ALTEREGO เมื่ออัลบั้มเพลงกลายเป็นบุคคล
การ์ตูนที่รัก | นายแพทย์ประเสริฐ ผลิตผลการพิมพ์
alter-egoism : An altruistic feeling for only those who are in the same situation as oneself.
Campbell RJ.Psychiatric Dictionary, 5th ed.NY : Oxford University Press, 1981, p 26.
ไม่มีคำว่า alterego หรือ alter-ego ปรากฏในตำราจิตวิเคราะห์เล่มไหนเลย อย่างน้อยก็ในหลายเล่มที่ผมถือครองอยู่ซึ่งย้อนไกลไปได้ถึงปี 1963 (หนังสือส่วนใหญ่ตีพิมพ์ครั้งแรกในทศวรรษที่ 1940) พบแต่คำว่า alter-egoism ในพจนานุกรมจิตเวชศาสตร์ตามที่อ้างอิงข้างต้น (ซึ่งฉบับพิมพ์ครั้งแรกก็คือปี 1940)
หนังสือการ์ตูน ALTEREGO ซึ่งเขียนเรื่องโดยลิซ่า วาดภาพโดย Minomiyabi เล่มนี้เพิ่งวางจำหน่ายเมื่อกุมภาพันธ์ 2025 ที่ผ่านมา
เป็นการ์ตูนสี่สีสวยสด ลายเส้นงดงามตามแบบฉบับกราฟิกโนเวลสมัยใหม่ ความยาว 50 กว่าหน้ารวมภาพโปสเตอร์อย่างสวยของนางเอกทั้งห้าท้ายเล่มและการ์ดขนาดเท่าหนังสือพร้อมใส่กรอบติดฝาบ้านอีกสองนาง การแบ่งช่องกราฟฟิกเน้นความเคลื่อนไหว ตัดต่อฉับไว มุมกล้องหลากหลายตัวละครหลุดออกนอกกรอบ นางเอกห้าคนกระโดดข้ามกรอบ
และบทสนทนาที่จำเป็นต้องดูรูปด้วยจึงจะเข้าใจว่าพวกเธอ (รวมทั้งเหล่าร้าย) คุยอะไรกัน
หนังสือเปิดตัวนางเอกคนแรก วิซี่ (Vixi) ตามนิยามที่เขียนข้างบนเธอควรจะเป็นอีโก้ปฐมภูมิ (primary ego) เธอสงบเสงี่ยม มาดดี มีน้ำใจ พร้อมแก้ไข (fixing) เหตุเกิดในเมืองล้ำยุคแห่งหนึ่งชื่อนิวนีออนซิตี้ เธอแต่งตัวเท่ เดินเท่ (คือคนตรงกลางบนปกหน้าที่ยืนเด่นเป็นสง่าคาบกรอบสี่กรอบของอีโก้อีกสี่ร่างโดยรอบ) เธอแก้ไขตู้น้ำและขนมที่ไม่ทำงานได้อย่างง่ายๆ เธอช่วยเหลือเด็กๆ เป็นที่คุยโม้โอ้อวดกันในหมู่เด็กๆ ว่าไม่มีอะไรที่วิซี่ซ่อม (fixing) ไม่ได้
“ซ่อมของไม่ยาก ซ่อมคนยากกว่า” เธอรำพึง จิ๊กโก๋สามคนขวางหน้า ลายเส้นชัดเจนว่าชั่วแน่นอน
วิซี่เดินไปพบ ร็อกซี่ (Roxi) ใส่ชุดขาวกำลังควงกีตาร์บนเวทีมีแฟนเพลงมากมายตะโกนชื่อร็อกสตาร์ขวัญใจ “ร็อกซี่ ร็อกซี่ ร็อกซี่” อยู่ด้านล่าง ภาพแฟลชแบ๊กไปอดีตครั้งที่ร็อกซี่ลงเวทีมาพบวิซี่กำลังซ่อมตู้เย็นแช่ขนมให้เธอ สองสาวเป็นสหายถูกคอนับแต่นั้น
คนถัดไปคือ คิคิ (Kiki) หากออกเสียงผิดต้องขออภัย สาวน้อยผมยาวสีชมพูในชุดรัดรูปสีขาว ตอนที่วิซี่พบคิคิครั้งแรกหล่อนกำลังเต้นสเต็ปเก็บแต้มบนฟลอร์ดิจิทัล หล่อนร้องลั่นใส่เครื่องว่าอะไรกันวะ “นี่เป็นการเต้นที่ดีที่สุดของชั้น” แต่หน้าจอเสียไม่ปรากฏคะแนน
วิซี่นั่งลงซ่อมให้แป๊บเดียวคะแนนการเต้นสเต็ปของคิคิก็ปรากฏบนจอสองล้านแปด (2,848,999) ชนะอันดับสองที่ได้เก้าหมื่นสาม (932, 835)
คนถัดไปชื่อ ซันนี่ (Sunni) ตอนที่สองคนพบกันครั้งแรก วิซี่เดินไปในสวนสาธารณะพบเด็กสาวสวมหมวกพันคอนั่งร้องไห้อยู่คนเดียวบนม้านั่งยาว ซันนี่มาจากครอบครัวที่แตกร้าวเหมือนจานแตกบนโต๊ะอาหาร (จึงว่าภาษาภาพของหนังสือเล่มนี้มองข้ามมิได้)
วิซี่นั่งลงข้างๆ แล้วสเกตช์รูปซันนี่ที่เชิดหน้าเข้มแข็งส่งให้ สองสาวจึงเป็นเพื่อนกันตลอดมา
