| ผู้เขียน | วิภาพ คัญทัพ |
|---|
ปี ค.ศ.2020 กลายเป็นปีที่เมืองเกิดภาวะเงียบงันกันไปทั้งโลก เนื่องจากภาวะโรคระบาดอย่างที่ทราบกัน ผลกระทบนี้เกิดขึ้นในทุกครัวเรือนและทุกระดับชนชั้น แสดงความเท่าเทียมกันของมนุษย์ และไม่เพียงแต่ชีวิตความเป็นอยู่ อันได้แก่ การกิน การอยู่ หลับนอน ตลอดจนการเดินทางเท่านั้น
ผลกระทบนี้ยังส่งไปถึง “สุขภาพจิต” และ “ความคิดสร้างสรรค์” ของมนุษย์ด้วย คล้ายว่าตกอยู่ในภาวะตีบตันไปพร้อมกัน ความข้อนี้แม้มองเห็นลำบาก แต่ทว่ามีผลต่อความก้าวหน้าในชีวิตของมนุษย์อย่างยิ่งยวด
อย่างไรก็ตาม วันนี้โรคระบาดโควิด-19 ยังคงเป็นตัวละครเอกของสังคมโลก อย่างไม่มีทีท่าชัดเจนว่าข่าวดีจะมาถึงเมื่อไร และในรูปแบบใด แม้ว่าโรคนี้ได้คุกคามมนุษย์มาระยะหนึ่งแล้ว และยังคงท่าทางว่าอนาคตจะคุกคามต่อไปอีก
มาตรการสร้างระยะห่างระหว่างบุคคลฟังเหมือนเป็นการป้องกันโรคภัยไข้เจ็บก็จริง แต่ขณะเดียวกันได้ส่งผลกระทบต่อความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ทั้งในระดับครอบครัวและสังคม ในระดับครอบครัวถ้าเราจะอยู่กันโดยไม่มีระยะห่างอย่างมั่นใจได้ นั่นหมายถึงสมาชิกต้องไม่ไปสมาคมกับใครที่ไหน แต่ในความเป็นจริงเป็นเรื่องไม่ง่ายเพราะทุกคนต้องมีสังคมเพื่อการประกอบอาชีพ ระยะนี้บางหน่วยงานสามารถให้คนทำงานหอบงานไปทำงานที่บ้านได้ แต่ลักษณะงานบางอย่างทำไม่ได้ เพราะการรักษาระยะห่างเป็นอุปสรรคต่อการประกอบอาชีพ ยิ่งโดยเฉพาะคนหาเช้ากินค่ำซึ่งมีรายได้น้อยในลักษณะวันต่อวัน เขาจะอยู่กันอย่างไร ถ้ามีแต่มาตรการป้องกันโดยไม่มีทางออกในเรื่องนี้ให้เลย
ระยะห่างนี้ยังกินความไปถึง “ภาพ” ที่ปรากฏออกมาสู่สาธารณชนด้วย จะเห็นว่านักข่าวทางโทรทัศน์ต้องนั่งห่างกัน และบางกรณีมีผ้าปิดปากแสดงไว้ เพื่อเป็นตัวอย่างให้คนในสังคมปฏิบัติเช่นเดียวกัน ปัญหาเกิดขึ้นอย่างไม่น่าเชื่อกับการผลิตละครโทรทัศน์ที่นำเสนอ “ภาพ” ของคนในช่วงเวลาต่างจากปัจจุบัน ซึ่งไม่มีโรคระบาด ดังนั้น จะนำเสนอภาพชีวิตอย่างไรให้ไม่เกิดความขัดแย้งกับนโยบายสร้างระยะห่างนี้ นอกจากนี้ เรื่องระยะห่างในความเป็นจริง ยังส่งผลให้เกิดความว้าเหว่ในชีวิตประจำวัน ภาวะระวังโรคทางกายกลับกลายมาสู่โรคทางจิตจึงปรากฏว่ามีข่าวการฆ่าตัวตายเกิดขึ้น
