เปิดพรมแดน ล่องประวัติศาสตร์ ‘คลองโคกขาม’ เมื่อสาครบุรีถูกล็อกดาวน์

'คลองมหาชัย-คลองโคกขาม' เส้นทางประวัติศาสตร์การคมนาคมในอดีต

กลายเป็นอีกหนึ่งห้วงเวลาสำคัญในประวัติศาสตร์โลก สำหรับการแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 ซึ่งล่าสุดตรวจพบการติดเชื้อนับร้อยรายในสมุทรสาคร จนต้อง ‘ล็อกดาวน์’ ยกจังหวัด อย่างไรก็ตาม รายการ ‘ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ทอดน่องท่องเที่ยว’ ประจำเดือนธันวาคม ซึ่งถ่ายทำไว้ก่อนหน้า ก็เตรียมพร้อมเปิดพรมแดนความรู้ที่ไม่อาจมีสิ่งใดขวางกั้นโดยรับชมผ่านหน้าจอกันเช่นเคย ในตอน ‘พันท้ายนรสิงห์ นิทานการเมือง ผู้ยืนหยัดอุดมการณ์นิติรัฐ’

เปิดฉากที่ ‘คลองโคกขาม’ สายน้ำที่พาดผ่านเมืองสาครบุรี หรือสมุทรสาคร ที่ตั้งของ ‘ศาลพันท้ายนรสิงห์’ ที่คนไทยรู้จักมักคุ้นจากภาพยนตร์ ละครโทรทัศน์ กระทั่งเพลงหวานปนโศก ‘น้ำตาแสงไต้’ ผลงาน ครูแจ๋ว สง่า อารัมภีร ศิลปินแห่งชาติผู้ล่วงลับ ซึ่งถูกใช้ร้องประกอบละครเวทีเรื่องพันท้ายนรสิงห์ของคณะศิวารมณ์ ณ ศาลาเฉลิมกรุง เมื่อ พ.ศ.2488 กระทั่งกลายเป็นบทเพลงอมตะจนถึงวันนี้

‘นวล เจ้าพี่เอย คำน้องเอ่ยล้ำคร่ำครวญ
ถ้อยคำเหมือนจะชวน ใจพี่หวนครวญคร่ำอาลัย
น้ำตาอาบแก้ม เพียงแซมด้วยเพชรไสว
แวววับจับหัวใจ เคล้าแสงไต้งามจับตา’

เป็นส่วนหนึ่งของเนื้อเพลงที่บาดลึกถึงอารมณ์

‘นวล’ ตัวละครสร้างใหม่ในเรื่องพันท้ายนรสิงห์

“นวล ไม่มีตัวตนจริง เพราะเป็นตัวละครแต่งใหม่เมื่อพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภาณุพันธุ์ยุคล หรือพระองค์ชายใหญ่ทรงสร้างหนังเรื่องนี้เมื่อ พ.ศ.2493 โดยนำเค้าโครงมาจากพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา”
สุจิตต์ วงษ์เทศ คอลัมนิสต์ชื่อดัง ให้ข้อมูลที่อาจบาดลึกถึงความเชื่อเดิม โดยยังมีข้อมูลอีกมากมายเตรียมเปิดเผยร่วมกับ ขรรค์ชัย บุนปาน หัวเรือใหญ่ค่ายมติชน ผู้มีความทรงจำร่วมในประวัติศาสตร์ท้องถิ่นในพรมแดนเชื่อมต่อระหว่าง ‘บางขุนเทียน’ และ ‘สมุทรสาคร’

Advertisement
วัดโคกขาม อารามเก่าแก่ครั้งกรุงเก่า

“สมัยก่อนนั่งเรือมา แล้วเดินตัดทุ่ง ปลิงตัวใหญ่มาก สองฝั่งมีลิงเต็มไปหมด ในคลองก็มีกุ้งหอยปูปลาเยอะ” ขรรค์ชัยเปิดลิ้นชักความทรงจำ ซึ่งยังมีเรื่องราวน่าสนใจอีกมากมายในรายการตอนล่าสุดนี้

อดีตสองกุมารสยาม ยังเกริ่นเรื่องราวเป็นน้ำจิ้มรสเด็ดอีกถ้วยใหญ่ ว่าเรื่องของพันท้ายนรสิงห์ปรากฏเป็นลายลักษณ์อักษรในพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ซึ่งเขียนขึ้นในยุคหลัง มีลักษณะเป็นนิทานแทรก เล่าเรื่องราวในรัชกาลพระเจ้าเสือว่าเมื่อคราวประทับเรือต้น ‘เอกไชย’ เสด็จผ่านย่านนี้ใน พ.ศ.2247 เพื่อประพาสทรงเบ็ดที่ปากน้ำสาครบุรี (สมุทรสาคร) พันท้ายนรสิงห์ถือท้ายเรือไปชนกิ่งไม้ใหญ่ ทำให้หัวเรือตกน้ำ ตามกฎหมายยุคนั้นต้องถูกตัดหัว พระเจ้าเสือจะยกโทษให้ แต่เจ้าตัวไม่ยอม หลังถูกประหาร มีการสร้างศาล
เพียงตาไว้เพื่อตั้งศีรษะพันท้ายนรสิงห์ เรื่องดังกล่าวถือเป็นนิทานการเมือง ซึ่ง ศาสตราจารย์ ดร.นิธิ เอียวศรีวงศ์ เคยวิเคราะห์ไว้ว่า เรื่องเล่านี้ชี้ให้เห็นถึงการยืนหยัดใน ‘อุดมการณ์นิติรัฐ’ ของตัวเอก

