| ที่มา | หน้าประชาชื่น มติชนรายวัน |
|---|---|
| ผู้เขียน | รัตนะ ปาริฉัตร |
| เผยแพร่ |
มีโอกาสได้เข้าไปที่โรงโขน ส่วนหนึ่งของโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ ในพระบรมมหาราชวัง ที่ซึ่งใช้เป็นสถานที่จัดทำเครื่องสดประดับพระจิตกาธาน
แค่ชื่อเรียก “โรงโขน” ก็บ่งบอกว่าสถานที่แห่งนี้ไม่ธรรมดา!
บุญชัย ทองเจริญบัวงาม นักจัดการงานในพระองค์ชำนาญการ สำนักพระราชวัง และอาจารย์โรงเรียนช่างฝีมือในวังชาย เฉลยว่า ที่นี่ก็คือ อาคารโรงโขนโบราณ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงใช้สอยเมื่อครั้งกระโน้น
ด้านข้างของอาคารฝั่งที่ติดกับโรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เป็นที่ตั้งของสระน้ำ ล้อมรั้ว มีหลังคาคลุมมิดชิด ประตูทางเข้าซึ่งอยู่ด้านข้าง มีจารึกบนแผ่นหินอ่อน บอกเล่าที่มาของสระแห่งนี้ว่า…
“ศุภมัสดุรัตนโกสินทร์ศก ๑๒๔ สุริยคติกาลที่ ๙ เดือนมีนาคม จันทรคตินิยม วันศุกร์ เดือนสี่ขึ้นสิบห้าค่ำ ปีมเสงสัปตศก จุลศักราช ๑๒๖๗ พระเจ้าน้องนางเธอพระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา ทรงพระดำริห์ว่า จะใคร่บำเพ็ญอุทกทานให้เป็นสาธารณประโยชน์ทั่วไปในบรรดาผู้ซึ่งอยู่ในพระบรมมหาราชวังอันตั้งอยู่ ณ ที่ห่างไกลจากฝั่งน้ำ จึงนำพระประสงค์ขึ้นกราบบังคมทูลพระกรุณาขอพระบรมราชานุญาตแลพระราชานุเคราะห์ให้ได้ขุดสระดังความประสงค์ จึ่งทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้กองโยธาในกระทรวงวัง จัดการสร้างสระนี้ กว้าง ๕ วา ยาว ๗ วา ๒ ศอก ลึก ๒ วา ได้ลงเขื่อนถือปูนสิเมนมีบันไดลาดศิลาขึ้นลง ปลูกสร้างหลังคาครอบแลรั้วกั้นแล้วสำเร็จเงิน ๘,๖๖๑ บาท ๘ อัฐ จึ่งได้อาราธนาพระสงฆ์เจริญพระปริตพุทธมนต์รับอาหารบิณฑบาตรเป็นเบื้องต้นแห่งทาน แล้วได้มีการแจกสลากต่าง ๆ มีช้างแลกระบือเป็นอาทินับจำนวนถ้วน ๕,๐๐๐ สลาก ทรงบริจาคทั่วไปในบรรดาผู้ซึ่งอยู่ในพระบรมมหาราชวัง ด้วยหวังพระทัยให้เป็นประโยชน์แลยินดีทั่วหน้า ดังอำนาจพระเมตตาแลสาธารณทานอันได้ทรงบำเพ็ญครั้งนี้ จงเป็นอุปการวิธีกางกั้นสรรพพิบัติอันตราย ให้พระโรคเสื่อมคลายทรงพระเจริญศุขศิริสวัสดิ์สิ้นกาลนาน ทรงอุทิศพระกุศลส่วนสาธารณทานนี้แด่ท่านทั้งหลายผู้ได้อนุโมทนาจงสำเร็จความปรารถนาในทางธรรม ทั้งประจุบันแลภายน่านั้นเทอญ”
ที่นี่ก็คือ “สระพระองค์อรทัย” สระน้ำที่สร้างขึ้นในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
อาจารย์บุญชัย เฉลย แล้วเล่าถึงเพิ่มเติมว่า รัชกาลที่ 5 สร้างอุทิศถวาย พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา พระราชธิดา ซึ่งท่านมีพระวรกายไม่แข็งแรง เล่ากันว่าท่านกระทำอัตตวินิบาตกรรมในพระราชฐาน
