วันที่ 24 กันยายน ผู้สื่อข่าวรายงานว่า แม่เฒ่าไร้สัญชาติชาวอีก้อ (อาข่า) 4 ราย ได้เดินทางจากหมู่บ้านกิ่วสะไต หมู่ 19 ต.ป่าตึง อ.แม่จัน ไปยังที่ทำการอำเภอแม่จัน จ.เชียงราย เพื่อยื่นคำร้องขอลงรายการสัญชาติไทยในทะเบียนราษฎร ประกอบด้วย นางจางจ้า เบ่ก่ากู่ อายุ 81 ปี นางอาแผ่ จูเปียกู่ อายุ 85 ปี นางซุงยุง เบชะกู่ อายุ 91 ปี และนางห่วยเมียง เบ่ก่ากู่ อายุ 82 ปี โดยนางวันดี ราชชมภู นายอำเภอแม่จัน และปลัดอำเภอ ได้รับคำร้องดังกล่าว
น.ส.เพียรพร ดีเทศน์ เลขาธิการมูลนิธิพัฒนาชุมชนและเขตภูเขา (พชภ.) เปิดเผยว่า พชภ.ได้สำรวจพบว่า แม่เฒ่าเหล่านี้เป็นชาวเขาเผ่าอีก้อ หรืออาข่า เกิดที่ อ.แม่จัน ได้รับการบันทึกในแบบพิมพ์ประวัติบุคคลบนพื้นที่สูง ซึ่งจัดทำโดยอำเภอแม่จัน จ.เชียงราย เมื่อปี 2534 และยังได้รับการสำรวจโดยศูนย์พัฒนาราษฎรบนพื้นที่สูง ตามโครงการสำรวจข้อมูล ประชากรชาวเขาปี 2528-2530 ของกรมประชาสงคราะห์ และมีพยานบุคคลที่เชื่อถือได้ที่ยืนยันว่า แม่เฒ่าเหล่านี้เป็นบุคคลที่มีสัญชาติไทยตามกฎหมายว่าด้วยสัญชาติ โดยเฉพาะคำพยานของนายธนูชัย ดีเทศน์ อดีตหัวหน้าหน่วยพัฒนาและสงเคราะห์ชาวเขา ปางสา ที่เคยปฏิบัติหน้าที่ระหว่างปี 2519–2529 มีหน้าที่ดูแลราษฎรในหมู่บ้านกิ่วสะไต อ.แม่จัน
รศ.พันธุ์ทิพย์ กาญจนะจิตรา สายสุนทร นักวิชาการผู้เชี่ยวชาญด้านกฎหมายสถานะบุคคล คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ (มธ.) กล่าวว่า ด้วยพยานหลักฐานทั้งหมด สรุปเบื้องต้นว่า แม่เฒ่าเหล่านี้เป็นชาวไทยภูเขาซึ่งเป็นผู้ทรงสิทธิในสัญชาติไทยตามมาตรา 3 (3) พ.ร.บ.สัญชาติ พ.ศ.2456 เพราะเกิดในประเทศไทย เป็นชาวไทยภูเขาเผ่าอีก้อ หรืออาข่า ดั้งเดิมของแผ่นดินไทย แม้จะไม่ปรากฏพยานหลักฐานรับรองการจดทะเบียนการเกิดดังที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน เนื่องจากเกิดก่อนระบบการทะเบียนราษฎรทั่วไปภายใต้ พ.ร.บ.การทะเบียนราษฎร พ.ศ.2499 แต่กรมการปกครอง ซึ่งทำหน้าที่สำนักทะเบียนกลางตามกฎหมายไทยว่าด้วยการทะเบียนราษฎร ก็ได้มีระเบียบสำนักทะเบียนกลางเพื่อบุคคลในสถานการณ์ กล่าวคือ ระเบียบสำนักทะเบียนกลางว่าด้วยการพิจารณาลงรายการสถานะบุคคลในทะเบียนราษฎรให้แก่บุคคลบนพื้นที่สูง พ.ศ.2543 ซึ่งข้อ 11 บัญญัติว่า “ชาวไทยภูเขาที่จะได้รับการลงรายการสัญชาติไทย โดยเพิ่มชื่อและรายการบุคคลเข้าในทะเบียนบ้าน (ท.ร.14) จะต้องเป็นบุคคลที่มีสัญชาติไทย ตามกฎหมายว่าด้วยสัญชาติ สำหรับบุคคลบนพื้นที่สูงที่จะได้รับการลงรายการสัญชาติไทย โดยเพิ่มชื่อและรายการบุคคลเข้าในทะเบียนบ้าน (ท.ร.14) จะต้องเป็นบุคคลที่ทางราชการได้จัดทำทะเบียนประวัติ และบัตรประจำตัวไว้แล้วและจะต้องเป็นบุคคลที่มีสัญชาติไทยตามกฎหมายว่าด้วยสัญชาติ ให้สันนิษฐานไว้ก่อนว่า บุคคลที่เกิดในราชอาณาจักรระหว่างวันที่ 10 เมษายน 2456 จนถึงวันที่ 13 ธันวาคม 2515 เป็นบุคคลซึ่งมีสัญชาติไทย เว้นแต่จะพิสูจน์ได้เป็นอย่างอื่น ความในวรรคสาม ให้สันนิษฐานจากเอกสารหลักฐานต่างๆ ที่ออกโดยส่วนราชการ หรือ พยานหลักฐานแวดล้อมกรณีโดยอาศัย การพิสูจน์ทางประวัติศาสตร์ ภาษาศาสตร์ หรือชาติพันธุ์วรรณนา เป็นต้น”
ด้านนางซุงยุง เบชะกู่ กล่าวว่า วันนี้เดินทางลงดอยมาจากหมู่บ้านกิ่วสะไต เพื่อยื่นคำร้อง รู้สึกตื่นเต้น เพราะมีอายุมากแล้ว ตอนนี้กำลังจะได้บัตรประชาชนไทย รู้สึกดีใจที่อีกไม่นานไปไหนก็สามารถเดินทางไปได้ อยากไปทุกๆ ที่ ลงมาเที่ยวในเมือง และไปซื้อของสำหรับมาทำหัตถกรรมขายที่ตลาดชุมชนบ้านกิ่วสะไต
นางอาแผ่ จูเปียกู่ กล่าวว่า เมื่อมาถึงตรงนี้ วันที่ได้ดำเนินการยื่นคำร้อง ทำให้กลับนึกถึงตอนเด็กๆ ไม่เคยรู้เรื่องว่าต้องมาทำบัตรประชาชน
“เมื่อก่อนอยู่หมู่บ้านห่างไกล ยังวิ่งเก็บลูกไม้ใบไม้อยู่ในป่า วันนี้กำลังจะมีบัตรประชาชนจริงๆ แล้ว เมื่อคืนนอนก็คิดตลอดว่าจะลงมาอำเภอ ดีใจที่ได้เข้าใกล้บัตรประชาชนอีกขั้นหนึ่งแล้ว” นางอาแผ่ กล่าว
นางจางจ้า เบ่ก่ากู่ กล่าวว่า รู้สึกตื่นเต้น น้ำตาจะไหล อายุ 80 ปีกว่าแล้ว กำลังจะได้สัมผัสกับบัตรประชาชนแล้ว ลูกหลานได้บัตรประชาชนเป็นคนไทยไปครบแล้ว หากตนเองได้บัตรประชาชนไทย จะให้ลูกหลานพาไปเที่ยวทุกที่ที่ไปได้ จะรู้สึกภูมิใจมาก
