อ.ธรณ์ เล็คเชอร์ “แตนทะเล” ให้ชาวเน็ตอ่าน “ยาว” แต่สนุก-มีประโยชน์มาก
วันที่ 17 กุมภาพันธ์ ผศ.ธรณ์ ธำรงนาวาสวัสดิ์ รองคณะบดีคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ได้โพสต์เฟชบุ๊ก Thon Thamrongnawasawat เรื่องการระบาดของ ลูกแมงกะพรุน หรือแตนทะเล ที่กำลังระบาดกระจัดกระจายอยู่ในทะเลไทย หลายพื้นที่เวลานี้ สาเหตุมาจากการที่มีการทิ้งน้ำเสียและขยะลงทะเลจำนวนมาก มีบรรดาแฟนเพจ เข้ามาอ่าน กดไลท์ และแชร์ จำนวนมาก
โดยเรื่องราวดังกล่าว ผศ.ธรณ์ เขียนไว้ว่า
“ประเทศไทยกำลังเข้าสู่หน้าร้อน ผู้คนย่อมฝันใฝ่อยากไปทะเล
วันหยุดนี้ผมจึงนำเรื่อง #แตนทะเล มาฝากเพื่อนธรณ์ เผื่อคราวหน้าใครลงทะเลแล้วคัน คุณจะได้รู้แนวทางป้องกันและแก้ไข
เรื่องนี้ยาวเหยียด แต่เชื่อว่าคุณคงอ่านจนจบ
เพราะนี่ไม่ใช่แนวคิดหรืออุดมคติอันใด เป็นเรื่องที่ต้องการบอกว่า ชั้นอยากลงทะเลอย่างปลอดภัย ทำไงดีจ๊ะ
ขอเริ่มจากแนะนำคุณแตนทะเล
แตนทะเลคือแพลงก์ตอนพวกหนึ่ง ลอยตุ๊บป่องอยู่ในน้ำ
แตนทะเลพบได้ทั้งน้ำตื้นและน้ำลึก ขึ้นอยู่กับว่ากระแสน้ำพัดพาไปทางไหน
บางหนน้ำพัดแพลงก์ตอนพวกนี้มาอัดรวมกันในอ่าว มันก็มีเยอะหน่อย
มองดูดีๆ อาจเห็นในน้ำมีตัวจิ๋วๆ ลอยปนอยู่เต็มไปหมด คล้ายเม็ดตะกอนลอยปนอยู่ในน้ำ
แท้ที่จริง แตนทะเลคือสัตว์จำพวกแมงกะพรุน
โดยเฉพาะลูกๆ แมงกะพรุนทั้งหลาย
แมงกะพรุนทุกชนิดมีหนวดที่มีเข็มพิษ เรียกว่านิมาโตซิส เพื่อใช้ในการหาอาหาร
ลูกแมงกะพรุนก็ต้องกินอาหารเหมือนกัน
เพราะฉะนั้น ลูกแมงกะพรุนก็มีเข็มพิษดังกล่าว
เมื่อเราลงไปอยู่ในน้ำที่มีแตนทะเลเยอะ เราก็โดนเข็มพิษยิงใส่
โดยเฉพาะคุณผู้ชอบสวมเสื้อยืด
เจ้าตัวจิ๋วลอดเข้าไปข้างในได้ ก็เลยวนเวียนยิงเข็มพิษใส่เราไปเรื่อยๆ
เข็มพิษพวกนี้ทำงานอัตโนมัติ
แตนทะเลไม่สามารถบังคับได้ว่าจะยิงหรือไม่ยิง
ขอเพียงโดนแรงพอและเข้าจังหวะ เข็มพิษจะยิงเอง
