รื่นร่มรมเยศ : คิดแบบคุณค่าแท้และคุณค่าเทียม : โดย เสฐียรพงษ์ วรรณปก
วันนี้ขอว่าด้วยแนววิธีคิดเป็นตามแนวพุทธอธรรมแบบที่ 7 คือ “คิดแบบคุณค่าแท้และคุณค่าเทียม” วิธีคิดแบบนี้ว่าที่จริงแล้วมันเกี่ยวข้องกับ “ความต้องการ” และ “การประเมินคุณค่า” ถ้าคิดเพียงแต่จะสนองตัณหาของตน ไม่ว่ากับสิ่งใด ก็เป็นการคิดด้วยคุณค่าเทียมแต่ถ้าคิดถึงแก่นหรือคุณประโยชน์ที่แท้จริงของสิ่งนั้น ก็เรียกว่าคิดด้วยคุณค่าแท้
คนเรานั้นถ้าเอาความต้องการนำหน้า จะต้องการไม่มีที่สิ้นสุด ไม่เชื่อก็เอาตัวเองวัดดูก็ได้ วันๆ อยากได้อะไรต่อมิอะไรจนนับไม่ถ้วน นั่งดูโทรทัศน์อยู่กับบ้าน เห็นโฆษณาขายนั่นขายนี่ รู้สึกอยากได้ไปหมด ไอ้นั่นก็ดี ไอ้โน่นก็ดีน่าซื้อ น่ากิน เดินเข้าไปในห้างสรรพสินค้าเห็นเสื้อผ้าสวยๆ เพชรนิลจินดาวูบวาบแวววาว แหมมันทำให้น้ำลายไหล อยากได้มาครอบครองทั้งนั้น
มีนิทานชาดกเรื่องหนึ่งชื่อ มันธาตุราชชาดก (ถ้าจำผิดก็ขออภัยไม่มีเวลาตรวจสอบ) ว่ากันว่าพระราชาพระองค์หนึ่ง พระนามว่า มันธาตุราช เป็นผู้มีอิทธิฤทธิ์เพียงแค่ปรบพระหัตถ์ ฝนรัตนะก็ตกลงมาจากนภากาศสูงเพียงเข่า อยากได้อะไรนิรมิตเอาได้ด้วยอิทธิฤทธิ์ ว่ากันอย่างนั้น ครอบครองความยิ่งใหญ่เหนือพื้นปฐพีเป็นเวลายาวนาน
วันหนึ่งเกิดเบื่อเซ็งขนาดหนัก จึงถามพวกอำมาตย์ทั้งหลายว่ามีที่ไหนที่น่ารื่นรมย์กว่าเมืองมนุษย์บ้างไหม ข้าเบื่อเต็มทีแล้วอยากเปลี่ยนบรรยากาศบ้าง พวกอำมาตย์กราบทูลว่าก็มี เมืองสวรรค์ชั้นฟ้าทั้งหลายนั้นแหละน่ารื่นรมย์กว่าเมืองมนุษย์
มันธาตุราชจึงกระซิบสั่ง “จักรรัตนะ” (จักรแก้วกายสิทธิ์) ว่าจงนำเราไปยังสวรรค์ จักรแก้วก็นำไปสู่ชั้นจาตุมหาราชิกา ท้าวจาตุมหาราชทั้ง 4 ก็พากันมาต้อนรับเชื้อเชิญให้อยู่สวรรค์ชั้นจาตุมหาราช พักหนึ่งมันธาตุราชก็เบื่อ จึงอำลาท้าวจาตุมหาราชทั้ง 4 เดินทางต่อไปยังสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ท้าวสักกเทวราช (พระอินทร์) ก็ต้อนรับขับสู้เป็นอย่างดี แบ่งราชสมบัติให้ครอบครองกึ่งหนึ่ง
มันธาตุราชเสวยสุขบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ เป็นเวลาเนิ่นนาน มีความสุขหาใดเปรียบปานมิได้ จึงคิดอกุศลว่า เรื่องอะไรเราจะครองราชสมบัติเพียงแค่กึ่งเดียว เราควรจะจัดการสำเร็จโทษท้าวสักกะเสีย ครอบครองสวรรค์ทั้งหมดแต่ผู้เดียวดีกว่า
ด้วยความโลภความอยากอันลามกนี้ มันธาตุราชก็เสื่อมทันทีคือร่างกายที่ไม่รู้จักแก่มาแต่ก่อนก็มีอันร่วงโรย
ความชราภาพเข้ามา ค่อยกลายสภาพเป็นคนแก่หง่อม ทรุดโทรมลงตามลำดับๆ จนใกล้จะถึงกาลแตกดับ
ว่ากันว่าร่างมนุษย์จะแตกดับในเทวโลกไม่ได้ พระเจ้ามันธาตุราชจึงตกลงมายังพระราชอุทยานของพระองค์เอง
มันธาตุราชเป็นตัวแทนของมนุษย์ปุถุชนทั้งหลาย แสดงให้เห็นว่า