ข่าวการฆ่าตัวตายมาจากผู้หาเช้ากินค่ำซึ่งหาเงินได้มาก็ใช้หมดไปวันวัน ในภาวะหยุดงานอย่างกะทันหัน ย่อมเป็นปัญหาซึ่งต้องออกไปในรูปของการพึ่งพารัฐและหน่วยงานในสังกัดของตน ไม่เช่นนั้นถ้าเขาไม่มีทางออก อาจเลือกทางออกที่สังคมไม่พึงปรารถนา เช่น การฆ่าตัวตาย หรือการปล้นชิงทรัพย์ เป็นต้น นโยบายต่างๆ ที่ออกมาโดยทางการล้วนมีผลกระทบต่อชีวิตความเป็นอยู่ของเขาในทันที แน่นอนนั่นคือเพื่อการป้องกันโรคระบาด แต่มันได้ทำลายชีวิตความเป็นอยู่ของเขาไปพร้อมกัน การออกนโยบายที่มีผลกระทบต่อคนหาเช้ากินค่ำ จึงต้องหาทางออกไว้พร้อมกัน ไม่เช่นนั้นจะกลายเป็นปัญหาสะสมต่อไปได้อีก เราต้องไม่ลืมว่าการป้องกันโรคระบาดก็เพื่อพิทักษ์รักษาชีวิตมนุษย์ ดังนั้น นโยบายการป้องกันโรคระบาดต้องไม่ใช่เรื่องย้อนกลับมาทำลายชีวิตมนุษย์เสียเอง
การจำกัดพื้นที่อยู่พื้นที่คนเดินทาง นานไปก็อาจทำให้คนเกิดภาวะเครียดได้ แม้นับเป็นความจำเป็นเพื่อความปลอดภัยโดยรวม อย่างไรก็ตาม ต้องคำนึงว่านานแล้วที่มนุษย์ไม่เคยต้องอยู่ในภาวะเช่นนี้ มนุษย์ชอบพบปะสมาคมกันและชอบเดินทาง โดยเฉพาะอย่างยิ่งในสังคมที่มนุษย์มีเสรีภาพในการใช้ชีวิต แต่โรคระบาดมาทำให้พื้นที่ความเป็นมนุษย์แคบลง ดังนั้น แม้ไม่เป็นโรคทางกายก็อาจกลายเป็นโรคทางจิตขึ้นมาได้ เมื่อต้องอยู่คนเดียว
นานๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งคนที่ขาดความรักจากคนรอบข้างเป็นทุนเดิมอยู่แล้ว เมื่อขาดคนพูดคุยก็ยิ่งน่าเป็นห่วง
มนุษย์ต้องยุติการทำกิจกรรมที่เป็นการรวมตัวกัน ทั้งรวมตัวกันเพื่อมุ่งเป้าแก้ไขเรื่องทางสังคมที่ไม่ชอบใจ และการรวมตัวเพื่อกิจกรรมสร้างสรรค์ทางสังคมที่ดีงาม รวมไปถึงการรวมตัวเพื่อการศึกษาหาความรู้ จะว่าไปแล้วการจำกัดพื้นที่ก็มีทั้งข้อดีและข้อเสีย บางกรณีเป็นข้อดีของคนหนึ่ง แต่กลับกลายเป็นข้อเสียของอีกคนหนึ่งด้วย ตัวอย่างเช่น ในพื้นที่ที่ผู้นำไม่ต้องการให้ประชาชนมีเสรีภาพ อาจถือเอาโรคร้ายมาบังหน้าเพื่อสร้างมาตรการที่มีผลควบคุมพฤติกรรมของพลเมืองโดยกันมิให้ประชาชนได้แสดงออกด้านเสรีภาพไปพร้อมกัน
ด้านการลงทุนก็เกิดผลกระทบกับการลงทุน ด้วยเงื่อนไขเนื่องจากการหยุดการเคลื่อนไหวต่างๆ ในชีวิต พวกที่เป็นนักลงทุนตลอดจนนักเล่นหุ้นต่างทราบกันดี ประเด็นนี้จึงไม่จำเป็นต้องกล่าวย้ำ เรื่องที่ควรจะพูดให้แปลกออกไป จึงได้แก่ นายทุนใหญ่จำเป็นต้องกลายสภาพมาเป็นผู้เสียสละ เยียวยาประชาชนผู้ทุกข์ยากในสถานการณ์นี้ ซึ่งแท้จริงก็คือตลาดผู้บริโภคของเขานั่นเอง กล่าวคือทำให้เป็นตลาดที่เข้มแข็งสืบต่อไป ความช่วยเหลือนี้มีได้หลายรูปแบบ อาจจะเป็นด้วยการบริจาคสิ่งของที่จำเป็น การลดผลกำไร หรือการตั้งกองทุนสนับสนุน ตัวอย่างเช่น บางธนาคารมีช่วงพักชำระเงินต้น หรือลดอัตราดอกเบี้ย เป็นต้น การแจ้งแสดงตัวอย่างการเยียวยาจากหน่วยงานหนึ่งจะส่งผลให้หน่วยงานอื่นที่ยังไม่มีแนวปฏิบัติได้ปฏิบัติตาม หรือเกิดความคิดสร้างสรรค์ใหม่ๆ ขึ้นมาได้ ผลดีก็จะเกิดขึ้นแก่สังคม อย่างไรก็ตาม เท่าที่ปรากฏนายทุนใหญ่ออกมาช่วยเหลือนั้นยังคงมีน้อยเต็มที
