ที่ผ่านมาทั้งสหภาพยุโรปและสหรัฐอเมริกาต่างก็กดดันประเทศไทยในการจัดการปัญหาเรือประมงบ้าง ปัญหาสิ่งแวดล้อมบ้าง โดยนำมาตรการ IUU และ Tier เข้ามาบีบบังคับ ซึ่งบ้านเราก็ตั้งใจทำตัวเป็นเด็กดี มีการออกกฎหลายอย่างเพื่อให้ประเทศรอดพ้นจากการถูกกล่าวหาว่าไม่ดูแลสิ่งแวดล้อม รอดพ้นจากข้อหาแรงงานและสิทธิมนุษยชน แม้จะรู้กันอยู่ลึกๆ ว่าสิ่งที่สองฟากประเทศผู้ยิ่งใหญ่แทคทีมกันทำกับไทยอยู่นั้น ล้วนเป็นเรื่องการเมืองระหว่างประเทศ และการบีบบังคับทางอ้อมในเชิงเศรษฐกิจของมหาอำนาจ
ถ้ายังจำกันได้ กุ้งไทยเคยโดนกล่าวหาว่าเกี่ยวข้องกับแรงงานในเรือประมงผิดกฎหมาย ทั้งๆ ที่กุ้งของไทยเราเป็นกุ้งเลี้ยงมิใช่กุ้งที่ต้องออกเรือประมงไปจับ … สุดท้ายก็ถึงบางอ้อ เมื่อฝรั่งต่างชาติพยายามโยงว่าก็เพราะกุ้งเลี้ยงกินอาหารที่มีปลาป่นที่ได้จากการจับปลาอย่างไม่รับผิดชอบผสมอยู่
เกิดเป็นความกดดันให้ผู้ผลิตอาหารกุ้งต้องลดปริมาณการใช้ปลาป่นลง ซึ่งแน่นอนว่าฝ่ายวิจัยพัฒนาสูตรอาหารกุ้งของบริษัทต่างๆ จะต้องคิดค้นนวัตกรรมการใช้โปรตีนชนิดอื่นทดแทนปลาป่น ให้กลายเป็นอาหารกุ้งบนความรับผิดชอบต่อสังคมที่กระแสโลกต้องการ
ปกติแหล่งโปรตีนสำหรับอาหารกุ้งควรใช้โปรตีนจากสัตว์ ซึ่งในที่นี้ปลาป่นจะเหมาะสมที่สุด เนื่องจากสามารถผลิตได้เองในประเทศจากการใช้เศษเหลือจากการแปรรูปสัตว์น้ำและผลพลอยได้จากการจับปลา แต่เมื่อแนวโน้มดังกล่าวข้างต้นเกิดขึ้น การใช้โปรตีนจากแหล่งอื่นโดยเฉพาะจากพืชจึงถูกนำมาทดลอง ใช้ทดแทนปลาป่น โดยต้องมั่นใจได้ว่าแหล่งโปรตีนที่สามารถทดแทนปลาป่นนี้ต้องให้ผลไม่แตกต่างจากโปรตีนจากสัตว์ ทั้งในแง่คุณภาพ คุณค่าทางโภชนาการ ความเป็นประโยชน์ต่อสัตว์ และที่สำคัญต้องสามารถดำเนินการได้จริงในเชิงธุรกิจกล่าวคือควรต้องมีราคาไม่แพง หาซื้อได้ง่าย และหากเป็นผลผลิตที่หาได้ในประเทศด้วยจะยิ่งดีต่อห่วงโซ่การผลิตของไทยในหลายส่วนทีเดียว
โปรตีนพืชที่ถูกเลือกมาใช้ก็มีหลายชนิด อาทิ กากถั่วเหลือง กากถั่วเหลืองหมัก หรือสาหร่ายสไปรูลิน่า การใช้โปรตีนพืชนี้มีข้อจำกัดอยู่บ้าง จำเป็นต้องเติมเอนไซม์ช่วยย่อย หรือกรดอะมิโนที่จำเป็นบางชนิดเพิ่มเติมเข้าไปเพื่อเพิ่มปริมาณสารอาหารและโภชนาการให้เท่าเทียมกับโปรตีนจากสัตว์ แต่เอนไซม์หรือกรดอะมิโนเหล่านี้ประเทศไทยจำเป็นต้องนำเข้าจากสหภาพยุโรปหรือสหรัฐอเมริกา รวมถึงวัตถุดิบโปรตีนพืชอย่างกากถั่วเหลืองและสาหร่ายสไปรูลิน่า ซึ่งตรงนี้ก็น่าคิด ว่าจะเป็นส่วนหนึ่งของเกมส์การเล่นงานประเทศไทย เพื่อบังคับไทยทางอ้อมให้จำเป็นต้องซื้อสินค้าที่ต่างประเทศผลิตขายอยู่หรือไม่
