| ที่มา | หน้าประชาชื่น, มติชนรายวัน ฉบับวันเสาร์ที่ 29 พฤษภาคม 2564, หน้า 13. |
|---|---|
| ผู้เขียน | พันธุ์ทิพย์ ธีระเนตร |
พ.ศ.2508 เป็นต้นไป หรือจะใช้เลขกลมๆ คือ 2510 นั่นคือราว 50 ปีก่อน
คือช่วงเวลาที่นักวิชาการสันนิษฐานว่า ทับหลังปราสาทหนองหงส์ อำเภอโนนดินแดง จังหวัดบุรีรัมย์ และ ทับหลังปราสาทเขาโล้น อำเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว ถูกลักลอบนำออกนอกราชอาณาจักรไทยอย่างผิดกฎหมาย โดยเทียบเคียงกับไทม์ไลน์การโจรกรรม ‘ทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์’ จากปราสาทพนมรุ้ง ซึ่งได้คืนมาจากสหรัฐตั้งแต่ พ.ศ.2531
วันนี้ถึงคิว 2 ทับหลังข้างต้น อันเป็นผลพวงมาจากการค้นหาข้อมูลเพื่อ ‘ทวงคืน’ กลุ่มประติมากรรมสัมฤทธิ์แบบประโคนชัย จนพบภาพโบราณวัตถุสำคัญทั้ง 2 ชิ้น ซึ่งตรงกับภาพถ่ายเก่าก่อนอันตรธานจากโบราณสถาน
บรรทัดต่อจากนี้ไป คือ ไทม์ไลน์ประวัติศาสตร์ของการทวงคืนหลักฐานทางประวัติศาสตร์ครั้งสำคัญ (อีกครั้ง)
⚫ 2503 หรือ 2504 มานิต วัลลิโภดม ภัณฑารักษ์ กรมศิลปากร ถ่ายภาพปราสาทหนองหงส์ระหว่างการสำรวจ โดยยังปรากฏทับหลังบนกรอบประตู
⚫ 2508 เป็นต้นไป ทับหลังปราสาทหนองหงส์-เขาโล้นถูกลักลอบนำออกจากประเทศไทย สู่สหรัฐอเมริกา
⚫ 2510 หนังสือ ศิลปะสมัยลพบุรี โดย ศาสตราจารย์หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล ถูกตีพิมพ์ ปรากฏภาพทับหลังปราสาทเขาโล้น อำเภอตาพระยา จังหวัดสระแก้ว ประดับบนปราสาท (ขณะนั้นยังอยู่ในเขตจังหวัดปราจีนบุรี) มีคำอธิบายโดย ศาสตราจารย์หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ว่า
“ปราสาทเขาโล้นเป็นปราสาทหลังเดียว ก่อด้วยอิฐ ทับหลังสลักเป็นรูปเกียรติมุขอยู่ตรงกลาง มีริมฝีปากล่างและแลบลิ้นออกมาเป็นแผ่นสามเหลี่ยม มีเทวดาประทับนั่งชันเข่าอยู่ข้างบน อย่างไรก็ดี ท่อนพวงมาลัยนั้นมิได้ออกมาจากปาก แต่อยู่ใต้ลิ้น และท่อนปลายของพวงมาลัยก็ขมวดเป็นวงโค้งสลับกันเพียงข้างละ 2 วงเท่านั้น เหตุนั้นจึงอาจอยู่ในระหว่าง พ.ศ.1700-1750 แทนที่จะอยู่ระหว่าง พ.ศ.1600-1650 อย่างไรก็ดีเสาอิงกรอบประตูและกรอบประตูหินทรายก็ดูอาจจะเก่าแก่กว่าระยะนี้ อายุของปราสาทอิฐแห่งนี้ยังไม่สู้แน่นอนนัก มีจารึกสลักอยู่บนกรอบประตูด้านใต้และด้านเหนือบ่งถึง พ.ศ.1559 แต่เสาอิงประตูและกรอบประตูหินทรายเหล่านี้อาจจะนำมาจากปราสาทหลังอื่นที่เก่าแก่กว่านี้ก็ได้”
