การพัฒนาเมืองเก่านั้นมีความน่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง เพราะภายใต้การเปลี่ยนแปลงของกาลเวลาได้สถาปนาเมืองที่มีอยู่ก่อนให้กลายเป็น “เมืองเก่า” ที่มีความแตกต่างจากเมืองที่เกิดขึ้นมาใหม่ การรื้อฟื้นคืนชีวิตเมืองเก่านอกจากจะนำคุณค่าที่บรรพชนได้รังสรรค์ไว้มาประกาศนาม เรียนรู้ เชิดชู แล้ว ยังแฝงนัยแห่งการส่งเสริมการท่องเที่ยว สร้างอาชีพ เพิ่มรายได้ให้แก่ผู้คนในเมืองใหม่สมัยปัจจุบันอีกด้วย
เมื่อเอ่ยนาม “จังหวัดสวรรคโลก” แทบจะไม่มีใครรู้จัก รู้ถึงเรื่องราวความเป็นมาของเมืองเก่าเมืองนี้ แม้แต่คนสวรรคโลกเอง หรือคนสุโขทัยในปัจจุบัน…ว่า มีความเป็นมาร่วมสมัยกับเมืองเก่าสุโขทัย เมืองเก่าศรีสัชนาลัย รุ่งเรืองจนถึงระดับเคยเป็นจังหวัดมาก่อน และเป็นจังหวัดที่มีอำเภอสุโขทัยอยู่ในความปกครองอีกด้วย…
เมืองเก่าสวรรคโลกในเงาอดีต (https://th.wikipedia.org)
“เมืองสวรรคโลก” เดิมตั้งอยู่บริเวณอุทยานประวัติศาสตร์ศรีสัชนาลัยในปัจจุบัน ตั้งแต่สมัยกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี มีฐานะเป็นเมืองลูกหลวงในนาม “เมืองศรีสัชนาลัย” ต่อมาในสมัยกรุงศรีอยุธยาประมาณ พ.ศ.1994 พระเจ้าติโลกราชแห่งอาณาจักรล้านนา ได้ยกทัพมายึดเมืองศรีสัชนาลัย และได้เปลี่ยนชื่อเป็น “เมืองเชียงชื่น” ต่อมา พ.ศ.2017 สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถทรงตีเมืองเชียงชื่นคืนได้สำเร็จและทรงเปลี่ยนเป็น “เมืองสวรรคโลก” นับแต่นั้นมา
ในสมัยกรุงธนบุรีถึงต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เมืองสวรรคโลกนั้นถูกพม่าข้าศึกเข้ามาตีบ่อยครั้ง เจ้าเมืองสวรรคโลกจึงตัดสินใจย้ายที่ตั้งเมืองมาตั้งอยู่ที่บ้านท่าชัย (ในเขตตำบลศรีสัชนาลัยในปัจจุบัน) ต่อมาราว พ.ศ.2379 รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 เมืองสวรรคโลกมีปลัดปกครองนามว่า “นาค” ได้นำงาช้างเนียมไปถวายพระเจ้าอยู่หัว เกิดความดีความชอบ จึงได้รับการแต่งตั้งเป็นพระยาสวรรคโลก มีบรรดาศักดิ์เป็นพระยาวิชิตภักดี (ต้นตระกูลวิชิตนาค) ได้ใช้บ้านพักหรือจวนที่บ้านวังไม้ขอน เป็นที่ว่าการเมืองสวรรคโลก ดังนั้นเมืองสวรรคโลกจึงย้ายมาจากบ้านท่าชัยมาตั้งรกรากที่เมืองสวรรคโลกใหม่ (สวรรคโลกปัจจุบัน) นับแต่นั้นมา
วันที่ 17 สิงหาคม พ.ศ.2474 กระทรวงมหาดไทยได้ประกาศยุบจังหวัดสุโขทัยให้มาอยู่ในความปกครองของจังหวัดสวรรคโลก จังหวัดสวรรคโลกจึงมีอำเภออยู่ในความปกครอง 5 อำเภอ และ 2 กิ่งอำเภอ ได้แก่ อำเภอสวรรคโลก, อำเภอศรีสัชนาลัย, อำเภอสุโขทัยธานี, อำเภอศรีสำโรง, อำเภอกงไกรลาศ, กิ่งอำเภอคีรีมาศ, กิ่งอำเภอบ้านด่านลานหอย แสดงให้เห็นถึงความเจริญรุ่งเรือง การเป็นเมืองที่เป็นจุดยุทธศาสตร์ทั้งการค้า การคมนาคมขนส่งได้เป็นอย่างดี
เดือนเมษายน พ.ศ.2482 กระทรวงมหาดไทยสั่งยุบจังหวัดสวรรคโลกให้ไปตั้งจังหวัดสุโขทัย ฐานะของจังหวัดสวรรคโลกจึงถูกลดให้เป็นอำเภอสวรรคโลกนับแต่นั้นมา แต่ชื่อ “จังหวัดสวรรคโลก” ยังปรากฏกับสถานที่ราชการสองแห่งคือ ศาลจังหวัดสวรรคโลกและสำนักงานอัยการจังหวัดสวรรคโลก