แม้จะตัวเล็ก แต่ไม่ได้มีหนวดเดียว และไม่ได้มีแค่ตัวเดียว
เราจึงโดนหลายเข็มพิษ กลายเป็นตุ่มๆ เต็มไปหมดคล้ายโดนมดกัด
บางคนแพ้พิษ ก็อาจจะเป็นผื่นขึ้น หายยาก ฯลฯ
ลักษณะคล้ายโดนแมงกะพรุน เพราะมันก็เป็นลูกแมงกะพรุนนั่นแล
ปัจจุบัน เราปล่อยปุ๋ยเคมีปล่อยน้ำเสียลงทะเลเยอะแยะ ธาตุอาหารมีตรึม
ทำให้แพลงก์ตอนพืชที่เป็นอาหารของลูกแมงกะพรุนมีมากขึ้น
เมื่ออาหารมีมาก ลูกแมงกะพรุนก็มีมากขึ้น
เรายังทิ้งขยะพลาสติกไปทั่วแผ่นดิน ไหลลงทะเลตามแม่น้ำลำคลอง
เมื่อถุงพลาสติกลอยในทะเล เต่าทะเลเข้าใจผิด คิดว่าเป็นแมงกะพรุน กินเข้าไปก็ตาย
เต่าก็เลยน้อยลง ทำให้ไม่มีสัตว์คอยกินพ่อแม่แมงกะพรุนตามธรรมชาติ
ด้วยเหตุนี้ และอื่นๆ อีกนานัปการ เราจึงมีโอกาสเจอแตนทะเลมากขึ้น
และเจอได้ทุกที่ จึงไม่ขอระบุสถานที่ควรหลีกเลี่ยง
มันขึ้นกับจังหวะ คลื่นลมและกระแสน้ำ
รวมถึงจังหวะเวลาที่แตนทะเลจะเพิ่มจำนวนจากธาตุอาหารที่หลั่งไหลกันลงไปหรือไม่
แต่บอกได้ว่า ทะเลวันนี้มีจังหวะดังกล่าวบ่อยกว่าทะเลสมัยก่อน
เพราะน้ำเสียเยอะขึ้น ขยะเยอะขึ้น เต่าน้อยลง
ดูจากปรากฎการณ์แพลงก์ตอนบลูมหรือน้ำเปลี่ยนสีก็ได้
สมัยก่อนทั้งปีเกิดแค่ไม่กี่ครั้ง
เดี๋ยวนี้เกิดทุกเดือน ตรงนั้นบ้างตรงนี้บ้าง
เมื่อทะเลสกปรก เมื่อทะเลเต็มไปด้วยขยะ แตนทะเลก็มีมากขึ้น
ต่อจากนี้คือวิธีรับมือแตนทะเล
เริ่มจากการใส่ชุดที่เหมาะสม ปกปิดมิดชิดหน่อย
เขียนแบบนี้น้ำตาพี่ไหลพราก สาวๆ ใส่บิกินนี่ต่อไปนะจ๊ะ ลงน้ำค่อยใส่ชุดเพิ่ม
ชุดพวกนี้ไม่ใช่เสื้อยืดหรือกางเกงขาสั้น พวกนั้นน้ำผ่านเข้าไปได้
แตนทะเลตัวจิ๋วมาก ลอยเข้าไปข้างใน
จากนั้นเสื้อยืดก็ขังแตนทะเลไว้ แนบกับหน้าท้องของเรา
แตนทะเลก็ระดมยิงเข็มพิษใส่
โจ๊ะๆๆ ปล่อยน้ำเสียกันดีนัก
โจ๊ะๆๆ นี่แน่ะ ชอบทิ้งขยะพลาสติกใช่ไหม
ถุงผ้าก็ไม่ยอมใช้ พี่ตูนขอร้องแล้วก็ไม่ยอมเชื่อ
เอาไปอีกสักโจ๊ะ เย้ !
