จิตวิวัฒน์ : นิทรรศการชีวิตแม่ เพื่อรู้จักแม่ที่แท้จริง : โดย จารุปภา วะสี
ผู้เขียนขออนุญาตใช้พื้นที่นี้เพื่อตรวจสอบความคิดเกี่ยวกับร่างเนื้อหานิทรรศการที่ทีมงานพิพิธภัณฑ์แม่กำลังจัดทำเพื่อเตรียมไว้สำหรับพิพิธภัณฑ์แม่ อุทยานการเรียนรู้แห่งความรักและสันติภาพ ที่จะสร้างขึ้นที่อำเภอบางแพ จังหวัดราชบุรี
บริบทของนิทรรศการชุดนี้ จะห้อมล้อมไปด้วยองค์ประกอบต่างๆ อีกหลายประการ เพื่อร่วมกันสร้างให้เกิดการเรียนรู้เรื่องราวของ “จิตวิญญาณแห่งความเป็นแม่” และ “ภูมิปัญญาบรรพชน” ที่ทำให้มนุษยชาติอยู่รอดและมีชีวิตที่ดีงาม เช่น การจัดกิจกรรมการเรียนรู้ในลักษณะ Activity-based museum, เจติยมาตา หรือพระเจดีย์แม่ เพื่อระลึกถึงเรื่องราวความรักของแม่, สวนประติมากรรมที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับแม่, ศูนย์ศิลปะสำหรับเยาวชน, ห้องสมุดที่เป็นแหล่งรวบรวมและบริการข้อมูลจำนวนมากเกี่ยวกับการพัฒนาศักยภาพทางจิตวิญญาณในมิติต่างๆ และจะพัฒนาต่อเป็นสถาบันวิจัยในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับงานของพิพิธภัณฑ์แม่ และสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติที่สวยงามร่มรื่น เพื่อสร้างความผ่อนคลายและเชื่อมโยงสายสัมพันธ์อันละเอียดอ่อนของมนุษย์และแม่ธรรมชาติเข้าด้วยกัน
ชุดนิทรรศการเองมีแนวทางจัดสร้างให้เป็นพื้นที่และบรรยากาศที่ปลอดภัย เพื่อเป็นรากฐานรองรับคนทั้งหมด ทำให้ผู้คนเกิดความรู้สึกอยากต้อนรับและดูแลผู้อื่นเหมือครอบครัว เกิดการรับรู้ร่วมกันในความดีงามของเพื่อนมนุษย์ เกิดความปีติ อิ่มอกอิ่มใจ จากการพบปะและมีปฏิสัมพันธ์กัน และจัดสร้างกระบวนการ เนื้อหา และกิจกรรมการเรียนรู้ ที่หลากหลาย ให้ความเพลิดเพลิน ตื่นตาตื่นใจ มีเทคนิคน่าสนใจ ทำให้ผู้ชมจดจ่อ ติดตามเรื่องราวได้ต่อเนื่อง ไม่น่าเบื่อ เข้าถึงได้โดยไม่รู้สึกว่าถูกบังคับ เทศนา หรือสั่งสอน แต่ทำให้เกิดความรู้สึกและรับได้ เหมือนมีบางอย่างในตัวเองคอยกระตุ้นเตือน และมีบางอย่างสอดคล้องกับประสบการณ์ตรงของผู้ชม ทำให้อยากกลับมาอีกบ่อยๆ
เป้าหมายหลักของนิทรรศการมาจากคำกล่าวของท่านพุทธทาสที่ว่า “ถ้ารู้จักแม่ที่แท้จริง โลกจะมีสันติภาพ” โดยมีโจทย์ว่า จะทำอย่างไรให้ผู้เข้าชมนิทรรศการรู้จัก “แม่ที่แท้จริง” ทีมงานตีโจทย์นี้จากหัวใจของความเป็นแม่ โดยเริ่มจากคำถามที่ถามตัวเองว่า ถ้าแม่มีศูนย์เรียนรู้ของตัวเองสักแห่ง แม่จะใช้พื้นที่นี้เพื่ออะไร “เพื่อดูแลลูก ให้ลูกมีชีวิตที่ดี” แล้วจะเล่าเรื่องราวอะไร แบบไหน เพื่อการนี้ “ก็เล่าถึงความหมายของชีวิต การรู้จักไว้วางใจชีวิต และการใช้ชีวิตที่เกื้อกูลผู้อื่น โดยมีชีวิตของแม่เป็นตัวอย่าง”
