองค์เจ้าเกษมสันต์โสภาคย์ เนื้อหาเกี่ยวกับนิทาน สารคดี ร้อยแก้วหริอร้อยกรอง รองลงมาคือเรื่องทางราชการ ต่างประเทศ และโฆษณาสินค้า
นิทรรศการนี้ ยังมีนิตยสาร วารสารน่าสนใจอีกเพียบ อาทิ ‘กสิกร’ วารสารทางการเกษตรของสยามที่ก้าวหน้าที่สุดในยุคนั้น คือก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครอง จัดทำโดย ม.จ. สิทธิพร กฤดากร พร้อมเพื่อนนักเรียนนอก ฉบับปฐมฤกษ์ออกเมื่อเดือนเมษายน 2470 มี 68 หน้า
‘นักเรียนไทย‘ วารสารรายเดือนสำหรับนักเรียน มีสโลแกนว่า ‘ชาติเจริญได้ด้วยปัญญา’ ฉบับปฐมฤกษ์ออกเมื่อเดือนพฤศจิกายน 2494 ราคา 1.50 บาท วัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการศึกษาของชาติ วัฒนธรรม และศีลธรรมนักเรียน
‘กลาโหม’ นิตสารราย 2 เดือน เผยแพร่วิทยาการทางการทหาร เพื่อความตระหนักซาบซึ้วในรั้วของชาติ ฉบับปฐมฤกษ์ 25 มกราคม 2497
‘นิติศาสตร์ปริทัศน์’ ของชมรมนิติศาสตร์ ม.รามคำแหง สะดุดตาด้วยการนำอักษรแลัอักษรวิธีบนศิลาจารึกหลักที่ 1 ของพ่อขุนรามคำแหงมาพิมพ์ชื่อวารสาร ประกอบด้วย บทความ ประเด็นกฎหมาย และแนวคำถาม คำตอบ ฉบับแรกเผยแพร่เมื่อปี 2516
‘ชนวน’ วารสารขบวนการต่อต้านการฉ้อราษฎร์บังหลวง ออกเป็นรานปักษ์ โดยฉบับแรกแฉกลโกงในกระทรวงศึกษาธิการและกระทรวงอุตสาหกรรม 64 หน้าแน่นๆ ในเดือนกรกฎาคม 2517 เป็นฉบับแรก
‘ศิลปวัฒนธรรม’ ฉบับปฐมฤกษ์ 1 พฤศจิกายน 2522 หวือหวาตามไลฟ์สไตล์ สุจิตต์ วงษ์เทศ บรรณาธิการยุคนั้น เปิดปม ชำแหละประวัติศาสตร์สุโขทัย ตั้งคำถามมากมายเกี่ยวกับนางนพมาศและศิลาจารึกหลักที่ 1 ซึ่งกลายเป็นประเด็นถกเถียงในตำนานมาถึงทุกวันนี้
ไม่เพียงเท่านั้น ยังมีวารสารฉบับปฐมฤกษ์หลายหลายแนว ที่ชวนสะดุดตา คือ มุม ‘นิตยสารชื่อสะดุดใจ’ อาทิ ‘กิน’ นิตยารรายเดือน ฉบับแรกตุลาคม 2521 นำทีมโดย ม.ร.ว.ถนัดศรี สวัสดิวัตน์ , ‘ภรรยา’ ควบคุมโดย ม.ร.ว.ถนัดศรี เช่นกีน และออกในปีเดียวกัน ปกอดีตนางเอก มยุรฉัตร เหมือนประสิทธิเวชตั้งครรภ์ , ‘แซว’ รายปักษ์ โปรยปกว่า ฉบับอนุบาล 1 ก. แม้แต่ ม.ร.ว. คึกฤทธิ์ ยังชอบแซว สะอารมณ์ตลอดเล่มเจียวล่ะ
เป็นอีกนิทรรศการน่าละสายตาจากอักษรบนสมาร์ทโฟนแวะมาอ่านอักขระจากหมึกบนกระดาษที่สะท้อนสังคมแต่ละยุคสมัยได้อย่างมีสีสันยิ่ง
