“ปุ-เหลา” หรือ “pulau” คำภาษาอินโดในตระกูลออสโตรนีเซีย แปลว่า เกาะ ซึ่งโผล่อยู่กลางทะเลกลางน้ำที่ไหนซักแห่ง มาจากคำสองคำคือ “pu อ่านว่า ปุ” หรือ “ampu อ่านว่า อัม-ปุ” แปลทั่วไปว่า การยกตัวให้สูงขึ้น การผุดโผล่ เช่นการยกใครบางคนขึ้นเป็นหัวหน้า หรือเป็นใหญ่ในหมู่พวก ก็ใช้คำว่า “empu อ่านว่า เอิม-ปุ” หรือการยกตัวของภูเขา จะใช้คำว่า “bukit อ่านว่า บู-ขิต” นำไปบวกควบกับคำว่า “laut อ่านว่า หลา-อุ๊ต” ที่แปลสามัญสั้นๆว่า ทะเล เป็น “ปุเหลา” หมู่เกาะที่ล่องลอยอยู่กลางเวิ้งน้ำกว้างใหญ่ของพี่น้องทะเลใต้
คำว่า “-pu” หรือ “bu-” เข้าใจว่าเป็นคำดั้งเดิม ที่ไม่ได้หยิบยืมมาจากภาษาบาลีสันสกฤต ซึ่งมีคำว่า “bhu” ในความหมายใกล้เคียงว่าแผ่นดิน รวมถึงการโผล่ปรากฏ อาจเป็นได้ว่าในบางโอกาสที่ทางนั้นจะหยิบยืมเอาคำทางนี้ไปใช้เมื่อเนิ่นนานมา คำนี้ยังเข้าใจต่อไปว่าเป็นคำเดียวกับภาษาไทยเดิม เช่น “พุ” “ภู” “ผุด” “ปุด” เป็นต้น
คำยาวนี้เองเป็นที่มาของคำสั้นกัดกร่อนโดยปากพี่น้องไทยแดนเหนือว่า “ปลา” ตามนักวิชาการด้านภาษาศาสตร์บางท่านซึ่งพยายามหาความสัมพันธ์ระหว่างภาษาสองตระกูลคือ ออสโตรนีเซีย และไท-กะได มาเนิ่นนาน จาก “ปุเหลา” กลายเป็น “ปลา” ยังพอได้กลิ่นร่องรอยให้ติดตาม จากนามธรรมที่ว่ามีบางอย่างล่องลอยเคว้งคว้างอยู่หว่างกลางน้ำ ที่โอนเอียงไปทางผืนทะเลมากกว่าหนองน้ำอันเงียบสงบ และเป็นคำบ่งชี้ถึงสภาพที่อยู่อาศัยได้อย่างชัดเจน
อาจเป็นได้สูงว่าเมื่อมีการเคลื่อนย้ายหนีน้ำของพี่น้องไปยังแผ่นดินใหญ่ทางเหนือ ความหมายได้แปรเปลี่ยนไปตามลักษณะภูมิประเทศที่มีแต่ภูเขาผืนดินมากกว่าทะเลผืนน้ำ คำว่า “ปุเหลา” เกาะแก่งที่อยู่กลางทะเลจึงค่อยๆหมดความหมายลง เมื่อเทียบกับแผ่นดินสูงสายน้ำและทุ่งกว้างที่อยู่ตรงหน้า
หลงเหลือค้างคาเพียงความหมายใช้เรียกสัตว์ที่ว่ายล่องลอยอยู่ในสายน้ำว่า “ปลา”
สุพัฒน์ เจริญสรรพพืช เกิดที่จันทบุรี เมื่อ พ.ศ 2512 จบการศึกษาจากภาควิชาธรณีวิทยา คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย แล้วเดินทางไปสำรวจเหมืองถ่านหินในป่าฝนดิบชื้นแห่งหมู่เกาะทะเลใต้ ประเทศอินโดนีเซียเป็นเวลาหลายปี มีความสนใจพิเศษในด้านภาษาศาสตร์ จึงค้นคว้ารวบรวมข้อมูล พร้อมเสนอแนวคิดใหม่ผ่านบทความในชุด ‘สืบสานจากภาษา เชื่อมมหาสมุทร ขุดรากเหง้า คนไทยอยู่ที่นี่’ เผยแพร่ครั้งแรกใน ‘มติชนออนไลน์’