สมชาติ ลิมปะพันธุ์ นายกเทศมนตรีเมืองสวรรคโลก ได้มอบหมายให้ผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง นักวิชาการ รวบรวมประวัติศาสตร์เมืองสวรรคโลกพร้อมภาพเก่าๆ ที่หายาก มาจัดพิมพ์เป็นหนังสือที่ระลึกเนื่องในโอกาสที่ สมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร (ในขณะนั้น) เสด็จฯ แทนพระองค์ไปทรงเปิดศาลหลักเมืองสวรรคโลก วันที่ 9 พฤษภาคม 2558 นับว่าเป็นหนังสือที่ดีและทรงคุณค่ายิ่งต่อชาวสวรรคโลก ชาวสุโขทัยตลอดจนผู้สนใจ
โรงเรียนสวรรค์อนันต์วิทยา
เป็นโรงเรียนสหศึกษา ซึ่งเกิดจากการรวมโรงเรียน “สวรรควิทยา” โรงเรียนชายประจำจังหวัดสวรรคโลก กับโรงเรียนสตรี “อนันตนารี” โรงเรียนสตรีประจำจังหวัดสวรรคโลกเข้าด้วยกันตามนโยบายและประกาศของกระทรวงศึกษาธิการ พ.ศ.2513 โดยจัดการเรียนการสอนในระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนต้น เมื่อวันที่ 1 มิถุนายน พ.ศ.2513 ณ ตำบลย่านยาว ต่อมาในปี พ.ศ.2525 กรมวิสามัญศึกษาได้เปิดสอนในระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนปลาย คือชั้น ม.ศ.4-5 แผนวิทยาศาสตร์ ปัจจุบันเปิดสอนชั้น ม.1-ม.6 (https://th.wikipedia.org)
2 ก.พ. 2519 พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 และพระบรมวงศานุวงศ์ เสด็จฯ ณ พลับพลากลางสนามโรงเรียนสวรรคอนันต์วิทยา เยี่ยมเยือนราษฎรและมอบธงให้กับลูกเสือชาวบ้าน จ.สุโขทัย
โรงเรียนสวรรค์อนันต์วิทยาเป็นโรงเรียนเก่าที่สร้างชื่อเสียงให้แก่ จ.สุโขทัยเคียงคู่มากับโรงเรียนสุโขทัยวิทยาคม สร้างคนดีคนเก่งรับใช้ชุมชนระดับท้องถิ่นและระดับชาติมากมาย เช่น ดร.อาษา เมฆสวรรค์ อดีต รมช.มหาดไทย, พล.ต.ท.นเรศ นันทโชติ รองจเรตำรวจแห่งชาติ เป็นต้น
ได้รับแจ้งจากเจษฎามิตร อุประ ว่า คนสุโขทัยพลัดถิ่นได้ร่วมกันก่อตั้งกลุ่ม “รักบ้านเกิดสุโขทัย” เพื่อให้การส่งเสริม สนับสนุน ช่วยเหลือคนสุโขทัยและ จ.สุโขทัยถิ่นเกิด โดยมี พล.ต.ท.นเรศ นันทโชติ รองจเรตำรวจแห่งชาติ เป็นที่ปรึกษา ล่าสุดได้จัดงานร่วมพล เมื่อ 4 ก.พ. 2560 ณ สโมสรตำรวจ กทม. ที่มีความรักความสามัคคีลอยตลบอบอวล
ทั้งนี้มีผู้ทุ่มเทประสานงานได้แก่ ร.ต.ต.ประสงค์ สุนันตะกูล ประธาน, นิศารัตน์ ฉลองสัพพัญญู, เอมอร ประสงค์ศรี, สาวรัตน์ สิงห์แก้ว, มณีวรรณ กว้านสกุล หวังเป็นอย่างยิ่งว่า ความรักความสามัคคีของพี่น้องพ้องเพื่อนชาวสุโขทัยพลัดถิ่นและชาวสุโขทัยจะร่วมกันรังสรรค์สิ่งที่ดีงามให้บังเกิดขึ้นบนผืนแผ่นดินสุโขทัยในกาลเบื้องหน้าสืบไป
สถานที่ท่องเที่ยวที่สำคัญ
อ.สวรรคโลกในปัจจุบันประกอบด้วย 14 ตำบล มีสถานที่ท่องเที่ยวมากมาย เช่น
– สนามบินสุโขทัย สวยงามบรรยากาศดีเหมือนกับรีสอร์ต ตัวอาคารออกแบบให้มีสถาปัตยกรรมลักษณะทรงไทยงดงาม เปิดโล่งตามศิลปะสุโขทัยโบราณ รอบๆ สนามบินมีแปลงนา, โรงสีข้าว, ฟาร์มเป็ด, สวนสัตว์, มีควายที่ขี่ได้
