พลันที่มีความชัดเจนว่า บริษัท คิงส์เกต คอนโซลิเดเต็ด จำกัด จากออสเตรเลีย ได้ยื่นให้ประเทศไทยเข้าสู่กระบวนการอนุญาโตตุลาการระหว่างประเทศ ภายใต้ข้อตกลงการค้าเสรีไทย-ออสเตรเลีย (ทาฟต้า) เนื่องจากได้รับผลกระทบจากคำสั่งมาตรา 44 ให้ระงับการอนุญาตและการทำเหมืองแร่ทองคำทั้งหมดในประเทศไทย ก็เกิดบรรยากาศร้อนๆ หนาวๆ ขึ้นภายในกระทรวงอุตสาหกรรม ส่งผ่านไปถึงคณะรัฐมนตรี (ครม.)
นั่นเพราะในอดีตภาครัฐของไทยเคยเจ็บปวดกับกรณีการต่อสู้ลักษณะนี้ ทำให้หลายฝ่ายกังวลว่ากรณีคิงส์เกตฯจะซ้ำรอยหรือไม่
เพราะตั้งแต่มีการตั้งกรรมการชุดต่างๆ ตรวจสอบผลกระทบจากการทำเหมืองทองอัครา ก็พบว่าพื้นที่รอบเหมืองมีความขัดแย้งลากยาวมานาน บางฝ่ายระบุว่าต้นตอมาจากผลกระทบจากกิจการเหมืองที่มีต่อสิ่งแวดล้อมและประชาชน
บางฝ่ายระบุว่ามาจากการเสียประโยชน์ของแกนนำชาวบ้านที่ต้องการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำเช่นกัน จึงพยายามใช้มวลชนไล่ต้อนอัครา
เรื่องนี้ภาครัฐรับรู้ถึงความขัดแย้งมาตลอด จนกระทั่งคณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ได้สั่งการให้กระทรวงอุตสาหกรรมแก้ปัญหานี้อย่างจริงจัง ช่วงต้นปี 2559 มีการจัดตั้งคณะกรรมการตรวจสอบร่วม 4 กระทรวง ประกอบด้วย กระทรวงอุตสาหกรรม กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และกระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เพื่อตรวจสอบข้อเท็จจริง 2 ประเด็น คือ สิ่งแวดล้อมและสุขภาพ ที่ผ่านมาแม้ว่าทางอัคราฯจะยืนยันว่า ยังไม่เคยมีการชี้ชัดจากรัฐว่าอัคราทำผิด และยืนยันขั้นตอนขออนุญาตทำเหมืองถูกต้องตามกฎหมาย โดยประทานบัตรเหมืองทองของอัคราปัจจุบันมี 2 ใบ จะหมดอายุในปี 2563 และ 2571
แต่ขณะเดียวกันชาวบ้านในพื้นที่ก็ยืนยันถึงผลกระทบจากการทำเหมือง
ดังนั้น เพื่อประโยชน์ของสังคมและประชาชนส่วนรวม และแก้ปัญหาความแตกแยกของประชาชนในชุมชน วันที่ 10 พฤษภาคม 2559 คณะรัฐมนตรี (ครม.) จึงมีมติต่อใบอนุญาตโลหกรรมของบริษัท อัครา รีซอร์สเซส จํากัด (มหาชน) บริษัทลูกของคิงส์เกตฯ ตั้งแต่วันที่ 13 พฤษภาคม 2559 ถึงวันที่ 31 ธันวาคม 2559 เท่านั้น และให้บริษัทอัคราฯปิดเหมืองทองคำถาวร และเข้าสู่แผนฟื้นฟูตาม พ.ร.บ.แร่ อยู่แล้ว
ต่อมาเมื่อวันที่ 31 ธันวาคม 2559 รัฐบาลก็ตัดสินใจใช้ ยาแรง งัด ม.44 ออกมาใช้ เพื่อแก้ปัญหาผลกระทบจากการประกอบกิจการเหมืองแร่ทองคำ และสั่งให้ผู้ประกอบการที่ได้รับประทานบัตรและใบอนุญาตทุกประเภท ยุติการทำเหมือง ตั้งแต่วันที่ 1 มกราคม 2560 พร้อมทั้งให้เร่งฟื้นฟูสิ่งแวดล้อมให้เรียบร้อย รวมทั้ง