สี่สาววิซี่ ร็อกซี่ คิคิ ซันนี่นัดพบกันที่ร้านอาหาร พวกเธอกำลังรอสหายคนที่ห้าชื่อ สปีดี้ (Speedy) สปีดี้ผู้ใช้โรลเลอร์สเก๊ตเป็นพาหนะมาถึงคนสุดท้ายตามเคย ในอดีตวิซี่พบหล่อนล้มคะมำไม่เป็นท่าในการแข่งขันโรลเลอร์เบลดคราวหนึ่ง วิซี่ช่วยซ่อมโรลเลอร์เบลดให้
บัดนี้นางเอกปรากฏตัวครบห้าคนแล้ว
คนอ่านซึ่งไม่เคยติดตามผลงานของลิซ่า (เช่น ผม เป็นต้น) ก็ไม่น่าจะรู้ว่าทั้งห้าคนเป็นอีโก้เดียวกันที่ใช้ปฏิบัติงานตามความถนัดและความหลงใหลต่างกัน ด้วยวิธีเล่าเรื่องดูเหมือนวิซี่จะเป็นอีโก้ปฐมภูมิล้อมรอบด้วยบุคลิกภาพชอบร้องเพลง ชอบเต้น ชอบความเร็ว และมีอดีตแสนเศร้าอยู่ลึกๆ ชีวิตดำเนินต่อไปได้เพราะอีโก้ปฐมภูมิเป็น “นักซ่อม”
แต่วิซี่ไม่ใช่บุคคลหลายบุคลิก นิยามของบุคคลหลายบุคลิกจะเป็นอีกแบบหนึ่ง เกิดจากกลไกทางจิตที่เรียกว่า dissociation แยกสลาย (dissociate) ผู้ป่วยออกเป็นหลายบุคลิกซึ่งมักจะเป็นอิสระต่อกัน
อย่างไรก็ตาม ก่อนหน้าที่จะมีคำศัพท์บุคคลหลายบุคลิก (Multiple Personality) ฟรอยด์เคยใช้คำศัพท์ reactive ego-alteration มาก่อนแล้ว
มาดูนิยามกัน
ego-alteration,reactive : A type of anticathexis – that is,expenditure of energy in maintaining the repression of libidinal or aggressive impulses – in which the ego is altered by a reaction – formation against particular libidinal impulses.
อ้างแล้ว, p 205.
จะเห็นข้อแตกต่างของนิยามของคำศัพท์สองคำที่ยกมาให้ คำแรกตอนต้นบทความ ego-alterism มีคำสำคัญคือคำว่า altruism หมายถึงการทำประโยชน์ให้ผู้อื่น
แต่คำหลังมีคำสำคัญคือคำว่า aggression หมายถึงแรงผลักดันความก้าวร้าวที่จำเป็นต้องแยกออกไปอยู่ที่บุคลิกอื่น
คํานิยามสองคำนี้มาจากหนังสือปี 1940 ซึ่งชวนสับสนไม่น้อย (อย่าลืมว่าจิตวิเคราะห์มิได้ถือกำเนิดด้วยภาษาอังกฤษ) ถ้าเปิดตำราจิตวิเคราะห์ปี 1963 มีเขียนชัดเจนว่า alternating personality กับ multiple personality ต่างกัน (Cameron N.Personality Development and Psychopathology. Boston : Houghton Miffin, 1963, 358-359.)
อธิบายเป็นภาษาไทยได้ว่าการมีหลายอีโก้กับการมีหลายบุคลิกภาพไม่เหมือนกัน ที่วิซี่เป็นอยู่น่าจะเป็นเพียงแบบแรกซึ่งสอดคล้องกับชื่อหนังสือคือ ALTEREGO
บุคลิกภาพแบบ alternating personality นี้มิได้พบเฉพาะในชีวิตของนักร้องดังหลายคนที่เขียนๆ กัน แต่พบได้ในชีวิตประจำวันของอาชีพอื่นด้วย เช่น นักเทรดหุ้นฝีมือฉกาจ เขาแทบจะเป็นอีกคนหนึ่งเมื่อเลิกงาน ที่สำคัญคือเขารู้ตัวดีว่าช่วงเวลาไหนเขาจะใช้อีโก้หรือบุคลิกภาพแบบไหน
ตอนทำงานเป็นแบบหนึ่ง ตอนเลิกงานเป็นอีกแบบหนึ่งโดยรู้ตัวอยู่ตลอดเวลา
หนังสือใช้เนื้อที่ไปประมาณเศษหนึ่งส่วนสามในการแนะนำตัววิซี่และสหายสี่คนกับจิ๊กโก๋สามคน
ก่อนที่เธอจะรับงานไปซ่อมโดมความจริงเสมือน (VROOM, Virtual Reality Dome) สร้างใหม่แต่ยังขัดข้องอะไรบางอย่าง เพราะเสียงเล่าลือว่าวิซี่ซ่อมได้ทุกอย่างเธอจึงไป…
แล้วเธอก็หลุดเข้าไปในความจริงเสมือน!