ต่อให้เราบริหารร่างกายจนมีซิกแพคก็ไม่สามารถต้านทานได้
เพราะกล้ามเนื้อที่แข็งแกร่งจากการเล่นโยคะ ไม่เกี่ยวอะไรกับการต้านพิษแตนทะเล
จึงเป็นเรื่องปรกติที่เรามักโดนแตนทะเลตามหลังหรือท้อง
เพราะเสื้อยืดจะกักแตนทะเลไว้ให้ต่อยเราไปเรื่อยๆ
เสื้อที่เหมาะสมคือชุดว่ายน้ำแบบแขนยาวขายาว รัดรูป ใส่แล้วกระชับ แสดงส่วนสัดชัดเจน
ที่สำคัญคือไม่ปล่อยให้น้ำเข้าไปข้างในง่ายๆ
หรือชุดเว็ทสูทของนักดำน้ำ
อย่างนั้นยิ่งกระชับ โอกาสโดนจะมีเฉพาะหน้าหรือมือ
ปัญหาคือใครจะไปใส่ชุดเว็ทสูทเล่นน้ำ
หรือชุดสติงเจอร์สูทก็แพงนะจ๊ะ
นี่จึงเป็นทางแก้ที่เหมาะสำหรับคนมีตังค์เท่านั้น
เราอาจใช้วิธีอื่น เช่น ทาครีมกันแดดเยอะๆ อาจช่วยได้นิดหน่อย
เพราะครีมไปพอกไว้ทำให้เข็มพิษยิงไม่เข้า
สมัยก่อนมีครีมกันแมงกะพรุนด้วยนะ ผมยังเคยซื้อมาให้สาวใช้
แต่ตอนนี้สาวรายนั้นอำลาไปแล้ว ก็เลยไม่ได้ใช้อีก
ผมไม่ค่อยแนะนำวิธีทาครีม เพราะมันต้องเยอะจริง
และครีมพวกนี้ก็แพง แถมยังรบกวนธรรมชาติ โดยเฉพาะในแนวปะการัง
หากไม่ให้รบกวน ต้องใช้ครีม Reef-Safe ซึ่งมีขายอยู่ 2-3 ยี่ห้อในบ้านเรา
ผมแนะนำครีม ReReef เพราะเขามีเพจให้ข้อมูลดีๆ เรื่องทะเล สมควรสนับสนุน
แต่ถ้าเสื้อก็ไม่มี ครีมก็ไม่มี มาถึงตอนนี้ เราก็คงสังเกตกันเอง
การไปมองแพลงก์ตอนในน้ำว่าเจ้าคือแตนทะเลหรือเปล่า ?
เป็นเรื่องที่ทำยากมากสำหรับคนทั่วไป อยากแนะนำให้มีแฟนเป็นนักวิทยาศาสตร์ทางทะเล
สำหรับคุณที่หาไม่ได้ มีวิธีแบบง่ายๆ ตรงไปตรงมา
หากคุณลงน้ำแล้วรู้สึกคัน ก็ควรอพยพตัวเองออกจากตรงนั้น
ขึ้นฝั่งไปเสียเถิด อย่าปล่อยให้แตนทะเลลุยอยู่อีกเลย
เนื่องจากแตนทะเลมากับกระแสน้ำและคลื่นลม จะอยู่แถวนั้นในช่วงเวลาหนึ่ง
ลงตอนเช้าแล้วโดน ตอนบ่ายก็อาจไม่โดน มันขึ้นกับจังหวะ
แต่ถ้าคุณโดนไปแล้ว ขึ้นมาบนฝั่ง คันเฟ้ย แล้วจะทำอย่างไร ?
แตนทะเลคือลูกแมงกะพรุน เข็มพิษก็ทำงานเหมือนกัน ทางแก้ก็คล้ายกัน
แก้ผ้า !!? ??