อันที่จริงถ้าประเทศไทยมีผู้ผลิตอาหารกุ้งที่พร้อมจะเป็นตลาดรองรับพืชผลของเกษตรกรไทยอยู่แล้ว รัฐบาลน่าจะใช้โอกาสนี้ส่งเสริมให้เกษตรกรผลิตวัตถุดิบอาหารเพื่อใช้ทดแทนปลาป่น สาหร่ายสไปรูลิน่า มีระดับโปรตีนค่อนข้างสูง ปัจจุบันมีการเลี้ยงเพื่อใช้เป็นอาหารเสริมให้คนรับประทาน จึงน่าจะนำมาขยายผลผลิตในปริมาณมากๆ และมีราคาต่ำลง เพื่อใช้เป็นวัตถุดิบอาหารกุ้งทดแทนปลาป่น ก็จะเป็นการสร้างงานสร้างอาชีพให้คนไทยด้วยกัน ไม่ต้องง้อสั่งซื้อสาหร่ายจากต่างประเทศ ให้เข้าล็อกการบีบบังคับของเขาได้ ก็คงจะดีไม่น้อย
ปัจจุบันมีงานวิจัยหลายชิ้นยืนยันว่าการลดใช้ปลาป่นเหลือ 5% จากปกติ 10% สามารถทำได้จริง เพียงแต่นักโภชนาการอาหารสัตว์ต้องกำหนดสูตรให้โปรตีนในอาหารกุ้งอยู่ในระดับเท่าเดิม โดยพิจารณาถึงเปอร์เซ็นต์การย่อยได้หรือเปอร์เซ็นต์โปรตีนที่นำไปใช้ประโยชน์ หากบริษัทไหน ทำได้น่าจะเป็นประโยชน์ในทำธุรกิจกับต่างประเทศ เนื่องจากเป็นกุ้งที่เลี้ยงจากอาหารที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม ไม่เกี่ยวข้องกับแรงงานประมงใดๆ และสอดคล้องกับความต้องการของโลก
ในแง่ของผู้เลี้ยงกุ้งเองก็ต้องปรับตัวรับการเปลี่ยนแปลงของกระแสโลกเช่นกัน จากที่คุ้นเคยกับอาหารกุ้งแบบเดิม อาจต้องค่อยๆ เริ่มปรับวิธีการให้อาหาร เช่น คงใช้อาหารกุ้งสูตรเดิมกับกุ้งเล็กๆ ในช่วงแรก เมื่อกุ้งโตแล้วจึงค่อยเลี้ยงด้วยอาหารรุ่นใหม่ที่ใช้โปรตีนพืชทดแทน ซึ่งปกติอาหารสัตว์จะมีการจัดปริมาณสารอาหารให้เหมาะกับสัตว์แต่ละช่วงวัยอยู่แล้ว จึงไม่น่าส่งผลกระทบใดๆ
ประเทศไทยมีทรัพยากรธรรมชาติมากมายซึ่งควรต้องนำไปใช้ให้เป็นประโยชน์ มีผืนดินผืนน้ำที่สามารถสร้างทรัพย์บนดิน ทรัพย์สินในน้ำได้ ไม่เช่นนั้นอาจเสียโอกาสโดยใช่เหตุ และการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างสมเหตุสมผลนี่เองจะสร้างคุณาปการแก่ประเทศของเราได้ แม้ไทยจะเป็นประเทศ เล็กๆที่ต้องอิงกระแสโลก แต่ถ้าสามารถร่วมมือวิจัย พัฒนา สร้างสรรค์นวัตกรรม และประยุกต์ใช้ทรัพยากรต่างๆ ได้ด้วยตัวเราเอง เราอาจไม่ต้องถูกบีบบังคับจากมหาอำนาจไปเสียทุกทางเช่นที่เป็นอยู่ครับ
สรณัฏฐ์ ศิริสวย ภาควิชาเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำคณะประมง มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
