| ผู้เขียน | มานากรณ์ เมฆประยูรทอง ผู้ค้นคว้าประวัติศาสตร์สงครามโลกครั้งที่สอง ระหว่างการศึกษา MSc History of International Relations ที่ London School of Economics and Political Science (LSE) |
|---|
เมื่อไม่นานมานี้มีการพบข้อความการกล่าวเปรียบเทียบไทยเป็น Finland of the East หรือ “ฟินแลนด์แห่งตะวันออก” อยู่ในสมุดบันทึกการประชุมลับของคณะรัฐมนตรีอังกฤษในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง ที่ถูกนำมาเก็บไว้ที่หอจดหมายเหตุแห่งชาติอังกฤษ (The National Archives) เมื่อ 11 ปีที่แล้ว โดยเป็นชุดเอกสารที่ไม่ได้ถูกเปิดเผยต่อสาธารณะภายหลังการครบกำหนดอายุ 30 ปี ภายใต้กฎบังคับการเปิดเผยเอกสารราชการของอังกฤษ แต่กลับถูกรัฐบาลอังกฤษปกปิดไว้เป็นกรณีพิเศษนานกว่า 60 ปี ด้วยเหตุผลด้านความมั่นคงของชาติ จนกระทั่งได้รับอนุญาตให้เปิดเผยต่อสาธารณะในที่สุดเมื่อปี 2549
สมุดบันทึกดังกล่าวของ เซอร์นอร์แมน บรุ๊ค (Sir Norman Brook) รองเลขาธิการคณะรัฐมนตรีอังกฤษ ซึ่งมีเพียงสามเล่มที่รอดพ้นจากการถูกทำลายหลักฐานช่วงสงคราม สามารถบันทึกคำกล่าวเปรียบเทียบไทยเป็น “ฟินแลนด์แห่งตะวันออก” ที่กล่าวขึ้นโดย ลอร์ดเซลบอร์น (Lord Selborne) รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการสงครามเศรษฐกิจ (Minister of Economic Warfare : MEW) ที่ดูแลหน่วยปฏิบัติการพิเศษอังกฤษในไทย (Special Operations Executive : SOE) ในระหว่างการหารือกับนายกรัฐมนตรีเซอร์วินสตัน เชอร์ชิล เกี่ยวกับท่าทีของสหรัฐที่มีต่อไทย ในที่ประชุมคณะรัฐมนตรีสงคราม (War Cabinet) ที่กรุงลอนดอน เมื่อวันที่ 23 เมษายน 2488
อย่างไรก็ตาม หากเปรียบเทียบประวัติศาสตร์ทางการทูตและการทหารของฟินแลนด์กับไทยในช่วงสงคราม โดยเฉพาะจากข้อมูล “ลับสุดยอด” ที่ที่ประชุมคณะรัฐมนตรีสงครามอังกฤษในวันนั้นได้รับรู้ถึงผลการหารือลับระหว่างสองคณะจากขบวนการเสรีไทยกับฝ่ายสัมพันธมิตรเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2488 ซึ่งมี หม่อมราชวงศ์เสนีย์ ปราโมช อัครราชทูตไทย ณ กรุงวอชิงตัน และหัวหน้าเสรีไทยสายอเมริกา นำคณะแรกหารือที่กระทรวงต่างประเทศสหรัฐ ณ กรุงวอชิงตัน และมี นายดิเรก ชัยนาม อดีตรัฐมนตรีว่าการกระทรวงการต่างประเทศ และหัวหน้ากองกลางขบวนการเสรีไทย นำคณะที่สองลักลอบเดินทางออกไปหารือที่กองบัญชาการฝ่ายสัมพันธมิตรเขตการรบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (South-East Asia Command : SEAC) ณ เมืองแคนดี ซีลอน (ศรีลังกา) จะพบความคล้ายคลึงกันอย่างน้อย 4 ประการ ดังนี้