มนุษย์เรานั้นต่อให้มีฤทธิ์เดชสามารถบันดาลอะไรๆ ต่อมิอะไรได้ดังปรารถนา ความปรารถนาก็ไม่มีที่สิ้นสุด คืออยากได้ไม่รู้จบสิ้น ขนาดขึ้นไปบนสวรรค์ได้ครองราชสมบัติในสวรรค์ครึ่งหนึ่ง ยังไม่พอใจ โลภมากอยากได้ครอบครองทั้งหมด
พระพุทธเจ้าจึงตรัสเตือนให้คิดว่า
“ถึงกหาปณะ (กษาปณ์ หรือเงินทอง) จะตกลงมาเป็นห่าฝน ความต้องการของคนก็หาถึงจุดอิ่มไม่ คนฉลาดเขารู้ว่า กามทั้งหลายมีความสุขเล็กน้อย แต่มีความทุกข์มาก จึงไม่ยินดีในกามแม้ที่เป็นทิพย์”
อย่างไรก็ตามมนุษย์ปุถุชนย่อมมีความต้องการ พระพุทธศาสนาเองก็มิได้ห้ามมิให้มนุษย์ต้องการและแสวงหาสิ่งที่ต้องการ เพียงแต่สอนให้รู้จัก “จำกัด” ความต้องการลงให้เหลือเท่าที่จำเป็น ไม่ต้องการฟุ่มเฟือยเกินจำเป็นจนกลายเป็นแสวงหา “ส่วนเกิน”
ความจำเป็นขั้นพื้นฐานคือ ปัจจัย 4 เป็นสิ่งที่มนุษย์ทุกคนจะพึงแสวงหามาบำรุงชีวิต และในการบริโภคอุปโภคปัจจัย 4 นั้นก็ต้องบริโภคและอุปโภคด้วย “ปัญญา” มิใช่เพื่อสนองตัณหา
พูดอีกนัยหนึ่งก็คือ รู้จักใช้สอยปัจจัย 4 ด้วยคุณค่าแท้ มิใช่ด้วยคุณค่าเทียม คือเราไม่เอาความต้องการนำหน้า แต่ใช้ปัญญาประเมินค่าอย่างแท้จริงว่า เรากินเราใช้สิ่งเหล่านั้นเพื่อ “ประโยชน์ที่แท้จริง” อย่างไร
ยกตัวอย่างการกินอาหาร จะเห็นความแตกต่างกันระหว่างกินด้วยคุณค่าเทียม กับกินด้วยคุณค่าแท้เพื่อกินก๋วยเตี๋ยวเพียงชามสองชาม
บางคนขับรถพาครอบครัวไปไกลๆ เพื่อกินก๋วยเตี๋ยวเพียงชามสองชาม บางทีไกลถึงร้อยสองร้อยกิโลเมตร
ก๋วยเตี๋ยวอย่างเดียวกันนี้ สามารถหากินที่อื่นที่ใกล้ๆ บ้านมากมายหลายสิบร้าน แต่เขาไม่กิน ตั้งใจจะไปกินที่ร้านไกลๆ ดังกล่าวท่าเดียว
ถามว่า ทำไม ตอบว่า เพราะได้ทราบว่าร้านดังกล่าวก๋วยเตี๋ยวอร่อยที่สุด ได้รับการกล่าวขวัญถึงกว้างขวางแถม “เชลล์ชวนชิม” อีกต่างหาก บรรยากาศในร้านก็หรู ไม่กระจอกเหมือนร้านก๋วยเตี๋ยวทั่วไป คนใหญ่คนโตคนมีชื่อเสียงและมหาเศรษฐีหลายคนก็ไปกินที่ร้านนี้ทั้งนั้น
นี่แหละครับเรียกว่า กินก๋วยเตี๋ยวด้วยคุณค่าเทียม ก๋วยเตี๋ยวร้านนี้อร่อยที่สุด ได้ตรา “เชลล์ชวนชิม” คนใหญ่คนโต รวมทั้งมหาเศรษฐีมากินประจำ บรรยากาศในร้านก็หรูไม่กระจอก
ราคาก็แพงกว่าที่อื่น เรียกว่าก๋วยเตี๋ยวคนมีระดับ อะไรทำนองนั้น
ทั้งหมดนี้มิใช่วิธีที่คิดเกี่ยวกับการกินก๋วยเตี๋ยวที่ถูกต้องเลย ที่ถูกนั้นคนจะกินอาหารน่าจะดูว่า
อาหารชนิดนี้มีคุณค่าทางอาหารหรือมีสารอาหารเพียงพอหรือไม่ เป็นประโยชน์แก่ร่างกายหรือไม่ ความอร่อยนั้นน่าจะเป็นเรื่องรอง มากกว่าอาหารที่มีคุณค่าสะอาด ถูกอนามัย ไร้สารพิษ ถึงจะไม่อร่อยมากนัก ก็น่าจะดีกว่า
ยิ่งความหรูหรา ราคาแพง กินแล้วรู้สึกโก้เก๋ เป็นเกียรติยศด้วยแล้วยิ่งไม่เกี่ยวกับเรื่องนี้เลย
