สุวรรณภูมิในอาเซียน : ธงชาติ 24 มิถุนายน 2475 และสิ่งของเครื่องใช้ ‘ถูกบังคับสูญหาย’ จากห้องแสดงพิพิธภัณฑ์

ที่มา	หน้าประชาชื่น มติชนรายวัน
ผู้เขียน	สุจิตต์ วงษ์เทศ
เผยแพร่	วันที่ 10 กันยายน 2563

“ชาติ” เมื่อ 24 มิถุนายน 2475 ถูกทำให้มีความหมายกว้างขวางอย่างสากลโลกไปถึงประชาชาติราษฎรอันหลากหลาย แต่หลังจากนั้น “ถูกทำให้ลืม” ด้วยการ “ถูกบังคับสูญหาย”

“ถูกบังคับสูญหาย” จากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ

สิ่งของเครื่องใช้สำคัญของเหตุการณ์การเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ.2475 เคยถูกจัดแสดงในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติฯ (แต่ปัจจุบันไม่มีแล้ว) ได้แก่ ธงชาติผืนแรก กับสิ่งของเครื่องใช้

ธงชาติผืนแรก ที่คณะราษฎรนำขึ้นประดิษฐานเหนือยอดพระที่นั่งอนันตสมาคมเมื่อเวลาเช้าตรู่ 24 มิถุนายน 2475

สิ่งของเครื่องใช้ ในการเปลี่ยนแปลงการปกครองเมื่อ 24 มิถุนายน 2475

ทั้งสองรายการพบใน “สมุดมัคคุเทศ นำเที่ยวหอสมุดวชิรญาณและพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ กรมศิลปากร” พ.ศ.2491 ข้อมูลยกมานี้ได้จากบทความเรื่อง “มองหาสิ่งที่ไม่เห็นและการทำพลเมืองให้เชื่อ (ง) ในพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร” ของ สุดแดน วิสุทธิลักษณ์ (อาจารย์ประจำคณะสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์) พิมพ์ใน เมืองโบราณ [ปีที่ 37 ฉบับที่ 1 (มกราคม-มีนาคม) 2554 หน้า 79-89]

หลังจากนั้นสิ่งของจัดแสดงทั้งสองรายการนี้ “ถูกทำให้หายไป” เมื่อ พ.ศ.2510 ซึ่งเป็นช่วง 10 ปี หลังการปฏิวัติของ จอมพล สฤษดิ์ ธนะรัชต์ (พ.ศ.2501)

สุดแดน วิสุทธิลักษณ์ บอกไว้ในบทความดังต่อไปนี้

ไม่มีรายละเอียดว่า “สิ่งของเครื่องใช้ในการเปลี่ยนแปลงการปกครอง” นั้นคืออะไรบ้าง และสมุดมัคคุเทศ ในปี 2491 ก็เป็นหลักฐานเพียงชิ้นเดียว (เท่าที่ค้นได้ขณะนี้) ที่แสดงให้เห็นว่าอย่างน้อยก็มีช่วงเวลาหนึ่งที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ได้เคยจัดแสดงสิ่งของที่บอกเล่าเรื่องราวว่าด้วย “ชาติ” แตกต่างไปจากเดิม (การจัดแสดงสิ่งของที่ดู “ประหลาด” ทั้งสองครั้งนี้ คือ ปี พ.ศ.2486 และ พ.ศ.2491 เกิดขึ้นในสมัยจอมพล ป. พิบูลสงคราม เป็นนายกรัฐมนตรี)

และเรื่องราวว่าด้วย “ชาติ” อย่างใหม่นี้ก็มี “ชีวิต” อยู่เพียงช่วงสั้นๆ ก่อนที่จะหายสาบสูญไปอย่างไร้ร่องรอย เพราะเมื่อมีการปรับปรุงการจัดแสดงครั้งใหม่ในปี พ.ศ.2510 เมื่อกรมศิลปากรได้รับงบประมาณสร้างอาคารใหม่ขึ้นสองหลังขนาบอาคารหมู่พระวิมาน กรมศิลปากรใช้พระที่นั่งศิวโมกขพิมานจัดแสดงนิทรรศการโบราณวัตถุก่อนประวัติศาสตร์ อาคารสร้างใหม่สองหลังจัดแสดงประติมากรรมที่พบในประเทศไทยก่อนตั้งกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี ได้แก่ ศิลปโบราณวัตถุสมัยทวารวดี สมัยศรีวิชัย และสมัยลพบุรี (อาคารมหา
สุรสิงหนาท) ส่วนอีกหลังหนึ่งจัดแสดงศิลปะไทยสมัยเชียงแสน สมัยสุโขทัย สมัยอยุธยา และสมัยรัตนโกสินทร์ (อาคารประพาสพิพิธภัณฑ์) ส่วนในหมู่พระวิมานนั้นไม่มีความเปลี่ยนแปลงการจัดแสดงอย่างสำคัญนัก