ประการแรก ทั้งฟินแลนด์และไทย ซึ่งต่างมีสถานะเป็นประเทศที่ให้ความร่วมมือกับฝ่ายอักษะในช่วงสงครามแต่ด้วยเหตุผลและรูปแบบที่แตกต่างกัน ได้ดำเนินการคล้ายกันในการเปลี่ยนรัฐบาลเพื่อพยายามตีตัวออกห่างจากฝ่ายอักษะ ในกรณีของฟินแลนด์ ประธานาธิบดีริสโต รุติ (Risto Ryti) ผู้ที่นำประเทศเข้าร่วมมือกับนาซีเยอรมนี ประเทศฝ่ายอักษะและประกาศสงครามต่อสหภาพโซเวียตเมื่อปี 2484 ได้ ลาออก จากตำแหน่งเมื่อวันที่ 1 สิงหาคม 2487 เพื่อเปิดทางให้ประธานาธิบดีคนใหม่สามารถนำพาประเทศตีตัวออกห่างจากนาซีเยอรมนี และเปิดการเจรจาสงบศึกกับสหภาพโซเวียตต่อไป
ในวันเดียวกันนั้น พันตรี ควง อภัยวงศ์ ได้รับการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีไทยหลังการ ลาออก ของ จอมพล ป. พิบูลสงคราม ผู้ที่นำประเทศเข้าร่วมมือกับญี่ปุ่นในยามคับขันเมื่อปี 2484 และประกาศสงครามต่ออังกฤษและสหรัฐ ในปีต่อมา รัฐบาลชุดใหม่ยังจำเป็นต้องคงความร่วมมือกับญี่ปุ่นไว้ต่อไปท่ามกลางสงครามที่ยังไม่สิ้นสุด แต่ในขณะเดียวกันได้มีการเตรียมการร่วมมือกับฝ่ายสัมพันธมิตรด้วย โดยเฉพาะการอำนวยความสะดวกแก่ภารกิจของขบวนการเสรีไทยในการส่งบุคคลเข้า-ออกประเทศเพื่อติดต่อกับฝ่ายสัมพันธมิตร เช่น การส่งคณะของนายดิเรก เพื่อประสานท่าทีกับฝ่ายสัมพันธมิตร เป็นต้น
เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2488 คณะจากขบวนการเสรีไทยได้ให้ข้อมูลกับฝ่ายสัมพันธมิตรว่า นายปรีดีมีแผนจะให้ไทยยกเลิกความตกลงทั้งหมดที่รัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม เคยจัดทำขึ้นกับญี่ปุ่น รวมถึงจะให้การประกาศสงครามต่ออังกฤษและสหรัฐของไทยเมื่อวันที่ 25 มกราคม 2485 เป็นโมฆะด้วย โดยต่อมา การประกาศสันติภาพไทยเมื่อวันที่ 16 สิงหาคม 2488 ได้ระบุให้การประกาศสงครามต่ออังกฤษและสหรัฐ เป็น โมฆะ เนื่องจากขัดต่อเจตจำนงของประชาชนและ ขัดต่อรัฐธรรมนูญ โดยการประกาศสงครามไม่ได้ถูกลงนามโดยสมบูรณ์ ทั้งนี้ เมื่อวันที่ 14 กันยายน 2488 ได้มีการยกเลิกกติกาสัญญาพันธไมตรีไทย-ญี่ปุ่นที่ลงนามเมื่อเดือนธันวาคม 2484 ด้วย
ประการที่สาม ไทยได้มีแผนการขับไล่กำลังทหารฝ่ายอักษะออกจากประเทศคล้ายกับที่ฟินแลนด์ได้มีปฏิบัติการขับไล่กำลังทหารนาซีเยอรมนีตามข้อบังคับของสัญญาสงบศึกมอสโก โดยเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2488 คณะจากขบวนการเสรีไทยได้ให้ข้อมูลกับฝ่ายสัมพันธมิตรว่า นายปรีดีมีแผนจะให้ประชาชนและทหารร่วมสนับสนุนปฏิบัติการทางทหารของฝ่ายสัมพันธมิตรเพื่อขับไล่กำลังทหารญี่ปุ่นออกจากประเทศ แต่ในการหารือกันต่อมา ฝ่ายสัมพันธมิตรได้ขอให้ขบวนการเสรีไทยชะลอแผนการลุกขึ้นต่อสู้ด้วยกำลังอาวุธอย่างเปิดเผย เพื่อไม่ให้กระทบต่อแผนยุทธการของฝ่ายสัมพันธมิตรในเขตการรบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ในท้ายสุด ญี่ปุ่นยอมแพ้สงครามและไทยไม่ได้มีปฏิบัติการสู้รบต่อต้านญี่ปุ่น
