| ที่มา | คอลัมน์สุจิตต์ วงษ์เทศ มติชนรายวัน |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
| เผยแพร่ |
อยุธยาปัจจุบัน นอกเกาะเมืองขึ้นไปทางทิศเหนือ เมื่อเลยเพนียดคล้องช้างและวัดป้อมรามัญ จะถึงถนนสายเอเชีย อ.บางปะหัน จ.พระนครศรีอยุธยา
ถ้าย้อนยุคกลับไปสมัยพระนารายณ์ บริเวณนี้มี ขนอนบางลาง (ขนอน หมายถึง ด่านภาษี ตั้งอยู่บ้านบางลาง คอยเก็บภาษีอากรจากเรือสินค้าขนลงมาจากเมืองทางเหนือ)
พ้นขนอนบางลางออกไปเท่ากับพ้นเขตเมือง สมัยนั้นนับเป็นบ้านนอก (ขนอนมี 4 ทิศรอบนอกเกาะเมืองอยุธยา พ้นขนอนออกไปไม่ได้หมายความว่าพ้นเขตเมืองเหมือนกันทุกแห่ง) มีบอกในโคลงนิราศนครสวรรค์ (แต่งสมัยพระนารายณ์) เรียกพื้นที่พ้นออกไปว่า “แดนไพร”, “บ้านป่า”, “บ้านวอก” (คือ บ้านลิง)
แต่ “ไม่ได้หลุดกระแสไปจากเมือง” [ตามที่ อ.นิธิ เอียวศรีวงศ์ บอกไว้ในข้อเขียนเรื่อง “บ้านกับเมือง” (มติชน สุดสัปดาห์ วันที่ 9-14 กันยายน 2560 หน้า 30-32)]
เพราะหย่อมย่านอยู่ลึกขึ้นไปกว่านั้นเป็นบ้านป่า มีพรรณนาในโคลงนิราศนครสวรรค์ (บท 34, 35) ชื่อ บ้านขวาง, บ้านรี ต่อเนื่องกันตามลำน้ำบางแก้ว (เป็นแม่น้ำเจ้าพระยาสายเดิม แต่ปัจจุบันเรียกคลองบางแก้ว อยู่เขต อ. มหาราช จ.พระนครศรีอยุธยา ต่อกับ อ. เมืองฯ จ. อ่างทอง)
บ้านขวาง, บ้านรี อยู่เหนือตัวเมืองอยุธยามากกว่า 20 กิโลเมตร (ทางตรง) แต่มีชื่อในคำร้องเพลงถอยหลังเข้าคลอง บทมโหรีครั้งกรุงศรีอยุธยาของคนชั้นสูงในราชสำนัก มีเนื้อความเกี้ยวพาราสี แสดงความใกล้ชิดคุ้นเคยอย่างยิ่ง จึงเป็นพยานว่า แม้ห่างไกลเป็นบ้านนอกคอกนา แต่ใกล้ชิดสนิทสนมกับเมือง
คำร้องเพลงถอยหลังเข้าคลอง มีดังนี้
๏ เจ้าเอยน้ำไหล น้ำไหลเข้าคลองบ้านขวาง ตัวพี่กับนาง จะมาลงเรือสิบพาย เจ้าพายกระทงสอง พี่พายรองคอท้าย พี่ให้น้ำปลายพาย สบายน้ำใจเจ้าเอย ๏ เจ้าเอยน้ำไหล น้ำไหลเข้าคลองบ้านรี ตัวเจ้ากับพี่ จะมาลงเรือด้วยกัน พร้อมหน้าข้าไท จะไปไหว้พระเกษมสันต์ ภาคหน้าได้พบกัน ทุกชาติทุกชั้น ณ เจ้าเอย
เพลงมโหรีเป็นของผู้ดีชาววัง ไม่ใช่ของชาวบ้านยุคอยุธยา ดังนั้นบ้านขวางกับบ้านรีต้องเป็นที่รับรู้มากในหมู่ชาววัง และเป็นไปได้ว่ามีบ้านผู้ดีชาววังซึ่งเป็นขุนนางข้าราชการชั้นสูงอยู่ย่านนี้ (เพราะเป็นเส้นทางหลักแม่น้ำเจ้าพระยาเดิม) แล้วมีลูกหลานเล่นเรือเกี้ยวกันในคลองนี้ เป็นที่รับรู้ของคนในเมือง
