กัมพูชาใหม่ ผู้นำใหม่ นโยบายใหม่และข้อจำกัด | อุกฤษฏ์ ปัทมานันท์

ขึ้นต้นว่า กัมพูชาใหม่ หลายคนอาจะคิดว่าผมเว่อร์ไปหน่อย อาจจริง แต่จากมุมมองที่หลากหลาย เราน่ายอมรับได้ว่าในเหตุการณ์การเมืองในภูมิภาคนี้ การเลือกตั้งของไทยและต่อมาของกัมพูชา ประเด็นที่เด่นมากๆ คืออะไรที่เรียกว่าใหม่ โดยเฉพาะคนรุ่นใหม่ (new generation)

เป็นประเด็นที่นำมาวิพากษ์วิจารณ์กันมาก คุณพิธา ลิ้มเจริญรัตน์ อายุ 42 ปี ส่วน ฮุน มาเนต (Hun Manet) อายุ 45 ปี พร้อมด้วยภูมิหลังด้านการศึกษาในต่างประเทศ แล้วนโยบาย คำปราศรัย ภาษากายที่ถ่ายทอดผ่านแพลตฟอร์มทั้งเก่าและใหม่โดยเฉพาะสื่อออนไลน์ ย้ำให้หลายฝ่ายนำประเด็นใหม่ของผู้นำรุ่นใหม่ทั้งสองขึ้นมา

อย่างไรก็ตาม อะไรที่ใหม่สำหรับไทยเผชิญแรงต้านแทบทุกอณูจากฝ่ายอนุรักษนิยม ผมขอยังไม่กล่าวถึง ขอทดลองเสนออะไรที่กำลังเกิดขึ้นที่กัมพูชา

ฮุน มาเนต
นายกรัฐมนตรีใหม่และ ครม.ใหม่

ก่อนการเลือกตั้งในกัมพูชา 23 กรกฎาคม นายกรัฐมนตรีฮุน เซน ประกาศล่วงหน้านานพอควรว่า เขาจะปล่อยมือให้ฮุน มาเนต ลูกชายคนโตของเขาดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีแทนเขา

เขายังพูดด้วยว่า ปล่อยให้คนรุ่นใหม่ได้แล้ว คนแก่ควรถอยออกไปได้แล้ว

จริงอยู่แม้ใครๆ ก็รู้ว่า ไม่มีวันที่ฮุน เซน จะปล่อยมือทางการเมือง การครองอำนาจยาวนานเกือบ 4 ทศวรรษ ความแข็งแกร่งทางอำนาจการเมือง การทหาร การต่างประเทศของเขาและคนหนุ่มในรัฐบาลใหม่

เกื้อกูลต่อกัมพูชาและตัวเขาเอง ครอบครัวและเครือข่ายของเขามากกว่า

หน้าตาคณะรัฐมนตรีใหม่

ต้องเน้นว่า เกือบทั้งหมดเป็นคนหนุ่มนักเรียนนอก ฮุน มาเนต เข้าเรียนวิทยาลัยชั้นนำทางทหาร สหรัฐอเมริกาที่ West Point นิวยอร์ก ต่อมาเรียน New York University และ University of Bristol สหราชอาณาจักร

มีรายงานเกี่ยวกับคนหนุ่มที่จะถูกเสนอชื่อเป็นรัฐมนตรีเดือนหน้า¹ ที่น่าสนใจเช่น Chhay Rithysen ที่คาดว่าจะเป็นรัฐมนตรีกระทรวงวางแผนชนบท ก็จบจากมหาวิทยาลัยชั้นนำของสหรัฐอเมริกา Massachusetts Institute of Technology-MIT

ตำแหน่งที่น่าสนใจมากอีกคนคือ ว่าที่รัฐมนตรีต่างประเทศหนุ่มคนใหม่ Cheada Sophea รัฐมนตรีหนุ่มคนนี้ก้าวเข้ามาในช่วงสำคัญอีกครั้งหนึ่ง เป้าหมายแรกสุดของกัมพูชาตอนนี้คือ ดึงดูดการลงทุนจากต่างประเทศ

ทั้งนี้ ด้วยการลงทุนจากต่างประเทศหดหายอย่างหนักเมื่อเกิดโรคระบาดโควิด-19 ประกอบกับการลงทุนจากจีนก็ไม่ได้เป็นไปตามคาดเนื่องจากปัญหาเศรษฐกิจภายในจีนเอง มิหนำซ้ำ การท่องเที่ยวที่เคยทำรายได้ให้กับประเทศก็ฟื้นตัวช้า

และยังมีความไม่แน่นอนว่าจะฟื้นตัวแท้จริงเมื่อใด

คนรุ่นใหม่ นักเรียนนอกกับอุปสรรค²

เครือข่ายอำนาจเก่า ไม่ต้องดูอะไรไกลเกินจริง เครือข่ายอำนาจเก่า นับเป็นอุปสรรคแท้จริง แม้ว่าครอบครัวฮุนกำลังรวมคนของตัวเองปกครองกัมพูชา