สำหรับนายทุนขนาดเล็กในภาวะนี้คงจะช่วยเหลือใครไม่ได้ และดูจะเดือดร้อนมากเป็นพิเศษ เพราะเมื่อไม่มีรายได้เข้ามาก็ไม่สามารถเลี้ยงดูพนักงานต่อไปได้ เกิดสภาพแพแตก คนตกงาน ความสามารถที่มีติดตัวในแต่ละบุคคลก็ไม่สามารถนำไปประกอบอาชีพที่ไหนได้ เพราะต้องระมัดระวังการแพร่เชื้อโรคเช่นเดิม ตัวอย่างเช่น ธุรกิจร้านตัดผม ธุรกิจร้านนวด และธุรกิจร้านอาหาร เป็นต้น
นานาประเทศก็จำเป็นต้องยุติความสัมพันธ์ไปบางส่วน แม้แต่ประเทศมหาอำนาจ โดยเฉพาะอย่างยิ่งต้องตัดเรื่องที่ไม่จำเป็นออกไป เพื่อรักษาระยะห่างกันไม่ให้มีการติดต่อแพร่เชื้อ นี่คือหลักการ แต่ในทางปฏิบัติขึ้นอยู่กับนโยบายทางการเมืองระหว่างประเทศมากกว่า เรื่องนี้พูดมากไปท่าจะไม่ดีจึงขอยกเพียงตัวอย่างเดียวเช่น บางประเทศประกาศห้ามคนเข้าประเทศตนโดยระบุชื่อประเทศไว้ชัดเจน แต่ทว่ากลับนัดซ้อมรบกับอีกประเทศหนึ่งได้ ดังนั้น สถานการณ์โรคระบาดจึงช่วยเปิดโฉมหน้าอันแท้จริงในเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในสังคมโลก สำหรับเรื่องนี้แสดงชัดว่าความระแวงภัยที่มนุษย์อาจสร้างขึ้นก็ยังคงมีอยู่ แม้โรคร้ายจะมาสำแดงให้เห็นแล้วว่าภายใต้เงื่อนไขธรรมชาติ มนุษย์ต่างตกอยู่ในชะตากรรมเดียวกันซึ่งนั่นก็มากพอเกินกว่าจะจ้องทำร้ายกันอยู่แล้ว
โรคระบาดโควิด-19 นับว่าได้มาสร้างความตื่นตะลึงให้แก่ชาวโลก ทั้งในระดับสังคมและส่วนตัว ดังได้กล่าวมาแล้ว จะเห็นว่ามีปรัชญาการดำเนินชีวิตในสถานการณ์นี้ วันหนึ่งเมื่อโรคร้ายผ่านไป เราก็คงไม่ลืมว่า จากที่มนุษย์เคยติดต่อสัมพันธ์กันเกินจำเป็น โรคระบาดทำให้ต้องลดลงเหลือเท่าที่จำเป็น จากที่มนุษย์ไม่เคยเอื้อเฟื้อซึ่งกันและกันก็กลับกลายเป็นจะต้องหันหน้าเข้าหากัน จากที่มนุษย์เคยโดดเต้นเริงร่าไปกับความไร้สาระนานา ก็ต้องหยุดชะงักอยู่กับเรื่องราวที่จำเป็นในชีวิตประจำวันเท่านั้น และจากการที่มนุษย์เคยเบียดเบียนทำร้ายกันก็ต้องพักการเบียดเบียนกันลงไปบ้าง แม้จะเคยชินกับการเบียดเบียนกันจนไม่อาจเลิกระแวงภัยต่อกันได้ก็ตาม
จากวันที่โรคระบาดเริ่มอุบัติ มาจนถึงวันนี้ โควิด-19 มีที่มาอย่างไรไม่มีใครขยายความได้แน่ชัด อย่างไรก็ตาม โรคระบาดได้ส่งสารให้เราฉุกคิดขึ้นได้หลายอย่าง ทุกสารควรนำไปต่อยอดเพื่อแสวงหาความหมายของชีวิตที่ดีกว่าวันนี้
วิภาพ คัญทัพ