ประการที่สี่ ไทยได้มีแผนการประกาศสงครามต่อประเทศฝ่ายอักษะคล้ายกับที่ฟินแลนด์ได้ประกาศสงครามต่อนาซีเยอรมนีเมื่อวันที่ 3 มีนาคม 2488 โดยเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2488 ก่อนหน้านั้น คณะจากขบวนการเสรีไทยได้ให้ข้อมูลกับฝ่ายสัมพันธมิตรว่า นายปรีดีมีแผนจะให้ไทยประกาศสงครามต่อญี่ปุ่น
ในท้ายสุด การหารือระหว่างขบวนการเสรีไทยกับฝ่ายสัมพันธมิตรไม่ได้มีผลให้ไทยประกาศสงคราม
การดำเนินการของฟินแลนด์และไทยในการเปลี่ยนรัฐบาลและยกเลิกความตกลงที่รัฐบาลก่อนเคยจัดทำไว้กับประเทศฝ่ายอักษะได้ช่วยลบล้างพันธกรณีที่ผูกมัดประเทศไว้ ส่วนแผนการขับไล่กำลังทหารและประกาศสงครามต่อประเทศฝ่ายอักษะของไทยที่คล้ายกับขั้นตอนของฟินแลนด์เป็นการเปิดทางสู่ความร่วมมือกับฝ่ายสัมพันธมิตร นอกจากนี้ ท่าทีของสหรัฐที่มีต่อฟินแลนด์และไทยยังมีความคล้ายคลึงกันด้วย เช่น การงดประกาศสงครามถึงแม้ว่าทั้งสองประเทศนั้นมีสถานะสงครามกับอังกฤษด้วยก็ตาม และการพยายามช่วยรักษาสถานะเอกราชของทั้งสองประเทศไว้ตามกฎบัตรแอตแลนติก เป็นต้น
ถึงแม้ว่าแผนการที่คณะจากขบวนการเสรีไทยได้แจ้งฝ่ายสัมพันธมิตรเมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2488 อาจดูเหมือนเป็นเจตนารมณ์ที่มีขึ้นภายหลังการดำเนินการของฟินแลนด์ หากแต่แนวคิดของขบวนการเสรีไทยเคยมีขึ้นก่อนหน้าแล้ว ยกตัวอย่างเช่น (1) เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2486 ได้มีแผนการให้ พันตรี ควง อภัยวงศ์ ขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรีภายหลังที่มีข่าวว่า จอมพล ป. พิบูลสงคราม มีความประสงค์จะลาออก (2) เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2486 นายปรีดีได้มอบหมายให้คณะของ นายจำกัด พลางกูร ลักลอบเดินทางไปนครจุงกิงเพื่อแจ้งฝ่ายจีน ประเทศฝ่ายสัมพันธมิตร ว่าสัญญาร่วมรบไทย-ญี่ปุ่นที่จัดทำเมื่อเดือนธันวาคม 2484 เป็นโมฆะ พร้อมกับแจ้งประเทศฝ่ายสัมพันธมิตรอื่นด้วยว่าการประกาศสงครามของไทยต่ออังกฤษและสหรัฐเป็นโมฆะ โดยการหารือระหว่างนายจำกัดกับ จอมพลเจียง ไคเช็ก ผู้นำจีน เมื่อเดือนมิถุนายน 2486 ได้มีส่วนช่วยเสริมท่าทีร่วมของจีนและสหรัฐ ต่อการช่วยรับรองสถานะเอกราชของไทยภายหลังสงคราม (3) เมื่อเดือนกรกฎาคม 2486 นายปรีดีได้มอบหมายให้คณะของนายสงวน ตุลารักษ์ ลักลอบเดินทางไปนครจุงกิงเพื่อติดต่อกับคณะของนายจำกัด โดยได้รับมอบหมายให้ยืนยันความประสงค์ของไทยในการร่วมมือกับฝ่ายสัมพันธมิตรทำสงครามขับไล่กำลังทหารญี่ปุ่นออกจากประเทศด้วย