⚫ 2559 เกิดการก่อตั้งกลุ่ม ‘สำนึก 300 องค์’ นำโดย ทนงศักดิ์ หาญวงษ์ นักวิชาการอิสระ ผู้เชี่ยวชาญด้านโบราณคดี ผศ.ดำรง ลีนานุรักษ์ อดีตรองอธิการบดี ม.แม่โจ้, โชติวัฒน์ รุญเจริญ บัณฑิตคณะโบราณคดี มหาวิทยาลัยศิลปากร และ ยอดชาย อ้ายเจริญ ประชาชนที่สนใจด้านประวัติศาสตร์ ค้นข้อมูลเกี่ยวกับประติมากรรมโพธิสัตว์ประโคนชัย จากปราสาทปลายบัด อ.ประโคนชัย จ.บุรีรัมย์ แต่ปัจจุบันไปอยู่ในพิพิธภัณฑ์ต่างประเทศ โดยเรียกร้องให้ภาครัฐทวงคืนกลับแผ่นดินไทย
⚫ 2 สิงหาคม 2559 กลุ่ม ‘สำนึก 300 องค์’ พบภาพถ่ายในเว็บไซต์ของพิพิธภัณฑ์ Asian Art Museum Chong-Moon Lee Center for Asian Art and Culture ในซานฟรานซิสโก สหรัฐอเมริกา ทนงศักดิ์ หาญวงษ์ พิจารณารูปแบบและลวดลาย รวมถึงรายละเอียดต่างๆ พบว่าตรงกับทับหลังที่สูญหายไปจากปราสาทหนองหงส์ อำเภอโนนดินแดง จังหวัดบุรีรัมย์ ปรากฏเป็นข่าวครั้งแรกใน ‘มติชนออนไลน์’ จึงเกิดการเรียกร้องให้ทวงคืนพร้อมๆ กับกระแสทวงคืนโพธิสัตว์ประโคนชัย
⚫ 23 สิงหาคม 2559 ชาวโนนดินแดง จัดพิธีบวงสรวงปราสาทหนองหงส์ พร้อม ‘ทวงคืนสมบัติชาติ’ มีการติดตั้งป้ายขนาดใหญ่ริมถนนในอำเภอโนนดินแดง จังหวัดบุรีรัมย์
⚫ 18 พฤษภาคม 2560 กลุ่ม ‘สำนึก 300 องค์’ พบเพิ่มเติมว่าทับหลังปราสาทเขาโล้นที่สูญหาย ปรากฏในพิพิธภัณฑ์ในสหรัฐเช่นกัน หนังสือพิมพ์ ‘มติชน’ รายวัน และมติชนออนไลน์ เผยแพร่ข่าวพร้อมหลักฐานภาพถ่ายเก่ายืนยันว่าเคยอยู่ในปราสาทหลังดังกล่าวบนแผ่นดินไทย
⚫ พฤษภาคม 2560 วีระ โรจน์พจนรัตน์ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงวัฒนธรรมในขณะนั้น เห็นชอบให้ติดตามทวงคืนโบราณวัตถุอย่างเป็นระบบ โดยให้ทำงานร่วมกับกระทรวงการต่างประเทศ กรมศุลกากร สำนักงานตำรวจแห่งชาติ รวมถึงผู้ทรงคุณวุฒิ เร่งประสานไปยังสถานทูตไทยในประเทศต่างๆ ช่วยตรวจสอบโบราณวัตถุไทยในต่างแดน โดยในมี อนันต์ ชูโชติ ดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมศิลปากร
⚫ มิถุนายน 2560 พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา ลงนามแต่งตั้ง “คณะกรรมการติดตามโบราณวัตถุของไทยในต่างประเทศ” เพื่อทวงคืนโบราณวัตถุของไทย 133 ชิ้น โดยกำหนดมาตรการตรวจสอบ ประสานความร่วมมือ ทั้งวิธีการการทูตและกฎหมาย