เว้นแต่พระที่นั่งอุตราภิมุขซึ่งใช้จัดแสดง “เรือจำลองสำหรับพระราชพิธีลอยกระทง มีทั้งเรือกิ่งและเรือศรีพระที่นั่งต่างๆ”

สุดแดน วิสุทธิลักษณ์ ย้ำอีกว่า “ปี พ.ศ.2510 นี้ นอกจากเป็นการเปลี่ยนแปลงการจัดแสดงครั้งสำคัญของพิพิธภัณฑ์ไทยแล้ว ยังถือเป็นจุดเริ่มต้นหรือการคืนกลับมาของการสถาปนาความสำคัญของสถาบันกษัตริย์ ประวัติศาสตร์ และโบราณคดีแห่งชาติไทยให้เข้มข้นขึ้นอีกคราวหนึ่ง”

---

หลักฐานประวัติศาสตร์สังคม-การเมือง และศิลปะร่วมสมัย

สาดสีใส่ตำรวจเป็นกิจกรรมทางการเมืองที่ปราศจากอาวุธของสาธารณชนต่อสู้อำนาจรัฐเพื่อเสรีประชาธิปไตย ด้วยพลังสร้างสรรค์ทางศิลปะ

สีที่เหลือและเสื้อเปื้อนสีของทั้งสองฝ่าย จึงเป็นทั้งหลักฐานประวัติศาสตร์และงานศิลปะร่วมสมัยในคราวเดียวกัน

(ซ้าย) ไชยอมร แก้ววิบูลพันธุ์ หรือ แอมมี่ เดอะ บอททอมบลูส์ สาดสีใส่ตำรวจ สน. สำราญราษฎร์ หลังไปให้กำลังใจ ไผ่ ดาวดิน และกลุ่ม รวม 15 คน ขณะรับทราบข้อกล่าวหาฝ่าฝืน พ.ร.ก.ฉุกเฉิน เมื่อวันศุกร์ที่ 28 สิงหาคม 2563 (ขวา) สาดสีประท้วงที่สเปน (ภาพจาก เอเอฟพี)

---

เพลงชาติ ต้นทาง “เพลงลูกทุ่ง” กับ “เพลงลูกกรุง”

“เพลงชาติ” ของไทย แต่งทำนองโดยพระเจนดุริยางค์ (ปีเตอร์ ไฟท์) ปิติ วาทยะกร (2426-2511) บิดาเป็นชาวเยอรมันสัญชาติอเมริกัน ส่วนมารดาเป็นชาวมอญสัญชาติไทย
ทำนองเพลงชาติของไทย พระเจนดุริยางค์บันทึกด้วยตนเองบอกว่าทำตามความประสงค์ของ “คณะผู้ก่อการ 2475” ที่ต้องการทำนองเพลงแบบเพลงชาติฝรั่งเศสชื่อ La Marseillaise

พระเจนดุริยางค์ มีบันทึกบอกไว้ว่าเพลงชาติไทยที่แต่งนั้น “มีแต่ทำนองล้วนๆ ไม่มีเนื้อร้อง…เพลงแบบนี้ใครๆ ที่มีความรู้ในการประพันธ์เพลงก็สามารถทำได้ทั้งนั้น”

[เนื้อร้องเพลงชาติมี 2 ชุด ตามการเปลี่ยนแปลงชื่อประเทศจาก “สยาม” เป็น “ประเทศไทย” ชุดแรก แต่งโดยขุนวิจิตรมาตรา ขึ้นต้นว่า “อันสยามนามประเทืองว่าเมืองทอง” ชุดหลัง แต่งโดยหลวงสารานุประพันธ์ ขึ้นต้นว่า “ประเทศไทยรวมเลือดเนื้อชาติเชื้อไทย” ใช้เป็นทางการตั้งแต่ พ.ศ.2482]
“เพลงชาติคือเพลงของประชาชน” อติภพ ภัทรเดชไพศาล กวี, นักเขียน, นักประพันธ์เพลงร่วมสมัยบอกไว้นานแล้ว และบอกต่อไปอีกว่าเพลงชาติเป็นสมบัติของสามัญชน ของประชาชน ท่วงทำนองของเพลงชาติกระชับ ฟังง่าย ร้องง่าย จำง่าย ไม่มีการร้องประสานเสียง แต่คนร้องรวมหมู่ ทุกคนจะร้องพร้อมๆ กันด้วยทำนองหนึ่งเดียวเท่านั้น ซึ่งนั่นเป็นเพราะ “เสียงของประชาชน” คือ “เสียงของชาติ” ซึ่งเป็น “หนึ่งเดียวกัน” และ “เสมอภาคกัน” นั่นเอง