“เนื้อหาในพงศาวดารที่กล่าวถึงพันท้ายนรสิงห์ มีเพียงสั้นๆ ไม่ได้บอกรายละเอียดว่าพันท้ายนรสิงห์มีภูมิลำเนาที่ไหน อายุเท่าไหร่ มีเมียชื่ออะไร สรุปว่า คลองโคกขามในพงศาวดารมีจริง ตำแหน่ง พันท้าย ก็มีจริง เป็นชื่อตำแหน่งถือท้ายเรือ ศักดินา 100 คู่กับตำแหน่ง พันหัว ซึ่งมีหน้าที่คัดหัวเรือพันท้ายประจำเรือต้น สังกัดกรมอาสาวิเศษ ขวา-ซ้าย ปรากฏในอัยการตำแหน่งนาพลเรือน แต่ตัวบุคคลคือนรสิงห์ ไม่มีหลักฐานว่ามีจริงหรือไม่ ส่วนศาลเพียงตาที่พงศาวดารบอกว่ามีการสร้างขึ้นนั้น ตอนนี้ก็มีศาลอยู่ ดูแลโดย อบต.พันท้ายนรสิงห์ แต่ไม่ทราบว่าสร้างขึ้นครั้งแรกเมื่อไหร่ จะเพิ่งสร้างในช่วงทำหนัง หรือบูรณะของเก่าสืบมา ก็ไม่ทราบ”

ใบเสมายุคปลายกรุงศรีอยุธยาที่วัดโคกขาม

ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ร่วมกันเล่าโดยมีฉากหลังเป็นผืนน้ำอันเงียบสงบของหัวมุมคลองโคกขาม ตัดกับคลองมหาชัย กลายเป็น 3 แยกกว้างใหญ่ อันเป็นที่ตั้งของศาลพันท้ายนรสิงห์ในปัจจุบัน

จากการล่องประวัติศาสตร์คลองโคกขาม สวมหน้ากากอนามัยไปเคาะประตูอารามสำคัญอย่าง ‘วัดโคกขาม’ ซึ่งยังมีร่องรอยความงดงามตามอย่างศิลปะและสถาปัตยกรรมครั้งกรุงเก่า นับเป็นหลักฐานบ่งชี้ถึงความสำคัญของเส้นทางคมนาคมระหว่างแม่น้ำเจ้าพระยาและท่าจีน

บนทางน้ำคดเคี้ยว ปรากฏถ้อยคำในพงศาวดารว่า ‘ถึงตำบลโคกขาม แลคลองที่นั่นคดเคี้ยวนัก’

ส่วนในพระอุโบสถ เป็นที่ประดิษฐาน ‘หลวงพ่อสำริด’ ซึ่งมีพุทธศิลป์ละม้ายคล้ายพระพุทธสิหิงค์ ปรากฏศักราชกำกับ 2232 ในแผ่นดินพระเพทราชา แห่งกรุงศรีอยุธยา

ไม่เพียงเท่านั้น ยังชวนเตรียมตัวทอดน่องผ่านระบบออนไลน์ไปพร้อมกันในขอบอ่าวไทย ชายฝั่งทะเล ‘ทวารวดี’ มีหลักฐานตื่นตาตื่นใจในแหล่งเรือ ‘พนม-สุรินทร์’ อายุกว่าพันปี จมโคลนอยู่ในนากุ้งใกล้วัดวิสุทธิวราวาส หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า วัดกลางคลอง ตำบลพันท้ายนรสิงห์ อำเภอเมือง จังหวัดสมุทรสาคร สะท้อนเส้นทางและความสัมพันธ์ทางการค้าจากดินแดนภายนอกสู่พื้นที่ภายในเรียกว่าราชอาณาจักรไทยในวันนี้

เป็นอีกหนึ่งตอนห้ามพลาดในประวัติศาสตร์ท้องถิ่นที่ชวนฟินไม่แพ้ประวัติศาสตร์กระแสหลัก


รับชมรายการ ‘ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ทอดน่องท่องเที่ยว’ ตอน ‘พันท้ายนรสิงห์ นิทานการเมือง ผู้ยืนหยัดอุดมการณ์นิติรัฐ’ ในเฟซบุ๊ก ‘มติชนออนไลน์’ ข่าวสด ศิลปวัฒนธรรม และยูทูบ มติชนทีวี วันพฤหัสบดีที่ 31 ธันวาคมนี้ เวลา 20.00 น.

ติดตามการเคลื่อนไหว เบื้องหลังการถ่ายทำ และคลิปสั้นสุดพิเศษ ได้ที่แฟนเพจ ‘ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ทอดน่องท่องเที่ยว’

QR Code
เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่
Line Image