⚫ สิงหาคม 2563 ประทีป เพ็งตะโก อธิบดีกรมศิลปากร เปิดเผยว่า หลังจากกรมศิลปากรได้ประสานงานอย่างเป็นทางการผ่านกรมสารนิเทศ กระทรวงการต่างประเทศ ส่งหนังสือติดตามทวงคืนโบราณวัตถุถึงสำนักงานสืบสวนเพื่อความมั่นคงแห่งมาตุภูมิ สหรัฐอเมริกา และส่งข้อมูลการศึกษาทางวิชาการพร้อมหลักฐานที่เกี่ยวข้อง เช่น รายงานการสำรวจของกรมศิลปากร ตัวอย่างเอกสารอนุญาตในการส่งออกโบราณวัตถุ เป็นต้น เพื่อใช้ในการสืบสวนสอบสวน ยืนยันว่าโบราณวัตถุนั้นมีถิ่นกำเนิดในไทย และได้ถูกลักลอบนำออกไปโดยวิธีการที่ผิดกฎหมาย ได้รับแจ้งข้อมูลว่า ทับหลังจากปราสาทเขาโล้น และทับหลังจากปราสาทหนองหงส์ ได้เข้าสู่กระบวนการยุติธรรมของสหรัฐ และทางพิพิธภัณฑ์ฯ ยอมรับว่าทับหลังทั้ง 2 รายการ เป็นกรรมสิทธิ์ของฝ่ายไทย โดยมีการนำทับหลังทั้ง 2 ชิ้น ออกจากห้องจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ไปจัดเก็บในห้องคลัง เพื่อรอขั้นตอนทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องอื่นๆ ในกระบวนการส่งคืนสู่ประเทศไทย
⚫ เมษายน 2564 กรมศิลปากรมอบอำนาจให้สถานกงสุลใหญ่ ณ นครลอสแองเจลิส ลงนามในเอกสารข้อตกลงเพื่อรับคืนโบราณวัตถุดังกล่าวจากสหรัฐอเมริกา
⚫ 25 พฤษภาคม 2564 ตามเวลาท้องถิ่น มีการจัดพิธีส่งมอบทับหลังทั้ง 2 ชิ้นโดยมี เดวิด เอ. พรินซ์ หัวหน้าเจ้าหน้าที่พิเศษเอชเอสไอ นครลอสแองเจลิส ตาตั้ม คิง หัวหน้าเจ้าหน้าที่พิเศษเอชเอสไอ นครซานฟรานซิสโก สเตฟานี ไฮด์ส รักษาการอัยการสหรัฐ ประจำรัฐแคลิฟอร์เนียเขตภาคเหนือ มนัสวี ศรีโสดาพล เอกอัครราชทูต ณ กรุงวอชิงตัน มังกร ประทุมแก้ว กงสุลใหญ่ ณ นครลอสแองเจลิส พิษณุ โสภณ กงสุลใหญ่ ณ นครชิคาโก และ ฟาบิโอ จินดา กงสุลใหญ่ ณ นครนิวยอร์ก เป็นผู้แทนฝ่ายไทยเข้าร่วม
⚫ 26 พฤษภาคม 2564 ตามเวลาท้องถิ่น ทับหลังทั้ง 2 ชิ้นถูกลำเลียงขึ้นเครื่องบินของสายการบินโคเรียนแอร์ เที่ยวบินที่ KE12 เดินทางออกจากนครลอสแองเจลิสไปยังกรุงโซล ประเทศเกาหลีใต้
⚫ 28 พฤษภาคม เดินทางต่อด้วยเที่ยวบิน KE651 จากเกาหลีใต้มาถึงยังท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ ในช่วงดึกของวันเดียวกัน
⚫ 31 พฤษภาคม จัดส่งถึงพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ (พช.) พระนคร กรุงเทพฯ กรมศิลปากรเข้าตรวจสภาพ ทำความสะอาด ดำเนินกระบวนการตามหลักวิชาการ โดยเก็บรักษา ณ พระที่นั่งอิศราวินิจฉัย ภายใน พช.พระนคร รอการจัดพิธีรับมอบและเปิดนิทรรศการโดย พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา นายกรัฐมนตรี โดยจะให้ประชาชนเข้าชมเป็นเวลา 3 เดือน