ตั้งคณะทำงาน 4 กระทรวง ตรวจสอบข้อเท็จจริงและรายงานให้คณะรัฐมนตรี (ครม.) รับทราบ
เมื่อเจอสถานการณ์คับขันเช่นนี้ ทำให้ นายเกรก ฟาวลิส ประธานเจ้าหน้าที่บริหารบริษัทคิงส์เกตฯ พยายามจะเจรจากับรัฐบาล แต่ไร้ผล
บริษัทจึงตัดสินใจใช้สิทธิภายใต้ข้อตกลงการค้าเสรีไทย-ออสเตรเลีย (ทาฟต้า) ยื่นหนังสือถึงรัฐบาลเมื่อวันที่ 3 เมษายน 2560 นำไปสู่การเจรจาหารือระหว่าง 2 ฝ่ายภายใต้กำหนดเวลา 3 เดือน สิ้นสุดวันที่ 3 กรกฎาคม 2560 แต่ก็ไร้ผลอีกเช่นเคย
สำหรับกรอบการเจรจาที่เกิดขึ้น มีเสียงกระซิบว่า บริษัทคิงส์เกตฯเรียกร้องค่าเสียหายจากการถูกปิดเหมืองถึง 30,000 ล้านบาท แต่ก็ไม่เคยมีฝ่ายใด ทั้งรัฐและบริษัทคิงส์เกตฯ ออกมายอมรับกับตัวเลขดังกล่าว
ช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา เกิดกระแสข่าวลือต่างๆ นานาว่าไทยกำลังเสียเปรียบ มีโอกาสแพ้สูง จนกระทรวงอุตสาหกรรมต้องเปิดแถลงตอบโต้เป็นระยะๆ พร้อมกับพยายามเปิดโต๊ะเจรจาอย่างเป็นทางการถึง 2 ครั้ง
ล่าสุดบริษัทคิงส์เกตฯได้ทำหนังสือแจ้งตลาดหลักทรัพย์ออสเตรเลียอย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 2 พฤศจิกายน ว่าหลังจากใช้ความพยายามอย่างเต็มที่แล้ว บริษัทไม่สามารถหาข้อยุติในการเรียกร้องขอความเป็นธรรมกรณีเหมืองแร่ทองคำชาตรีถูกสั่งระงับการประกอบกิจการโดยไม่ชอบด้วยกฎหมายได้ จึงเริ่มเข้าสู่กระบวนการอนุญาโตตุลาการ เพื่อให้เกิดความชัดเจน และไม่ให้ล่าช้าไปกว่านี้
บริษัทได้แต่งตั้งบริษัทกฎหมาย บริษัท คลิฟฟอร์ด ชานซ์ ให้เป็นตัวแทนในการดำเนินคดีแทนบริษัท และ นายแอนดริว เบลล์ เอส.ซี ดำรงตำแหน่งที่ปรึกษาอาวุโสสำหรับประเด็นทางกฎหมายดังกล่าว ซึ่งการเข้าสู่กระบวนการอนุญาโตตุลาการนั้น ยังอนุญาตให้ทั้งสองฝ่ายสามารถเจรจาหารือกันได้เพื่อหาข้อยุติ ภายใต้เงื่อนไขที่ทั้งสองฝ่ายยอมรับข้อตกลง
กระบวนการทางกฎหมายดังกล่าวจะไม่สามารถกำหนดระยะเวลาในการดำเนินการได้ และอาจมีค่าใช้จ่ายมหาศาลที่บริษัทต้องรับผิดชอบ ทั้งยังไม่สามารถรับประกันผลการพิจารณาได้ แต่บริษัทยังเล็งเห็นว่ามีโอกาสในการได้รับการชดเชยค่าเสียหายที่เกิดขึ้นจากทางราชอาณาจักรไทย และจะดำเนินคดีตามกฎหมายอย่างถึงที่สุดต่อไป รายงานข่าวจากบริษัทคิงส์เกตฯระบุ
