สุจิตต์ วงษ์เทศ : ‘บุญผะเหวด’ เทศน์มหาชาติ ไม่มีในอินเดียและลังกา

“เทศน์มหาชาติไม่มีในอินเดียและลังกาสมัยโบราณ”

ตรงนี้หมายถึงเทศน์เล่าเรื่องเวสสันดรเป็นทำนองลีลาด้วยเสียงโหยหวนและเล่นลูกคอ ซึ่งเป็นที่รู้จักทั่วไปในไทยและเพื่อนบ้านเมื่อนานมาแล้วสืบเนื่องถึงทุกวันนี้ แต่ไม่พบหลักฐานว่าเคยมีในอินเดียและลังกา

“เทศน์มหาชาติในไทยรับจากอินเดีย” เรื่องนี้เป็นความเข้าใจคลาดเคลื่อน ซึ่งมาจากการครอบงำของระบบการศึกษาดั้งเดิมที่ถูกกำหนดโดยคนชั้นนำสมัยก่อน แล้วยังทรงอิทธิพลต่อเนื่องถึงทุกวันนี้ เลยทำให้พระสงฆ์จำนวนหนึ่งบอกญาติโยมอย่างคลาดเคลื่อนไปด้วย เพราะไม่กล้าตั้งคำถามตามระบบท่องจำ ห้ามถาม ห้ามเถียง

สวดบาลีสมัยแรก ไม่มีเทศน์มหาชาติ เวสสันดรชาดกในไทยสมัยแรกรับจากลังกา (ไม่ได้รับตรงจากอินเดีย) ใช้สวดภาษาบาลี สมัยนั้นจึงไม่มีเทศน์มหาชาติ

Advertisement

ภิกษุลังกาแต่งเรื่องเวสสันดรเป็นภาษาบาลี ใช้สวด (ไม่เทศน์) เมื่อไทยรับมาสมัยแรกก็ใช้สวดภาษาบาลี (ไม่เทศน์) ยังเหลือร่องรอยในประเพณีสวดคาถาพัน (ปัจจุบันบางแห่งเรียกเทศน์คาถาพัน)

ขับลำมหาชาติแบบลุ่มน้ำโขง หมอขวัญ (ในศาสนาผี) ผู้คงแก่เรียนของชุมชน (ไม่ใช่พระสงฆ์) ขับลำเล่าเรื่องมหาชาติ หรือพระเวสสันดร โดยจดจำเนื้อเรื่องในชาดกจากคำบอกเล่าของพระสงฆ์ในเมืองที่รู้ภาษาบาลี

สวดคำหลวงเรื่องเวสสันดร นักปราชญ์ราชสำนักอยุธยาร่วมกันปรับปรุงขับลำมหาชาติของชาวบ้าน แล้วพัฒนาให้ประณีตเป็น “สวดคำหลวง” เรื่องเวสสันดร

เทศน์มหาชาติเริ่มในวัดของชุมชนเมื่อหลายร้อยปีมาแล้ว มีเหตุจากราชสำนักส่งสวดมหาชาติคำหลวงเป็นทำนอง “หลัก” เข้าถึงวัดของชุมชนเพื่อผลทางการเมืองการปกครองสมัยนั้น แต่ชาวบ้านทั่วไปฟังไม่เข้าหู ดังนั้นหมอขวัญสร้างสรรค์ “แหล่” เพิ่มขึ้นให้เข้าถึงชาวบ้าน แล้วเรียกสืบมาว่าเทศน์มหาชาติ ส่วนอีสานเรียก “บุญผะเหวด” (กลายคำจาก “บุญพระเวสสันดร” ก็คือเทศน์มหาชาติ)

กลอนเทศน์ คือร่าย ไม่ใช่กาพย์วิชชุมาลี ซึ่งมีใน “กาพย์สารวิลาสินี” ที่แต่งใหม่เป็นภาษาบาลี โดยวิธี “จับบวช” โคลงกลอนพื้นเมืองลุ่มน้ำโขง หวังให้ขลังเป็นคัมภีร์อินเดีย แต่เป็นไปไม่ได้ เพราะไม่เคยพบในอินเดีย

เสียงโหยหวนและลูกคอ เป็นลักษณะเฉพาะของเทศน์มหาชาติ ซึ่งเป็นอย่างเดียวกับที่พบในหมอลำ ล้วนมีต้นตอเดียวกันจากหมอขวัญในประเพณีสู่ขวัญ เรียกขวัญส่งขวัญ หลายพันปีมาแล้ว

เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่เพิ่มเพื่อน

QR Code
เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่
Line Image