ลักษณะเสรีประชาธิปไตยในทำนองเพลงชาติไทยมีส่วนสำคัญเป็นพลังผลักดันความคิดสร้างสรรค์ “เพลงไทยสากล” เติบโตแผ่ขยายกว้างขวาง

หลังแต่งทำนองเพลงชาติไทย พระเจนดุริยางค์ได้รับยกย่องเป็นผู้วางรากฐานการเรียนการสอนเพลงดนตรีสากล จึงมีลูกศิษย์มากมายทั้งสามเหล่าทัพ รวมถึงกรมตำรวจและกรมศิลปากร ลูกศิษย์ทางเพลงดนตรีสากลเหล่านี้ล้วนสร้างสรรค์เพลงดนตรีไทยสากลแล้วแตกแขนงสมัยหลังเป็น “เพลงลูกทุ่ง” กับ “เพลงลูกกรุง”

---

สมัยอยุธยาและสุโขทัย ไม่มีชาติ, ไม่มีธงชาติ, ไม่มีเพลงชาติ

ชาติ, ธงชาติ, เพลงชาติ เพิ่งมีในไทยเมื่อหลัง พ.ศ.2400 ดังนั้นสมัยอยุธยาและสุโขทัยไม่มีชาติ, ไม่มีธงชาติ, ไม่มีเพลงชาติ

ความขัดแย้งที่ก่อให้เกิดสงครามรบพุ่งกันสมัยอยุธยาและสุโขทัย ล้วนเป็นเรื่องของพระราชาขณะนั้นของบ้านเมืองหนึ่งต้องการขยายอำนาจเพื่อแสดงพระองค์ตามอุดมคติเป็นจักรพรรดิราชเหนือพระราชาของอีกบ้านเมืองอื่น นอกจากนั้นก็เพื่อกวาดต้อนผู้คนและทรัพยากรของบ้านเมืองอื่นเป็นของตนเพื่อสะสมอำนาจ

ดังนั้น สงครามที่เกิดขึ้นจึงเป็นสงครามระหว่างพระราชากับพระราชา หรือเป็นสงครามระหว่างเมืองกับเมือง

กรณี “ไทยรบพม่า” พระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ เป็นความรู้พงศาวดารเรื่องสงครามระหว่างพระราชากรุงศรีอยุธยากับพระราชากรุงหงสาวดี (หรือกรุงตองอู หรือกรุงอังวะ) ดังนั้นหนังสือ “ไทยรบพม่า” จึงไม่ใช่ประวัติศาสตร์สงครามระหว่างประเทศไทยกับประเทศพม่า

[ข้อมูลและคำอธิบายมากกว่านี้มีใน “คำนำ” หนังสือ 2 เล่ม คือ ไทยรบพม่า และ เที่ยวเมืองพม่า พระนิพนธ์สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ (สำนักพิมพ์มติชนพิมพ์เมื่อ พ.ศ.2545)]

ที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งก็คือ กรุงศรีอยุธามีพื้นที่หรือดินแดนจำกัดอยู่แค่ลุ่มน้ำเจ้าพระยา
ภาคกลางเท่านั้น (ถ้าจะมีพื้นที่ต่อเนื่องก็ไม่มาก) ดังนี้

ทางเหนือสุด พื้นที่ของกรุงศรีอยุธยามีแค่ จ.อุตรดิตถ์ (กรุงสุโขทัยเป็นดินแดน “เมืองเหนือ” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของของกรุงศรีอยุธยามาแต่แรกเริ่ม จึงไม่ใช่ “ราชธานีแห่งแรกของไทย”) ทางเหนืออุตรดิตถ์ขึ้นไปเป็นพื้นที่เอกราชของกรุงโยนก-ล้านนา

ทางใต้สุด พื้นที่ของกรุงศรีอยุธยามีแค่ จ.เพชรบุรีและอาจต่อเนื่องถึง จ.นครศรีธรรมราชก็ได้ (ต้องพิจารณาเป็นกรณีพิเศษ) ทางใต้นครศรีธรรมราชลงไปเป็นพื้นที่เอกราชของกรุงมลายู-ปัตตานี