ด้าน นายพสุ โลหารชุน ปลัดกระทรวงอุตสาหกรรม ระบุเพียงว่า จะหารือกับทีมทนายความถึงแนวทางการดำเนินงานและประเมินผลกระทบล่วงหน้าก่อน จากนั้นจะเสนอเรื่องให้นายอุตตม สาวนายน รัฐมนตรีว่าการกระทรวงอุตสาหกรรม พิจารณา ก่อนจะเสนอเข้าที่ประชุมคณะรัฐมนตรี (ครม.) ในวันที่ 7 พฤศจิกายนนี้ เมื่อกำหนดแนวทางดำเนินการชัดเจน กระทรวงโดยทีมทนายความบริษัทกฎหมายชั้นนำต่างชาติจะเร่งเจรจากับบริษัทคิงส์เกตฯ ผ่านคณะกรรมการดำเนินการระงับข้อพิพาทระหว่างราชอาณาจักรไทยกับบริษัท คิงส์เกตฯ เพื่อหาข้อยุติ มีหน่วยงานที่เกี่ยวข้องร่วมเป็นกรรมการ อาทิ กระทรวงการต่างประเทศ กระทรวงพาณิชย์ กระทรวงยุติธรรม สำนักงานอัยการสูงสุด โดยจะพยายามใช้แนวทางการเจรจาให้ได้ขัอยุติมากที่สุด เพื่อให้บริษัทคิงส์เกตฯถอนคำร้อง
แต่หากไม่ได้ข้อยุติก็พร้อมจะเข้าสู่กระบวนการพิจารณาหาผู้แทนเจรจาที่จะเข้ากระบวนการอนุญาโตตุลาการ ขั้นตอนการเจรจาอนุญาโตตุลาการบางกรณีอาจจะใช้เวลาถึง 1-2 ปี แต่ยืนยันว่าจะดำเนินการตามกระบวนการและขั้นตอนต่างๆ ตามกฎหมายที่เกี่ยวข้องอย่างเคร่งครัด รวมถึงการเตรียมการสำหรับการระงับข้อพิพาทด้วย โดยยังยึดหลักการคำนึงถึงประโยชน์ของประเทศชาติ ประชาชน รวมทั้งให้ความเป็นธรรมกับผู้เกี่ยวข้อง ให้สอดคล้องกับกรอบนโยบายและแผนยุทธศาสตร์ในการบริหารจัดการแร่ทองคำใหม่ นายพสุกล่าว
หากดูท่าทีของปลัดกระทรวงอุตสาห กรรม จะเห็นได้ว่าค่อนข้างระมัดระวังในการตอบคำถามสื่อ ผู้คนในแวดวงได้วิเคราะห์เกมการต่อสู้ครั้งนี้ เชื่อว่ารัฐยังมีความได้เปรียบอยู่
เกมครั้งนี้ถือว่าเดิมพันสูง เพราะหากภาครัฐของไทยแพ้ อาจจะต้องจ่ายค่าเสียหายตามที่บริษัทเรียกร้อง โดยทางบริษัทเชื่อมั่นว่ามีไพ่เด็ดคือ การไร้ผลพิสูจน์จากภาครัฐไทยที่ว่า ข้อกล่าวหาเรื่องผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและชุมชนมาจากเหมืองทอง ขณะที่หากเอกชนแพ้ ย่อมต้องเสียหายมหาศาลทั้งจากธุรกิจโดยตรงและการฟื้นฟูสภาพแวดล้อมเช่นเดียวกัน
ท่าทีของทั้งสองฝ่ายต่างอุบไต๋ เตรียมงัดออกมาสู้กันในคณะอนุญาโตตุลาการ เวทีกลางที่สากลให้การยอมรับกรณีคู่สัญญาเกิดข้อพิพาทกันขึ้น จะต้องนำไปสู่คณะอนุญาโตฯที่มีคนกลางร่วมตัดสิน คงต้องลุ้นว่าจะสามารถเจรจาหาทางออกที่เป็นธรรมกับทุกฝ่าย โดยไม่ต้องพึ่งอนุญาโตตุลาการชี้ขาดได้หรือไม่ หรือหากจำเป็นต้องไปอนุญาโตฯจริงๆ คำสั่งจากการใช้ ม.44 ของรัฐบาล คสช. จะมีผลบังคับใช้กับบริษัทข้ามชาติในประเทศไทยได้หรือไม่
และคดีนี้อาจเป็นกรณีตัวอย่างในอีกหลายกรณีจากรัฐบาล คสช.ที่มี ม.44 เป็นยาแรงในการบริหารประเทศ