“มีเรื่องเล่าว่า วันพระหรือวันถือศีลจะมีเสียงโหยหวนต่างๆ จนกระทั่งพราหมณ์หรือโหรหลวงแนะนำว่าจะต้องทำอะไรสักอย่างเพื่ออุทิศดวงพระวิญญาณให้ไปผุดไปเกิด รัชกาลที่ 5 จึงสร้างสระขึ้นมา เป็นสาธารณประโยชน์ คือผันจากแม่น้ำเจ้าพระยาเข้ามาเก็บไว้ที่นี่ แล้วชาววังก็มาตักน้ำตรงนี้ไปใช้สอย หลังจากสมโภชสระเสร็จ ก็ไม่มีเสียงนั้นอีกเลย”
เมื่อค้นข้อมูลเพิ่มเติมก็พบว่า ศันสนีย์ วีระศิลป์ชัย เคยเขียนเล่าเรื่อง “สระน้ำพระองค์อรทัย” กับข่าวลือผีๆ สางๆ ในหมู่ชาววัง ในคอลัมน์ หม่อมห้างนางใน ตีพิมพ์ในนิตยสารศิลปวัฒนธรรม ฉบับเมษายน 2538 ไว้ดังนี้…
พระองค์อรทัยที่เป็นนามของสระนี้ มาจากพระนาม พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา พระราชธิดาในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาบัว ทรงเป็นเจ้าหญิงที่มีพระพลานามัยไม่สู้สมบูรณ์นัก ยิ่งเมื่อทรงมีพระชนมายุมากก็ทรงป่วยกระเสาะกระแสะเรื้อรัง
เล่ากันว่า ทรงรักษาอาการประชวรทั้งทางแพทย์สมัยใหม่และทางไสยศาสตร์ ตลอดจนหมั่นบำเพ็ญพระกุศลเพื่อให้หายคลายจากพระโรค เช่น ทรงทำพิธีสะเดาะเคราะห์ ด้วยการบำเพ็ญทานสลากท่วมหลังช้าง ตามวิธีทางไสยศาสตร์โบราณ ปรากฏหลักฐานเรื่องนี้ในลายพระราชหัตถเลขาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ถึงพระยาอนุรักษ์ราชมณเฑียร (ม.ร.ว.ปุ้ม มาลากุล) เจ้ากรมราชพิธีกระทรวงวัง ลงวันที่ ๓ มีนาคม ร.ศ.๑๒๘ ความว่า
“อรทัยขอยืมช้างใส่ฉลาก จะขอให้มายืนที่ประตูศรีสุดาวงศ์ ให้จัดมาให้ตามประสงค์ จะยืนแห่งใดเมื่อใดให้พูดกับกรมมนุพงษ์”
เล่าลือกันว่า พระองค์เจ้าอรไทยฯ สิ้นพระชนม์เพราะทรงกระทำอัตวินิบาตกรรม เป็นข่าวกระซิบกระซาบโจษขานกันในหมู่ชาววัง ยิ่งเมื่อหลังจากสิ้นพระชนม์แล้ว มีผู้ได้ยินเสียงร้องโหยหวนในยามดึก มีผู้เห็นผี ซึ่งลือกันว่าเป็นผีพระองค์เจ้าอรไทยฯ มาร้องขอส่วนบุญ ล้วนเป็นข่าวที่ไม่เป็นมงคลเสื่อมเสียพระเกียรติยศ ก่อให้เกิดความหวาดกลัวแก่ชาววังในยุคนั้นเป็นอย่างยิ่ง
และก็ “เป็นเรื่อง” ขึ้นจริงๆ เมื่อข่าวกระซิบลือเซ็งแซ่ไปถึงพระกรรณพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
ด้วยพระปรีชาญาณในอันที่จะปกป้องพระเกียรติยศและบำรุงขวัญกำลังใจข้าราชบริพารทั้งปวงให้ร่มเย็นเป็นสุขทั้งร่างกายและจิตใจ จึงโปรดให้มีพิธีบำเพ็ญกุศลถวายสังฆทาน และขุดสระน้ำเพื่ออุทิศส่วนกุศลพระราชทานพระเจ้าน้องนางเธอ พระราชทานนามว่า “สระพระองค์อรทัย”
ในการบำเพ็ญการกุศลครั้งนั้น เจ้านายฝ่ายในทรงมาร่วมด้วยเป็นจำนวนมาก โปรดให้มีการลอยสลากลงในสระเป็นกุศลทาน ให้บรรดาข้าหลวงพนักงานทั้งปวงมาช้อนตักสลากคนละลูก แล้วนำไปขึ้นของ ทำให้ได้รับทั้งความสนุกสนานและคลายความกลัว
อีกทั้งสระน้ำนั้นก็ยังเป็นประโยชน์และจะทำให้คนทั้งปวงได้รำลึกถึงพระน้องนางพระองค์นี้ในส่วนที่มีพระคุณและทรงไว้ซึ่งพระเกียรติยศ
คลิกอ่าน – พระเจ้าบรมวงศ์เธอพระองค์เจ้าอรไทยเทพกัญญา (สระพระองค์อรทัย)
