| ที่มา | หน้าประชาชื่น มติชนรายวัน |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
| เผยแพร่ |
ประเพณีพิธีกรรม มาจากคนทำให้มีแล้วสืบเนื่องปรับเปลี่ยนได้ เลิกของเก่าเอาของใหม่ก็ได้ ขึ้นอยู่กับสังคมจัดการแล้วเลือกสรรเองว่าควรเป็นอย่างไร? แค่ไหน? เมื่อลักษณะความสัมพันธ์ของคนกับสภาพแวดล้อมสังคมไม่เหมือนเดิม และคนทั้งหลายเหล่านั้นเห็นพ้องต้องกันว่าควรมีหรือไม่มี หรือปรับเปลี่ยนบางอย่างโดยไม่ต้องยกเลิกทั้งหมด
งานศพ, งานบวช, งานแต่ง, งานฉลองต่างๆ ล้วนเป็นประเพณีพิธีกรรมทำขึ้นโดยคนในสังคมนั้น แล้วเพิ่มเข้ามาหรือตัดออกไปตามต้องการของคนในสังคมแต่ละยุคสมัย
สวดอภิธรรมศพไม่มีในอินเดีย, ลังกา เพราะไม่มีในพระไตรปิฎก แต่เป็นประเพณีสร้างใหม่ในไทย ดังนั้นจะลดหรือเลิกก็ไม่ผิด เว้นเสียแต่ไม่สบายใจ
เมื่อสัก 60 ปีที่แล้ว งานศพบ้านนอกไม่มีเมรุเผาศพ ต้องเผาสดบนกองฟอน ชาวบ้านที่ไปเผาศพแต่งตัวสีสันฉูดฉาดเหมือนไปดูมหรสพงานวัดทั่วไป ไม่มีใครแต่งชุดดำ (เพราะชุดดำงานศพแต่งตามแบบฝรั่ง เริ่มที่กลุ่มคนชั้นนำในกรุงเทพฯ สมัย ร.5 เพิ่งแพร่หลายถึงบ้านนอกขอกนาเมื่อไม่นานมานี้ เมรุเผาศพตามวัดก็ไม่เคยมีมาแต่ดั้งเดิม เพิ่งมีสมัยหลังเพื่อความทันสมัยและเหตุผลอื่นๆ เลียนแบบวัดในกรุงเทพฯ)
สงกรานต์ ปีใหม่ไทย เป็นประเพณี เพิ่งสร้าง ไม่นานนัก และไม่ได้สร้างคราวเดียว แต่มีลักษณะพัฒนาการนานมากกว่าจะพบว่ามีกิจกรรมพิลึกกึกก้องทั่วประเทศถึงนานาประเทศ
สงกรานต์นอกกรุงเทพฯ ราว 60 ปีที่แล้ว หรือเมื่อเรือน พ.ศ.2500 มีกิจกรรมในวงจำกัดเฉพาะในลานวัดหมู่บ้านใครหมู่บ้านมัน ไม่มีกิจกรรมรวมศูนย์ที่ใดที่หนึ่งของจังหวัดหรือของอำเภอ
สงกรานต์เป็นกิจกรรมแคบๆ ในกลุ่มคนชั้นนำ ถ้าย้อนยุคกลับลึกไปถึงสมัยอยุธยา ล้วนทำในวัดหลวงสำคัญๆ ของราชอาณาจักรซึ่งมีไม่มาก เพราะเป็น ของนอก รับจากอินเดีย แล้วปฏิบัติกันเองในหมู่ผู้ดีมีตระกูลเท่านั้น เช่น ทำบุญเลี้ยงพระ, ก่อพระทราย เป็นต้น
มวลชนคนส่วนมากสมัยอยุธยาไม่รู้จักสงกรานต์ เพราะไม่ใช่ประเพณีของคนพื้นเมือง (แต่ในเวลาหน้าแล้งช่วง เดือน 5 เดียวกันนั้น ชาวบ้านทั้งมวลล้วนมีประเพณีเลี้ยงผีบรรพชนเพื่อขอฝน เตรียมทำนาในเดือนต่อๆ ไป)
นับแต่นี้ไปถ้าสงกรานต์จะต้องถูกปรับเปลี่ยนกิจกรรมไปตามสภาพแวดล้อมไม่เหมือนเดิม ก็ไม่ใช่เรื่องผิดปกติ แต่เป็นปกติธรรมดาเหมือนที่เคยเป็นมาแล้วบ่อยๆ
ประเพณีใดถ้าเป็นต้นเหตุ (ที่แก้ไขไม่ได้) ให้มีคนตายนับร้อยๆ มากกว่าสงครามโลก จากอุบัติเหตุทางถนน หรือจากอื่นๆ (เช่น โรคระบาด) ก็ไม่น่ารักษาประเพณีนั้น
