วิกฤตฝุ่นพิษเกินจะรับไหว เหนืออ่วม ธุรกิจ-ท่องเที่ยวทรุด โจทย์ใหญ่รอรัฐบาลหน้า

ผ่านมากว่า 4 ปีที่คณะรัฐมนตรีมีมติเมื่อวันที่ 12 กุมภาพันธ์ 2562 ยกระดับการแก้ปัญหาฝุ่น PM 2.5 และ PM 10 เป็น “วาระแห่งชาติ”

โดยมีวัตถุประสงค์หลัก เพื่อให้หลายหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้ามาช่วยกันแก้ปัญหาฝุ่นละอองอย่างเร่งด่วน จริงจัง และยั่งยืน

แต่สภาพอากาศ และฝุ่นควันพิษที่คนไทยในภาคเหนือ ภาคกลาง ภาคะวันออกเฉียงเหนือ รวมถึงภาคตะวันออกเผชิญตลอดช่วง 2-3 เดือนที่ผ่านมา นับวันจะทวีความรุนแรงหนักขึ้น

ตัวเลขจากหลายหน่วยงาน ระบุตรงกันว่า สภาพอากาศปี 2566 “เลวร้ายที่สุด” กว่าทุกปีที่ผ่านมา สาเหตุทั้งการเผาภายในประเทศไทยเอง และมลพิษจากประเทศเพื่อนบ้านลอยข้ามแดนมา โดยไม่สามารถควบคุมได้

โดยเฉพาะหลายจังหวัดในภาคเหนือ และภาคอีสาน ขึ้นชาร์จของเว็บไซต์ iqair.com เป็นเมืองที่มี “มลพิษทางอากาศสูงสุดติดอันดับ 1 ใน 10 ของโลก” มาต่อเนื่อง และบางวันขึ้นไปยืนอันดับ 1 ให้เห็นอยู่อย่างน่าหวาดวิตก

โดยเฉพาะสัปดาห์นี้จังหวัดเชียงใหม่ครองอันดับ 1 เมืองคุณภาพอากาศแย่ที่สุดในโลกติดต่อกันวันที่ 4 จากการจัดอันดับของเว็บไซต์ iqair.com

ยกตัวอย่าง วันที่ 29 มีนาคม 2566 สถานการณ์ฝุ่น PM 2.5 ของจังหวัดเชียงใหม่ ค่าเฉลี่ยรายชั่วโมง ณ เวลา 07.00 น. อันดับ 1 มีจำนวนฝุ่นละอองขนาดเล็กไม่เกิน 2.5 ไมครอน สูงมากถึง 960 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร (?g/m?) คุณภาพอากาศอันตราย

เช่นเดียวกันกับอันดับ 1 ของพื้นที่อำเภอเมืองเชียงใหม่มีจำนวนฝุ่นละอองขนาดเล็กไม่เกิน 2.5 ไมครอน สูงถึง 312 ไมโครกรัมต่อลูกบาศก์เมตร (?g/m?) ส่งผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชนทุกกลุ่ม

รศ.ดร.วิษณุ อรรถวานิช อาจารย์ประจำภาควิชาเศรษฐศาสตร์ คณะเศรษฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ วิทยาเขตบางเขน ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและการเกษตร ระบุในเพจส่วนตัวถึงอันตรายของฝุ่นควันที่เกินค่าแนะนำขององค์การอนามัยโลก (WHO) อย่างต่อเนื่องในช่วงหลายวันที่ผ่านมา

โดย รศ.ดร.วิษณุระบุว่า แผนปฏิบัติการวาระฝุ่นแห่งชาติ 4 ปีผ่านไปยังคงไม่สามารถจัดการปัญหาได้ คนภาคเหนือและภาคอีสานเสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งปอดอย่างมาก โดยเฉพาะเมื่อวันที่ 27 มีนาคม 2566 พบว่า 4 ประเทศในอาเซียน ได้แก่ “ไทย-สปป.ลาว-กัมพูชา-เมียนมา” มีการเผาทำสถิติใหม่

ส่วนวันที่ 29 มีนาคม 2566 ภาคเหนือจมฝุ่นพิษ PM 2.5 (สารก่อมะเร็งกลุ่ม 1) ต่อเนื่อง ชาวเหนือปอดพังยับ ฝุ่นเกินค่าแนะนำ WHO 33 เท่า ที่แม่ฮ่องสอน ยังเผาเดือดต่อเนื่อง