เพราะคุณค่าแท้ๆ ของการกินอาหารคือ เพื่อบำรุงร่างกายให้เจริญเติบโตแข็งแรงปราศจากโรคภัย มีพลังในการดำรงชีวิต
ไม่เฉพาะแต่เรื่องการกินการใช้ปัจจัย 4 ในเรื่องอื่นๆ เช่นเรื่องอาชีพก็เช่นกัน คนที่คิดถึงคุณค่าแท้ของอาชีพ จะมองไปที่ “แก่น” ของอาชีพมากกว่ามอง “ภาพลวงภายนอก” ถามเด็กหนุ่มสาวว่า หลังจากเรียนจบแล้วอยากเป็นอะไรเด็กหนุ่มหลายคนบอกว่า อยากเป็นทหาร หญิงสาวไม่เฉพาะแต่เรื่องการกินการใช้ปัจจัย 4 ในเรื่องอื่นหลายคนบอกว่า อยากเป็นแอร์โฮสเตส หลายคนอาจคิดถึงอาชีพทหารเพียงคุณค่าเทียมคือ เห็นว่าเป็นทหารนั้นโก้ เครื่องแบบสวยงามผึ่งผาย ยิ่งเครื่องแบบทหารเรือแล้วโก้เก๋เหลือเกิน แต่งเครื่องแบบเดินไปไหนมาไหนสาวๆ มองตาเป็นมันเชียว มียศสูงๆ เป็นนายพลมีอำนาจวาสนาเผลอๆ มีโอกาสปฏิวัติรัฐบระหารได้เป็นนายกรัฐมนตรีก็อาจเป็นได้
คิดอย่างนี้เรียกว่า คิดถึงอาชีพทหารด้วย คุณค่าเทียมมองเห็นแต่ภาพลวงภายนอก ไม่ใช่ “แก่นแท้” ของอาชีพที่ต้องฝึกฝนตนเองอย่างเผชิญต่ออันตรายทุกชนิด ซื่อสัตย์ต่อประเทศชาติและแผ่นดิน ยอมสละแม้กระทั่งชีวิตเพื่อเอกราชอธิปไตยของประเทศ คนที่คิดถึงอาชีพทหารแบบนี้ และอยากเป็นทหารเรียกว่า รู้คุณค่าแท้ของการเป็นทหาร สาวๆ หลายคนอยากเป็นแอร์โฮสเตส เพียงเพราะคิดว่าเป็นงานสบายเดินเตร่ไปเตร่มาบนเครื่องบิน ได้ไปเที่ยวต่างประเทศ ได้พบปะคนหลายชาติหลายภาษา มีโอกาสซื้อสินค้าแพงๆ ตามศูนย์การค้าต่างประเทศ ผ้าพันคอผืนละสองพันบาทยี่ห้ออีฟส์แซงต์ ถือกระเป๋ากุชชี่สวยหรู ใช้เครื่องสำอางมิลเลเนียม เผลอๆ บุญมาวาสนาส่งได้พบชายรูปหล่อร่ำรวยมีบ้านอยู่หุบเขาสวยหรู อยู่แถว 1 สวิตเซอร์แลนด์ โอ๊ยช่างสุขสบายอะไรเช่นนั้น
สาวๆ พวกนี้ “ฝันกลางวัน” กันทั้งนั้น เพราะคิดถึงอาชีพแอร์โฮสเตสด้วยคุณค่าเทียม หารู้ไม่ว่าคนจะเป็นแอร์ได้นั้น จะต้องได้รับการคัดสรรมาอย่างดีและต้องได้รับการฝึกฝนอย่างหนัก ต้องมีสุขภาพสมบูรณ์ ความสวยเป็นเพียงส่วนประกอบ ไม่ถึงกับสวยมาก แต่ดูดีมีความรู้ความสามารถ ขยัน อดทน สามารถปรับตัวเอง เพื่อเผชิญความเปลี่ยนแปลงไม่ว่าจะเป็นเวลา หรือสถานที่ลมฟ้าอากาศ งานบริการบนเครื่องบินที่มีผู้โดยสารเป็นร้อยนั้นหนักยิ่งนักต้องเดินเสิร์ฟอาหาร-เครื่องดื่มวันละหลายเที่ยวต้องเอาใจผู้โดยสาร ซึ่งมีสารพัดประเภท สารพัดอารมณ์ คนไม่มีอิทธิบาท 4 เป็นแอร์โฮสเตสที่ดีได้ยาก
คนที่มีวิธีคิดแบบคุณค่าแท้มักจะเป็นคนใช้ปัญญาพิจารณาอย่างรอบคอบ มีความเข้าใจเหตุและผล มองอะไรรอบคอบครบวงจร สามารถเลือกและตัดสินใจได้ถูกต้อง เพราะเหตุฉะนี้แลพระพุทธเจ้าจึงตรัสสอนให้ฝึกคิดแบบคุณค่าแท้เสมอๆ และนำไปปรับใช้กับทุกสิ่งทุกอย่างในการดำเนินชีวิต
เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่