ครอบครัวการเมือง (political families) อื่นๆ ก็มีเครือข่ายอำนาจ และที่เป็นครอบครัวการเมืองทรงพลังคือครอบครัวของ Tea Banh รัฐมนตรีกลาโหม

มีข้อมูลน่าเชื่อถือว่า Tea Banh มีเครือข่ายใกล้ชิดกับเจ้าหน้าที่ทางทหารระดับสูงที่ปักกิ่ง

ตัวท่านเองถูกกล่าวหาว่า มีความเกี่ยวข้องลึกๆ กับองค์กรอาชญากรรมที่เมืองสีหนุ วิลล์ ที่เป็นระบบศักดินาอันหมายถึงมีความสัมพันธ์ทางการผลิต ขูดรีด และแรงงานเก่าของครอบครัว Tea

จะเห็นได้ว่า Tea Seika ผู้ว่าจังหวัดเสียมเรียบจะขึ้นแท่นเป็นรัฐมนตรีกลาโหมแทน Tea Bahn พ่อของเขา

น้องชายของ Tea Banh คือ Tea Vinh ผู้บัญชาการทหารเรือ มีความเกี่ยวข้องลึกๆ กับข้อกล่าวหาว่า กำลังทหารจีนจะได้รับอนุญาตให้ใช้ฐานทัพเรือที่ Ream ข้อมูลน่าสนใจว่า Tea Banh และลูกๆ ของเขา รวมทั้งน้องรัก Tea Seika เป็นครอบครัวแรกของกัมพูชาที่ได้รับวัคซีนป้องกันโควิด-19 ของจีน ช่วงเกิดโรคระบาดใหญ่ทั่วภูมิภาค

รัฐบาลจีนและชุมชนธุรกิจจีนยังมีเครือข่ายกับครอบครัวการเมืองอื่นๆ เช่น สาแหรกครอบครัวรัฐมนตรีมหาดไทย Sar Kheng เป็นตัวอย่างแท้จริงว่า เครือข่ายอิทธิพลจีนในกัมพูชาไม่ได้ทำผ่านครอบครัวฮุนช่องทางเดียว

ดังนั้น หากรัฐมนตรีหนุ่มคนใหม่หรือแม้แต่นายกรัฐมนตรีหนุ่มคนใหม่ที่มีแบ๊กแน่นปึกจากนายกรัฐมนตรีตลอดกาล ฮุน เซน คิดและผลักดันนโยบายใหม่ๆ เช่น ความพยายามใดๆ ผูกมิตรกับชาติตะวันตก รวมทั้งกับสหรัฐอเมริกาอาจกระทบต่อเครือข่ายอิทธิพลจีนที่แผ่ซ่านและซึมลึกยาวนาน

เสี่ยงต่อความตึงเครียดภายในครอบครัวชนชั้นนำ ภายในรัฐบาลใหม่ เนื่องจากการแย่งชิงอำนาจระหว่างกัน

พ่อๆ ของพวกเขาเอง

นอกจากเครือข่ายอำนาจและผลประโยชน์ของครอบครัวการเมืองอื่นๆ จะเป็นอุปสรรคต่อรัฐมนตรีหนุ่มนักเรียนนอกที่จะผลักดันนโยบายใหม่ๆ ออกมาได้ เราไม่ควรลืมว่า บรรดาพ่อของเขาเองนับเป็นอุปสรรคสำคัญที่ไม่อาจมองข้ามได้เลย

ตัวอย่างที่ชัดเจนคือ ยอดคุณพ่อ ฮุน เซน ไม่ควรลืมว่า ฮุน เซน จะยังคงปกครองอยู่หลังฉากต่อไป ฮุน มาเนต เป็นอิสระแค่ไหนจากพ่อของเขาทั้งความคิดและการผลักดันงานสำคัญของกัมพูชา มีความสงสัยมากว่า ฮุน มาเนต อิสระมากแค่ไหน

เขาเป็นเครื่องมือของพ่อจนเขากลายเป็นนายกรัฐมนตรี แม้พ่อลาออกจากนายกรัฐมนตรี แต่เขาจะยังคงเป็นประธานพรรค CCP อยู่ และพ่อคนนี้อาจตั้งคณะรัฐมนตรีใหม่ด้วยตัวของเขาเอง

ฮุน เซน เป็นห่วงว่าลูกชายขาดประสบการณ์ และคณะรัฐมนตรีใหม่ก็ประกอบด้วยเด็กๆ ที่เป็นคนรุ่นเดียวกัน อายุใกล้เคียงกัน พ่อต้องลงมือด้วยตัวพ่อเอง

ปีแรก ฮุน เซน จะยังคงร่วมเดินทางไปกับลูกชายตอนเดินทางไปเยือนปักกิ่ง

แม้ว่า ฮุน มาเนต เป็นลูกชายที่มีภาพลักษณ์สุภาพ เขามักพูดเป็นแบบนกแก้ว พูดซ้ำๆ ต่อต้านชาติตะวันตกเหมือนกับที่พ่อของเขาพูด