IQ Air รายงานค่าฝุ่นพิษ PM 2.5 สูงเกินค่าแนะนำ 24 ชั่วโมงขององค์การอนามัยโลกอย่างน้อย 33 เท่าที่แม่ฮ่องสอน โหดสุดๆ

19 เท่าที่เชียงราย 17 เท่าที่อุตรดิตถ์ ทิ้งขาดอันดับ 1 ของโลกคือเชียงใหม่ที่มีค่าฝุ่นสูงเกิน WHO 13 เท่า ตามมาด้วย 10 เท่าที่ลำปาง 9 เท่าที่น่าน 4 เท่าที่กำแพงเพชร

สาเหตุหลักของฝุ่นพิษวันนี้มาจาก “การเผา” ในที่โล่งแจ้งและปรากฏการณ์ฝาชีครอบต่ำต่อเนื่อง ประเทศไทยยังคงมีจำนวนจุดความร้อนที่สูงแม้จะลดลงจากเมื่อวาน (28 มีนาคม 2566) ขณะที่เมียนมาและ สปป.ลาวจุดความร้อนลดลงแต่ยังคงอยู่ระดับสูงเช่นกัน

จุดความร้อนที่รายงานโดย GISTDA พบว่า ประเทศไทยมีจุดความร้อนลดลงเล็กน้อยจาก 5,396 จุด (27 มีนาคม) เป็น 4,433 จุด (28 มีนาคม)

ขณะที่เมียนมาจุดความร้อนลดลงแต่ยังคงอยู่ในระดับสูงจาก 6,877 จุด เป็น 4,894 จุด และ สปป.ลาวเผาเพิ่มจาก 4,076 จุด เป็น 4,548 จุด

วันนี้ฝุ่นพิษในภาคอีสานแย่ลงจากการเผาที่เพิ่มขึ้นใน สปป.ลาว ขณะที่กัมพูชาเผาลดลงมากจาก 739 จุด เป็น 701 จุด

สาเหตุหลักของปัญหาฝุ่นควันพิษที่เกิดขึ้นในแต่ละพื้นที่มีสาเหตุแตกต่างกันไป ฝุ่นควันพิษ PM 2.5 ในหลายเมืองอย่าง กทม.ชัดเจนว่า มาจากท่อไอเสียรถยนต์ และโรงงานอุตสาหกรรม

ขณะที่ “สมุทรสงคราม” เมืองที่ไม่มีแหล่งผลิตมลพิษ มีแต่การทำสวน ในเดือนกุมภาพันธ์ 2566 ช่วงกระแสลมเปลี่ยนทิศ ทำให้ได้กลายเป็นจังหวัดที่ขึ้นติดชาร์จอันดับ 1 เมืองที่มีมลพิษสูงไปด้วย

สาเหตุจากจังหวัดที่อยู่ติดกันคือ “สมุทรสาคร” เป็นแหล่งโรงงานอุตสาหกรรมกว่า 6,000 แห่ง ถือว่ามีมลพิษสูง แต่มลพิษดังกล่าวได้ถูกลมพัดพาไปที่จังหวัดสมุทรสงคราม และทิศทางลมนิ่งสงบ ทำให้สมุทรสงครามต้องเผชิญชะตากรรมในช่วงที่ผ่านมา

ขณะที่พื้นที่ภาคเหนือ และภาคอีสานชัดเจนว่า เกิดปัญหาจากการเผาวัชพืชทางการเกษตร “ตอซังข้าวโพดเลี้ยงสัตว์-การเผาอ้อย-ตอซังข้าว”

รศ.ดร.วิษณุระบุชัดเจนว่า สำหรับจุดความร้อนในประเทศไทยที่รายงานโดย GISTDA ในภาคเกษตรโดยรวมของประเทศไทยมีการเผาลดลง ข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ยังครองแชมป์การเผาแทนข้าว โดยจุดความร้อนที่พบในข้าวโพดเลี้ยงสัตว์ ตามมาด้วยข้าว อ้อยโรงงานที่เผาเพิ่มขึ้น รวมถึงการเผาในภาคป่าไม้

ขณะเดียวกัน อาจารย์วิษณุเชิญชวนให้ทุกคนสนับสนุน “ร่างพระราชบัญญัติอากาศสะอาด” ภาคประชาชน ผ่านแคมเปญลิงก์ change.org/CleanAirActTH ซึ่งผลักดันกันมาหลายปี