คำกล่าวเปรียบเทียบว่าไทยเป็น “ฟินแลนด์แห่งตะวันออก” เมื่อปี 2488 จึงอาจเป็นข้อสังเกตที่ชี้ถึงความเข้าใจของอังกฤษเกี่ยวกับความคล้ายคลึงกันระหว่างแผนการยุติความร่วมมือกับฝ่ายอักษะของไทยและฟินแลนด์ รวมถึงการดำเนินนโยบายที่คล้ายคลึงของสหรัฐต่อทั้งสองประเทศด้วย แผนการที่คล้ายคลึงกันดังกล่าวได้ช่วยให้ไทยและฟินแลนด์เป็นเพียงไม่กี่ประเทศที่สามารถรักษาเอกราชไว้ได้ภายหลังสงครามโลกครั้งที่สอง ถึงแม้ว่าเคยให้ความร่วมมือกับฝ่ายอักษะมาก่อนก็ตาม โดยได้เป็นประโยชน์ต่อการเพิ่มอำนาจการเจรจาต่อรองความตกลงเลิกสถานะสงครามกับประเทศฝ่ายสัมพันธมิตรด้วย สำหรับไทย การดำเนินการของขบวนการเสรีไทยได้ช่วยให้ประเทศรอดพ้นจากการตกเป็นผู้แพ้สงครามในทางนิตินัย และเป็นผลดีต่อการเจรจาต่อรองสถานภาพของประเทศภายหลังสงคราม ตลอดจนช่วยปูทางให้ไทยสามารถเข้าเป็นสมาชิกสหประชาชาติได้ในปี 2489 เป็นประเทศแรกจากบรรดาประเทศที่เคยมีสถานะสงครามกับฝ่ายสัมพันธมิตร สำหรับฟินแลนด์ ถึงแม้ว่าได้ถูกปรับให้เป็นหนึ่งในผู้แพ้สงครามตามสนธิสัญญาสันติภาพกับฝ่ายสัมพันธมิตร (Paris Peace Treaties) เมื่อเดือนกุมภาพันธ์ 2490
แต่การดำเนินการดังกล่าวได้ช่วยลดหย่อนค่าปฏิกรรมสงคราม และช่วยคงเอกราชของฟินแลนด์ไว้จนครบรอบ 100 ปีในปีนี้
เอกสารอ้างอิง (ฉบับย่อ)
ฉัตรทิพย์ นาถสุภา. (2549). เพื่อชาติ เพื่อ humanity : ภารกิจของวีรบุรุษเสรีไทย จำกัด พลางกูร ในการเจรจากับสัมพันธมิตร. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์.
ชาญวิทย์ เกษตรศิริ. (2549). ประวัติการเมืองไทย 2475-2500. พิมพ์ครั้งที่ 4. กรุงเทพฯ : มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์.
ดิเรก ชัยนาม. (2560). ไทยกับสงครามโลกครั้งที่ 2. พิมพ์ครั้งที่ 5. นนทบุรี : ศรีปัญญา.
ทศ พันธุมเสน และ คุณหญิงจินตนา ยศสุนทร. (2544). จากมหาสงครามสู่สันติภาพ. กรุงเทพฯ : ธนาเพรส แอนด์ กราฟฟิค.
“นายฉันทนา”. (2544). X.O.Group เรื่องภายในขบวนเสรีไทย. พิมพ์ครั้งที่ 4. [กรุงเทพฯ] : กระท่อม ป.ล.
ปรีดี พนมยงค์, 2443-2526. (2558). โมฆสงคราม : บันทึกสัจจะประวัติศาสตร์ที่ยังไม่เคยเปิดเผยของรัฐบุรุษอาวุโส ปรีดี พนมยงค์. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : มูลนิธิปรีดี พนมยงค์.