จากนั้นก็มาถึงเส้นทางการดำเนินเรื่องในนิทรรศการที่แตกตัวออกมาจาก “ชีวิตของแม่” ซึ่งแบ่งป็น 6 ช่วงตามลำดับ เช่นเดียวกับลำดับการสืบเนื่องของชีวิตแม่
ช่วงที่ 1 ชีวิตคือดวงดาวที่กำลังเดินทาง เล่าถึงที่มาของชีวิตแต่ละชีวิตว่าในฐานะการสืบต่อของพลังงาน แต่ละชีวิตเป็นจักรวาลเล็กที่แยกมาจากจักรวาลใหญ่ มีความเป็นตัวของตัวเอง แต่ก็สะท้อนถึงความสัมพันธ์เชื่อมโยงกันของสรรพสิ่งทั้งหมด และเน้นถึงพลังงานที่เข้มข้นแบบหนึ่ง ที่มีลักษณะเป็นพลังงานของความรักซึ่งเป็นพื้นฐานที่คอยเกื้อหนุนให้สรรพชีวิตอยู่รอดและเติบโต
ช่วงที่ 2 เริ่มต้นชีวิตแม่ : เลือดประจำเดือนคือน้ำตาของมดลูก เล่าถึงความเป็นเพศหญิง ที่มีคุณสมบัติทั้งเชิงกายภาพและพลังงานให้ตัวเองสามารถเป็นพื้นที่สำหรับฟูมฟักตัวอ่อนในครรภ์และลูกน้อยวัยเยาว์ ทั้งการเตรียมการของร่างกายและจิตใจที่เป็นมาตั้งแต่ยังเล็ก การตั้งครรภ์ การคลอด การให้นมลูก และเลี้ยงดูลูกในขวบปีแรกๆ ของชีวิต
ช่วงที่ 3 การเดินทางของแม่ : ประสบการณ์ชีวิต การเรียนรู้ และการพัฒนาจิตวิญญาณจากความเป็นแม่ เล่าถึงสองมิติหลักๆ คือ มิติการเดินทางในกาลเวลา เป็นเรื่องของความเป็นแม่ในแต่ละยุคสมัยของประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมต่างๆ ซึ่งแตกต่างกันไปมากในแต่ละช่วงเวลา โดยเล่าถึงความเป็นแม่โดยธรรมชาติที่เชื่อมโยงกับบทบาทหน้าที่ทางสังคมของแต่ละยุค แสดงให้เห็นการประกอบสร้างความหมายของคำว่าแม่ในเส้นเวลาทางประวัติศาสตร์ของมนุษย์ และมิติการเดินทางในการเติบโตของชีวิต เล่าตัวอย่างแบบแผนหลักๆ ของความเป็นแม่ร่วมสมัย ที่เผยถึงประสบการณ์ชีวิต สุขและทุกข์ ความเจ็บปวด การเรียนรู้ และการพัฒนาชีวิตจิตใจที่กว้างขวางและลึกซึ้งขึ้นจากความเป็นแม่
ช่วงที่ 4 รักแบบแม่ เล่าถึงแบบแผนหลักๆ ที่แสดงถึงความรักแบบแม่ ผ่าน Archetype ของแม่แบบต่างๆ, เทวนารีองค์สำคัญในวัฒนธรรมต่างๆ เช่น Mother Earth แม่ธรณี แม่คงคา แม่โพสพ แม่ซื้อ, งานศิลปกรรมต่างๆ ทั้งของศิลปินไทยและต่างประเทศ, และเรื่องราวของรักแบบแม่ที่ปรากฏอยู่ในผู้คนจำนวนมากที่ไม่ได้เป็นแม่ ในสัตว์ และในธรรมชาติ