จงถอดเสื้อยืดหรือกางเกงออกให้หมด รวมถึงชั้นใน (ฮี่ๆ)
แมงกะพรุนตัวจิ๋วอาจติดอยู่ตามเสื้อยืดหรือกางเกง
ต่อให้ขึ้นจากน้ำ ก็ยังคงยิงเข็มพิษไปเรื่อยๆ
หรือหนวดจิ๋วพวกนั้นอาจหลุดออกมา เข็มพิษทำงานอัตโนมัติ รัวเป็นปืนกลเลยดีกว่า ปุ้งๆๆ
การถอดเสื้อผ้าออก เอาไปเผา เอ๊ย เอาไปซัก
เป็นการหยุดยั้งการถูกทำร้ายโดยแตนทะเล
ต่อจากนั้น หาน้ำส้มสายชู นำมาราดบริเวณที่โดนแตนจู่โจม
น้ำส้มสายชูจะหยุดการทำงานของเข็มพิษ ซึ่งอาจติดอยู่ตามตัวเรา
หลักการนี้เป็นเหมือนการแก้พิษแมงกะพรุน
เราไม่ต้องทาเช้าทาเย็น ขอแค่ราดหลังจากโดนหนเดียว จากนั้นไม่ต้องไปราดอีก
น้ำส้มสายชูไม่ได้รักษาแผลแก้อาการ เป็นเพียงการหยุดการทำงานเข็มพิษ
แต่ถ้าราดเร็วเท่าไหร่ ย่อมดีเท่านั้น
จากนั้นก็อาบน้ำ
อาบๆๆ อาบเข้าไป ราดน้ำเยอะๆ ไปทั่วตัว อย่าเพิ่งรีบถู
เพราะถ้าเข็มพิษยังเหลืออยู่ การถูจะยิ่งกระตุ้นการทำงาน
เราควรทำให้เข็มพิษหลุดไปก่อน
เน้นย้ำว่าต้องราดน้ำส้มสายชูก่อน แล้วค่อยอาบน้ำ
ไม่งั้นการฉีดน้ำใส่อาจเป็นการกระตุ้นการทำงานของเข็มพิษ
แต่ถ้าไม่มีน้ำส้มล่ะจ๊ะ ?
ก็อาบๆ ไปเถิดฮะ ไม่อาบแล้วจะปล่อยให้เข็มพิษยิงใส่ก็คงไม่ใช่มั้ง
เมื่อทำทุกอย่างเสร็จแล้ว คุณอาจพบว่าตัวเองยังคันอยู่
การเกาเป็นเรื่องทางโลก มันห้ามกันไม่ได้
แต่ถ้าเกา ขอให้รู้ไว้ มันจะอักเสบ และแผลจะหายยาก
ใช้ยาหรืออะไรที่ทำให้เกิดความเย็นสบาย เพื่อลดอาการคัน
จะใช้ถุงเย็นประคบก็พอไหว หรือจะใช้ยาทาแก้คันก็ลองดู
อยากใช้มือขาวๆ ของน้องมาประคบแผล ก็น่าจะได้ผลเช่นกัน
หากแผลไม่หายใน 3-4 วัน หรือหายแล้วกลับขึ้นมาใหม่
คำแนะนำคือไปหาคุณหมอจ้ะ
อย่าเอาทรายมาขัด เอาน้ำปลามาราด ฯลฯ
มันไม่ได้ผล เพราะคุณไม่ใช่ปลากะพง (อูย…เขียนเองยังปวดใจ มุกลุงดีแท้)
บางคนอาจหาผักบุ้งทะเลมาขยี้แล้วทา
แต่ทะเลไทยยุคนี้ หาผักบุ้งทะเลยาก (เป็นเขื่อนกันคลื่นไปหมดแล้ว)
แนะนำให้ใช้น้ำส้มสายชูและอาบน้ำตามที่ผมบอก ง่ายกว่าหาผักบุ้งครับ
อาการแพ้พิษแตนทะเลแตกต่างกัน คนบางคนก็ไม่แพ้
หนึ่งในคนที่ไม่แพ้ กำลังเขียนเรื่องให้คุณอ่าน
สิ่งหนึ่งที่อาจารย์ธรณ์ได้รับคำชื่นชมจากผู้คนในแวดวงเสมอมา เป็นเรื่องความถึก
ผมไม่เมาคลื่น โดนเม่นทะเลระดับเม่นแหลก ผมหายใน 2 ชั่วโมง
โดนปลากระเบนแทงก็แค่ร้องอุ๊ย
เพราะฉะนั้น อย่าว่าแต่แตนทะเลเลย ต่อให้โดนพ่อแตน ข้าพเจ้าก็ยังแค่ยิ้มที่มุมปาก
การไม่ได้ดอกกุหลาบหรือช็อคโกแลต แม้วันวาเลนไทน์เลยไปแล้ว เป็นเรื่องที่เจ็บกว่า
จึงเขียนเรื่องนี้ขึ้นมา เพื่อมอบให้เพื่อนธรณ์เป็นของขวัญแทนดอกกุหลาบครับ”