29 มิ.ย. 2550 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯไปทรงยกฉัตรกางกั้นเหนือฆณฑปพระสารีริกธาตุ/ทอดพระเนตรห้องจัดแสดงทางธรณีวิทยาของสัตว์ดึกดำบรรพ์และศิลปะที่เกิดจากหิน/โครงการเกษตรอินทรีย์
– สถานีรถไฟ คลาสสิกแบบเรียบง่าย มีความเก่าแก่มากกว่า 100 ปี ตัวอาคารเป็นเรือนไม้ 2 ชั้น มีข้าวของ เครื่องใช้สมัยโบราณเก็บไว้ บางอย่างยังคงใช้งานได้ดี
– ศาลหลักเมืองสวรรคโลก สร้างขึ้นเพื่อประดิษฐานเสาหลักเมืองสวรรคโลก จัดเป็นสถาปัตยกรรมที่มีความงดงามยิ่ง แวดล้อมด้วยอาณาบริเวณที่สวยงามด้วยไม้ดอกไม้ประดับ
– สวนหลวงทุ่งแม่ระวิง สวนหลวงพระร่วงเฉลิมพระเกียรติ (ทุ่งแม่ระวิง) อยู่ใน ต.ป่ากุมเกาะ มีพื้นที่ทั้งหมด 830 ไร่ ลักษณะของสวนนี้เป็นเกาะมีน้ำล้อมรอบมองเห็นทิวทัศน์ และเป็นแหล่งศึกษาดูงานหลายด้าน เช่น โครงการเกษตรผสมผสาน พิพิธภัณฑ์ชาวนา แปลงสวนสมุนไพรสาธิต เรือนเพาะชำกล้าไม้
– พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสวรรควรนายก พ.ศ.2524 กรมศิลปากรได้รับมอบโบราณวัตถุจากวัดสวรรคาราม รวมทั้งได้เคลื่อนย้ายโบราณวัตถุจำนวนหนึ่งจากพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ โบราณวัตถุที่ได้จากการสำรวจ ขุดค้นและขุดแต่งในบริเวณเมืองศรีสัชนาลัย รวมทั้งโบราณวัตถุที่ประชาชนมอบให้ นำมาจัดแสดงไว้ด้วยกัน 15 มี.ค. 2527 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯไปทรงเปิดพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติสวรรควรนายก
– พิพิธภัณฑ์พื้นบ้าน (โรงเรียนอนันตนารีเดิม) เป็นที่รวบรวมของพื้นบ้านที่เก่าแก่ของชาวสวรรคโลกไว้ อีกทั้งยังมีห้องเก็บภาพที่ควรจดจำในอดีตของเมืองสวรรคโลกต่างๆ มากมาย
– ที่ว่าการอำเภอหลังเก่า เป็นอาคารไม้ 2 ชั้นที่เคยเป็นพลับพลาที่ประทับของ ในหลวงรัชกาลที่ 9 และ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เมื่อ 1 มี.ค. 2501
– โรงพักเก่า เป็นเรือนไม้ทรงปั้นหยา 2 ชั้น ยุคก่อนสงครามโลก ครั้งที่ 2
– โบราณสถานวัดโบสถ์เมืองบางขลัง กรมศิลปากรได้ทำการขุดแต่งและขึ้นทะเบียนเป็นสมบัติของชาติแล้ว
1-14 ก.พ 2450 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในขณะยังทรงดำรงพระยศเป็นสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ตอนที่ 11-18 เสด็จฯวัดโบสถ์ เมืองบางขลังตามเส้นทางถนนพระร่วง (“เที่ยวเมืองพระร่วง” พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว, องค์การค้าของคุรุสภา, พิมพ์ครั้งที่ 2, พ.ศ.2526, หน้า 127-215)
29 มิ.ย. 2550 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯชุมชนโบราณเมืองบางขลัง ณ วัดโบสถ์
– พระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนศรีอินทราทิตย์และพระอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง ณ เมืองบางขลัง อนุมัติ/ออกแบบ/ควบคุมการปั้นหล่อโดยกรมศิลปากรทุกขั้นตอน ทต.เมืองบางขลังร่วมกับ จ.สุโขทัย อบจ.สุโขทัย และกองทัพภาคที่ 3 อัญเชิญมาประดิษฐานอย่างยิ่งใหญ่ สมพระเกียรติเมื่อ 19-20 พ.ย.2558