ภูริ ฟูวงศ์เจริญ. (บรรณาธิการ). (2558). 70 ปี วันสันติภาพไทย : ความรู้ ความทรงจำ ประวัติศาสตร์. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : หอจดหมายเหตุ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์.
วิชิตวงศ์ ณ ป้อมเพชร และเริงไชย พุทธาโร. (2546). ตำนานเสรีไทย. กรุงเทพฯ : แสงดาว.
ศรัญญู เทพสงเคราะห์. (2555). คณะผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ในระบอบใหม่ พ.ศ. 2475-2494 : ที่มา แบบแผน และการปรับตัวของสถาบันกษัตริย์ใต้รัฐธรรมนูญ. ศิลปวัฒนธรรม. ปีที่ 33. หน้าที่ 72-101.
ศรศักร ชูสวัสดิ์. (2556). เบื้องหลังคำแนะนำของอังกฤษให้ไทยประกาศสันติภาพ. ใน ฉัตรทิพย์ นาถสุภา, ไทยกับนานาชาติ, หน้าที่ 144-184. กรุงเทพฯ : สร้างสรรค์.
สมยศ เพชรา. (2547). เสรีไทย (2484-2488) ขบวนการต่อสู้เพื่อเอกราชอธิปไตยของชาติ : การศึกษาภาพรวมของขบวนการ ด้วยทัศนะทางประวัติศาตร์สังคม. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : เมฆขาว.
สรศักดิ์ งามขจรกุลกิจ. (2555). ตำนานใหม่ของขบวนการเสรีไทย : เรื่องราวของการต่อสู้เพื่อเอกราช สันติภาพ และประชาธิปไตยอย่างแท้จริง. กรุงเทพฯ : สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย.
สันติสุข โสภณสิริ. (บรรณาธิการ). (2543). เอกราชได้มาด้วยการต่อสู้. พิมพ์ครั้งที่ 2. กรุงเทพฯ : คณะกรรมการดำเนินงานฉลอง 100 ปี ชาตกาล นายปรีดี พนมยงค์ รัฐบุรุษอาวุโส ภาคเอกชน.
Aldrich, R. (1993). The Key to the South : Britain, the United States, and Thailand during the Approach of the Pacific War, 1929-1942. Kuala Lumpur ; Oxford ; New York : Oxford University Press.
Allison, R. (1985). Finland’s Relations with the Soviet Union, 1944-84. London : Macmillan in association with St Antony’s College, Oxford.
Hanhimäki, J. (1997). Containing Coexistence : America, Russia and the “Finnish Solution”. Kent, Ohio ; London: Kent State University Press.
Kinnunen, T., & Kivimäki, Ville. (2011). Finland in World War II : History, Memory, Interpretations. Leiden : Biggleswade : Brill ; Extenza Turpin.
Lunde, H. (2011). Finland’s War of Choice : The Troubled German-Finnish Coalition in WWII. Havertown, Pa. : Casemate.
Nenye, V., Munter, Peter, Wirtanen, Toni, & Birks, Chris. (2016). Finland at War : The Continuation and Lapland Wars 1941-45.
Österberg, M., Östling, Johan, & Stenius, Henrik. (2011). Nordic Narratives of the Second World War : National Historiographies Revisited. Lund, Sweden : Nordic Academic Press.
Penttilä, R. (1991). Finland’s Search for Security through Defence, 1944-89. Basingstoke : Macmillan.
Polvinen, T., Kirby, D. G, & Herring, Peter. (1986). Between East and West : Finland in International Politics, 1944-1947. Minneapolis : University of Minnesota Press.
Reynolds, E. (2005). Thailand’s Secret War : The Free Thai, OSS and SOE during World War II. Cambridge ; New York : Cambridge University Press.
Tarling, N. (1998). Britain, Southeast Asia and the Onset of the Cold War, 1945-1950. Cambridge : Cambridge University Press.
Vehviläinen, O. (2002). Finland in the Second World War : Between Germany and Russia. Basingstoke : Palgrave.
Wuorinen, J. (1983). Finland and World War II, 1939-1944. Westport, Conn. : Greenwood Press.