สอดคล้องกับนายชัชวาลย์ ทองดีเลิศ ประธานสภาลมหายใจภาคเหนือ เปิดเผยว่า ทุกฝ่ายต้องลดเผา หยุดเผา โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การลดเผาพื้นที่เกษตร พื้นที่ป่าในประเทศและประเทศเพื่อนบ้าน ลดเผาโรงงาน โรงไฟฟ้าถ่านหิน รถยนต์

รัฐบาลประกาศ “ห้ามเผา ใครเผาถูกจับ” มาโดยตลอด การเผาก็ยิ่งหนักขึ้นมาเป็นระยะเวลา 16 ปีแล้ว ณ เวลานี้เห็นได้อย่างชัดเจนว่า การเผาเกิดในป่าอนุรักษ์สูงสุด รองลงมาคือป่าสงวนแห่งชาติ รวมถึงการเผาแปลงเกษตรพืชเชิงเดี่ยวคือข้าวโพด และอ้อยจากในประเทศและประเทศเพื่อนบ้าน

อย่างไรก็ตาม การบริหารจัดการเชื้อเพลิง เป็นทางออกที่เป็นนวัตกรรมของการแก้ปัญหา เผาแบบมีระบบดูแลควบคุมไม่ให้เกิดการลุกลาม ต้องสร้างแรงจูงใจให้ทุกการใช้ไฟเข้าสู่ระบบ

“การดูแลควบคุมการเผาในพื้นที่ป่า ตอนนี้ยังไม่สะเด็ดน้ำ การถกเถียง ชาวบ้านเผาลุกลาม เจ้าหน้าที่เผาลุกลาม ใครก็ไม่รู้เผาลุกลาม ไม่มีข้อมูลที่ชัดเจน ไม่เจอตัว แต่สรุปมั่วๆ กัน ต้องมีการศึกษา แก้อย่างมีข้อมูลที่ไม่เหมารวม และมีระบบจัดการที่มีประสิทธิภาพ”

ขณะที่กำลังเจ้าหน้าที่มีน้อยแต่มีอำนาจ จะร่วมมือกับชาวบ้านที่มีจำนวนมากแต่ไม่มีอำนาจต้องทำงานร่วมกันตลอดทั้งปี ไม่ใช่ช่วงฝุ่นควันขอให้ชาวบ้านมาช่วย พอพ้นช่วงนี้ก็ไล่จับกัน

นายชัชวาลย์กล่าวต่อว่า การเผาอ้อย การเผาข้าวโพด ก็ต้องมีมาตรการจัดการให้บริษัทน้ำตาล บริษัทอุตสาหกรรมอาหารสัตว์ต้องรับผิดชอบ โดยเฉพาะเกษตรแปลงใหญ่ในประเทศเพื่อนบ้าน ซึ่งรัฐยังไม่มีมาตรการที่ชัดเจน

“ทั้งนี้ รัฐต้องมีกฎหมาย มีนโยบายและมีมาตรการที่ชัดเจน ต่อเนื่อง ไม่แก้กันแบบ Event เฉพาะหน้าแค่ให้ผ่านแต่ละปีไป ขณะเดียวกัน ประชาชนพลเมืองต้องลุกขึ้นมาติดตาม กดดันให้เกิดการปฏิบัติอย่างเป็นรูปธรรม”

อย่างไรก็ตาม เมื่อไม่มีวันที่ผ่านมา รายงานความสุขโลกประจำปี 2566 ประเทศไทยได้รับการจัดอันดับที่ 60 ประเทศที่มีความสุขที่สุดในโลก จากผลการจัดอันดับ World Happiness Report ประจำปี 2023 จัดทำโดย เครือข่ายวิชาการเพื่อการพัฒนาอย่างยั่งยืน (Sustainable Development Solutions Network) ขององค์การสหประชาชาติ (UN)

ปัญหาที่เผชิญกันมา 16 ปีจึงถูกโยนความคาดหวังว่า จะได้รับการแก้ไขจากรัฐบาลชุดใหม่

แม้จะเป็น “เหล้าเก่าในขวดใหม่”

แต่ประชาชนตาดำๆ ได้แต่หวังว่า “ความสุข” อันดับที่ 60 จะไม่ใช่ “ความสุก” ที่ร้อนระอุจากฝุ่นควันพิษ ที่กำลังเผชิญจนร่างกายเกินจะทานทน และยังจะส่งผลให้ธุรกิจโดยเฉพาะการท่องเที่ยวที่หวังจะสร้างรายได้ ‘หลัก’ ของประเทศ เจ็บไข้เพราะฝุ่นพิษไปด้วย!

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022