ช่วงที่ 5 การเดินทางของลูกแม่ เพื่อเปิดพื้นที่การมีส่วนร่วมของผู้ชมนิทรรศการ ให้เกิดการสนทนากับตัวเอง เพื่อย้อนสัมผัสถึงช่วงขณะที่เคยมีประสบการณ์ของการให้หรือได้รับความรักที่ลึกซึ้งและการสนับสนุนอย่างไม่ต้องการสิ่งตอบแทน และได้พูดคุยกับ “แม่” ในโลกเสมือน
ช่วงที่ 6 การสืบเนื่องของชีวิต เล่าถึงช่วงเวลาแห่งการจากลา และการเดินทางกลับสู่พลังงานของความรักและความเป็นหนึ่งเดียวกันกับจักรวาล
โดยขอบเขตความรู้จะเชื่อมโยงกับความรู้ในมิติต่างๆ ที่พี่ติ๋ม สุภาพ ดีรัตนา หัวเรือใหญ่ฝ่ายงานวิชาการของพิพิธภัณฑ์แม่เอ่ยเป็นวรรคทองไว้ว่า “Liminal Space-Mother Nature, Father History, Technology the Son and Culture Daughter” โดยศึกษาจิตวิญญาณแม่ผ่าน Liminal Space คือจุดแห่งความว่างที่ไม่เป็นอะไรทั้งสิ้น ความว่างนี้ที่เกิดขึ้นทุกครั้งเมื่อแม่รักลูก ซึ่งมีแต่เจตนารมณ์แน่วแน่ของความรัก ความเมตตา โดยไม่มีตัวเอง และพบสิ่งนี้ได้เป็นมิติเล็กๆ ที่ซุกซ่อนอยู่ตามที่ต่างๆ แบบเหนือเหตุผล ทั้งในโลกของวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ วิทยาศาสตร์ศักดิ์สิทธิ์ ศาสนา ภูมิปัญญาโบราณ สถาปัตยกรรม ดนตรี การแสดง วรรณกรรม ตำนานพื้นบ้าน ฯลฯ
จิตวิญญาณแม่ในจุดแห่งความว่างจะปรากฏตัวผ่านแบบแผนของความเป็นแม่ คือปัญญาญาณ ประสบการณ์ชีวิต ความมืด ซึ่งเป็นเรื่องราวอีก 95% ที่ความคิดของเราไม่รู้จัก, ความเป็นพ่อ คือความรู้ ความสว่าง ซึ่งเป็น 5% ที่วิทยาศาสตร์รู้จัก, ความเป็นลูกชาย ตัวแทนของความเป็นชายที่ซึมซับความเป็นหญิงจากดวงจิตของแม่ เป็นปมอิดิปุสในธรรมชาติหรือจักรวาลใหญ่ และเป็นความสามารถในการเข้าถึงความว่างอันเป็นทิพยสภาวะแบบที่ศิลปินเข้าถึงได้มากกว่า พ่อ แม่ และลูกสาว, และความเป็นลูกสาว คือมรดกตกทอดทางวัฒนธรรมที่ต่อเนื่องยาวนานและซึมลึกจนเป็นเนื้อเป็นตัวของผู้คนและสังคม
ผู้เขียนขอน้อมรับฟังความคิดเห็นของทุกท่านต่อร่างแนวคิดและเส้นทางการดำเนินเรื่องของนิทรรศการหลักของพิพิธภัณฑ์แม่ด้วยความขอบคุณ โดยสามารถส่งความเห็นมายังอีเมล์ของผู้เขียน [email protected] หรืออินบ็อกซ์ของเพจสายสะดือ ที่เป็นเพจน้องใหม่ของพิพิธภัณฑ์แม่ สร้างขึ้นเพื่อเป็นพื้นที่แบ่งปันและส่งต่อ
ประสบการณ์ความรักแบบแม่โดยเฉพาะ โดยบทความนี้เป็นการนำเสนอครั้งแรกต่อสาธารณะ และจะมีการจัดพื้นที่พูดคุยในประเด็นนี้อีกหลายครั้งเพื่อพัฒนาการทำงานให้กลมกล่อมยิ่งขึ้นต่อไป
จารุปภา วะสี
มูลนิธิพิพิธภัณฑ์แม่
www.thaissf.org, twitter.com/jitwiwat