ฮุน มาเนต กล่าวว่า มีเพียงพรรครัฐบาลเท่านั้นที่สามารถปกป้องอธิปไตยกัมพูชาจากกลุ่มก่อการร้ายที่หนุนหลังโดยชาติตะวันตก

ฮุน มาเนต เอาอย่างพ่อ พูดน้อยและยึดกับธรรมเนียมปฏิบัติ

ในภูมิรัฐศาสตร์เดิม
การแข่งขันระหว่างจีน-สหรัฐอเมริกา

มีหลายคนวิเคราะห์ว่า ภาระหนักอึ้งจะตกอยู่กับรัฐมนตรีต่างประเทศหนุ่มคนใหม่ หาใช่เขาเป็นหน้าใหม่ในวงการทูต เขาและว่าที่นายกรัฐมนตรีคนใหม่ของกัมพูชาต้องเผชิญกับความซับซ้อนและทรงพลังของภูมิรัฐศาสตร์ว่าด้วยการแข่งขันระหว่างจีน-สหรัฐอเมริกา

อย่าว่าแต่คนหนุ่มทั้งสองเลย พ่อของพวกเขาและประเทศกัมพูชาเองก็ประสบกับความยุ่งยากมากของภูมิรัฐศาสตร์ (Geopolitics)

ดังนั้น จึงประเมินกันว่า นายกรัฐมนตรีและคณะรัฐมนตรีของเขาให้กำเนิดนโยบายในอนาคตแทบไม่ได้เลย

นโยบายต่างประเทศจะเป็นแค่สไตล์มากกว่าเนื้อหาแท้จริงและอาจเป็นนโยบายระยะสั้นๆ ออกจะเป็นแค่ โทนน้ำเสียงมากกว่า นโยบายกระฉับมิตร (Rapproachment) กับชาติตะวันตกสวยหรูแต่ไม่เป็นความจริง

ความจริงคือจีน จีนเป็นผู้สนับสนุนสำคัญที่สุดของกัมพูชา และมีแรงจูงใจน้อยมากที่กัมพูชาจะย้ายออกจากระบบความสัมพันธ์กับจีน

จีนเป็นรายใหญ่เกือบทุกเรื่องสำหรับกัมพูชา จีนเป็นคู่ค้ารายใหญ่ที่สุด จีนเป็นตลาดใหญ่ที่สุด จีนเป็นนักลงทุนรายใหญ่ที่สุด จีนเป็นนักท่องเที่ยวจำนวนมากที่สุด จีนให้ความช่วยเหลือทางเศรษฐกิจ ทางทหารมากที่สุดของกัมพูชา

แม้ภาวะเศรษฐกิจของจีน-กัมพูชาวูบวาบตามภาวะเศรษฐกิจโลกและของประเทศตนบ้าง แต่นับเป็นความวูบวาบตามกระแสและชั่วคราว เราควรมอง สิ่งที่จับต้องได้ (tangible) นั่นคือโครงการก่อสร้างโครงสร้างพื้นฐาน ถนน สะพานโดยเฉพาะด้านตะวันตกของกัมพูชา โครงสร้างคมนาคมเป็นหัวใจของกัมพูชา ประเทศที่ตั้งอยู่บนภูเขาและทิวป่า

ที่สำคัญกว่านั้น ภาพจากดาวเทียมเดือนที่ผ่านมา กำลังมีการก่อสร้างฐานทัพเรือที่เมือง Ream ฐานทัพเรือแสดงความใหญ่โตเพียงพอใช้สำหรับเรือพิฆาต

เอกสารล่าสุดกระทรวงกลาโหมสหรัฐอเมริกา กล่าวชัดเจน ฐานทัพเรือกัมพูชาจะเป็นฐานทัพอันแรกของจีนที่อยู่นอกประเทศในอินโด-แปซิฟิก

เราอาจขนานนามนายกรัฐมนตรีหนุ่มนักเรียนนอกคือ ผู้ครองราชย์โดยตรง แต่กลับมีอำนาจจำกัด มหาวิทยาลัยตะวันตกปรับเปลี่ยนโลกทัศน์เพียงน้อยนิด เป็นเพียงความชอบส่วนตัว ข้อริเริ่มทางนโยบายเป็นแค่สีสันอันแสนสั้น

พ่อของพวกเขา เครือข่ายอำนาจเก่าและวังวนทางภูมิรัฐศาสตร์ได้ตีกรอบอะไรที่ใครๆ เรียกว่า ใหม่ มากกว่าอย่างอื่น

¹David Hutt, “Leaked Peek at Cambodia’s post-election, new-gen roster”, Asia Times, 17 July 2023.

²ควรดูลูกชายหนุ่มของเหล่าชนชั้นนำกัมพูชาและตำแหน่งใหม่ของพวกเขาจาก David Hutt, “Policy veterians in charge behind succession of Cambodian princelings” RFA, 27 July 2023.

สะดวก ฉับไว คุ้มค่า สมัครสมาชิกนิตยสารมติชนสุดสัปดาห์ได้ที่นี่https://t.co/KYFMEpsHWj

— MatichonWeekly มติชนสุดสัปดาห์ (@matichonweekly) July 27, 2022