25 ต.ค. 2559 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯไปทรงเปิดพระบรมราชานุสาวรีย์พ่อขุนศรีอินทราทิตย์และพระอนุสาวรีย์พ่อขุนผาเมือง ทรงปลูก “ต้นจำปาขาว” ซึ่งเป็นต้นไม้ที่พ่อขุนบางกลางหาว เสี่ยงทายก่อนยกทัพตีเมืองสุโขทัยคืนจากขอมสบาดโขลญลำพงว่า ถ้ายึดสุโขทัยคืนมาได้ขอให้ต้นจำปาซึ่งปกติมีสีเหลืองให้ออกดอกเป็นสีขาว
ปรากฏว่าต้นจำปาออกดอกเป็นสีขาวตามคำเสี่ยงทาย ทรงลงพระนามาภิไธยบนแผ่นศิลา
ภาพฝันสวรรคโลก
วราดิศร อ่อนนุช นายอำเภอสวรรคโลกได้ประกาศวิสัยทัศน์ อ.สวรรคโลกว่า “สวรรคโลกศูนย์กลางคมนาคม แหล่งอุดมอาหารการเกษตร ท่องเที่ยวเชิงนิเวศประวัติศาสตร์” โดยเน้นย้ำถึงความโดดเด่นของสวรรคโลก คือ “อิสรภาพ” การหลุดพ้นจากอำนาจของขอมสบาดโขลญลำพง “หลากสรรค์” การมีปัจจัยพื้นฐานที่หลากหลายในแต่ละด้าน อีกทั้งยังฝากประชาสัมพันธ์เชิญชวนมาเที่ยวเมืองสวรรคโลกห้วงนี้ ได้แก่
22-29 มีนาคม 2560 “งานวันหมากม่วง หมากปราง ของดีศรีสวรรคโลก” ณ บริเวณหน้าที่ว่าการอำเภอ มีการเผยแพร่ผลผลิตทางการเกษตร เทศกาลอาหาร ขบวนวัฒนธรรมแต่ละตำบล ประกวดร้องเพลงผู้นำท้องถิ่น/ท้องที่ ประกวดโฟล์กซอง ประกวดแตรวง ประกวดวงดนตรีลูกทุ่ง ประกวดธิดาชาวสวน ประกวดพูดสำเนียงสวรรคโลก ฯลฯ
2-3 เมษายน 2560 “วันอนุรักษ์มรดกไทยและวันคล้ายวันพระราชสมภพสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี” ณ ทต.เมืองบางขลัง พบตลาดสินค้าชุมชน, ฟุตซอลฟันน้ำนม, เสวนา “2 พ่อขุนวีรบุรุษแห่งชาติไทย”, แสง สี เสียง เมืองบางขลัง : ปฐมบทแห่งชาติไทย, ประกวดร้องเพลง, สายัณห์ นิรันดร และวงดนตรีลูกทุ่งมุขค์ เมทิณี
ผู้เขียนได้รับแจ้งจาก ธีรพล อาริยกุล ปลัด อบต.วังไม้ขอน ว่า “เมืองเก่าสวรรคโลก” กำลังจะเปลี่ยนไป เมื่อ ผศ.ดร.ชุลีรัตน์ จันทร์เชื้อ ผู้ทรงคุณวุฒิสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.) ได้เข้ามาพูดคุย ส่งเสริม สนับสนุนให้คนสวรรคโลกได้ศึกษา ค้นคว้าเรื่องราวบ้านเมืองของตนนำมาเรียงร้อยเพื่อส่งเสริมการท่องเที่ยว จนทำให้เกิด “กลุ่มวิจัยมรดกเมืองสวรรคโลก” ผ่านการสนับสนุนงบประมาณของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) ภายใต้การดูแลของ ผศ.ดร.ศุภลักษณ์ วิริยะสุมน และ ผศ.วาลิกา โพธิ์หิรัญ จาก มรภ.พิบูลสงคราม นำมาสู่การจัดกิจกรรม “ตลาดนัดศิลปะ นัดพบศิลปิน” เมื่อ 11 กุมภาพันธ์ 2560 ณ ลานวัฒนธรรมอำเภอสวรรคโลก
เมืองเก่าสวรรคโลก มีอะไรให้ได้ศึกษาเรียนรู้อีกมากมาย ที่รอวันเปิดเผยตัวตนให้ออกมาสู่การสัมผัสรับรู้ของผู้คน ภายใต้ภาคีเครือข่ายที่หลากหลาย รวมทั้งชาวน้ำเงิน-ชมพู ลูกสวรรค์อนันต์วิทยา ตลอดจนกลุ่ม “รักบ้านเกิดสุโขทัย” ที่จะมาร่วมกันรังสรรค์ความสวยงามให้บังเกิดขึ้นแก่ชาวสวรรคโลก ชาวสุโขทัย ฝากไว้บนผืนแผ่นดินไทยสืบไป
วิทยา เกษรพรหม
