เมื่อเวลา 15.00 เมื่อวันที่ 4 เมษายน ที่สำนักงานศิลปะวัฒนธรรมร่วมสมัย มีการชี้แจงกระบวนการคัดเลือกภัณฑารักษ์เข้าร่วมงาน ‘เวนิส เบียนนาเล่’ ครั้งที่ 58 หลังมีการตั้งคำถามต่อความโปร่งใสจากศิลปินอาวุโส และคนในแวดวงศิลปะร่วมสมัยจำนวนหนึ่ง (อ่านข่าว ศิลปินรุ่นใหญ่ประท้วงผลตัดสินปมเทศกาลดัง ภัณฑารักษ์โวย สศร. บอกไม่มีใครผ่าน แต่พาคนดูงานอิตาลีเฉย!)
รองศาสตราจารย์ ดร. ศุภกรณ์ ดิษฐพันธุ์ ตัวแทนคณะกรรมการตัดสิน กล่าวว่า คณะกรรมการได้ทำการพิจารณาตามโจทย์ซึ่งปีนี้ค่อนข้างที่จะรัดกุมมาก โดยมีการกำหนดข้อบังคับ 5 ประเด็นสำคัญซึ่งกระทรวงวัฒนธรรมได้ประกาศไว้ตั้งแต่ต้น ภายใต้หัวข้อ ‘May You Live in Interesting Times’ โดยต้องการให้พูดถึงปรากฏการณ์ต่างๆที่เกิดขึ้นในโลกนี้ซึ่งมีมากมาย ไม่ว่าจะประเด็นการเมืองหรือกรณีอื่นๆที่เป็นปัญหาสำคัญของโลก พบว่ามีทีมภัณฑารักษ์เสนอเข้ามาเพียง 1 โครงการ แต่ไม่ตอบโจทย์ ไม่เข้าเกณฑ์ที่เวนิส เบียนนาเล่ กำหนดมา รายละเอียด ดังนี้
ประเด็นที่ 1 ทีมภัณฑารักษ์ที่นำเสนอมามีความสอดคล้องกับโจทย์ของภัณฑารักษ์ใหญ่ที่เวนิสกำหนดมาหรือไม่ ซึ่งผู้ที่เข้าเสนอกล่าวว่าไม่ได้ใช้ตรงนี้เป็นเกณฑ์ กล่าวคือไม่ได้มีความเกี่ยวข้องกัน ดังนั้นจึงเป็นกรณีที่เราพิจารณาเพราะทางเราได้กำหนดโจทย์ไปให้การนำเสนอโจทย์ที่น่าสนใจในช่วงระยะเวลาที่เกิดขึ้น ซึ่งจะเห็นได้ชัดว่าไม่ตรงกับโจทย์
ประเด็นที่ 2 สิ่งที่โจทย์พูดถึงคือเรื่องของงานศิลปะที่นำเสนอ ซึ่งทางเวนิส ไม่ต้องการออฟเจ็คมาวางๆเหมือนทุกปีที่เกิดขึ้น แต่อยากได้สิ่งใหม่ๆ ความน่าสนใจในช่วงเวลาที่ยากลำบาก เหตุการณ์ต่างๆ เพราะการที่ทำสิ่งใหม่ๆแสดงให้เห็นถึงนวัตกรรมและแนวคิดใหม่ๆที่จะสามารถทำให้โลกนี้ดีขึ้น แต่สิ่งที่ทีมภัณฑารักษ์เสนอมาไม่ใช่สิ่งใหม่ๆ แต่เป็นเรื่องเพศสภาพ เป็นงานยุคเริ่มต้นของดิจิตอล หากถามว่าเป็นของใหม่ไหมตอบได้เลยว่า งานศิลปะลักษณะนี้เกิดขึ้นมาตั้งแต่ ค.ศ.2004 แล้ว
ประเด็นที่ 3 ความสัมพันธ์ระหว่างชิ้นงานซึ่งทีมภัณฑารักษ์นำเสนอศิลปินมา 3 ท่าน งานของ ทั้ง 3 ท่านมี ความเชื่อมต่อระหว่างงานไม่ชัดเจน การนำเสนอสิ่งที่ไม่เชื่อมโยงกันตามโจทย์ ก็เป็นประเด็นที่ไม่ตอบโจทย์ของเวนิส เบียนนาเล่
ประเด็นที่ 4 แนวคิดการสื่อสารระหว่างผู้ชม ศิลปินกับผลงาน ได้ถามว่าจะมีวิธีการอย่างไรในกระบวนการของการสื่อสาร ตนมองไม่เห็นภาพว่าจะมีวิธีการสื่อสารกับผู้ชมอย่างไร ซึ่งในข้อมูลเป็นออฟเจคซึ่งทางเวนิส ไม่อยากได้ ในกรณีนี้ถ้าถามว่าตรงโจทย์ไหม ตนก็พยายามถามด้วยความสนใจ เผื่อมีอะไรที่สามารถตีความด้วยกันได้ แต่ก็ไม่มีประเด็นอะไรเชื่อมโยง
“สุดท้ายสิ่งต่างๆที่เกิดขึ้นมันมีเยอะแยะมากเลย เรื่องของการสื่อความหมายเรื่องของการนำเสนอความสุขของมวลมนุษย์ชาติได้อย่างไรและการนำเสนอตรงนั้นผ่านกระบวนการขั้นตอนอย่างไร ซึ่งในลักษณะของงานที่ปรากฏขึ้นจากตัวของศิลปินที่นำเสนองานผ่านภัณฑารักษ์ ยังหาคำตอบได้ไม่ชัดเจนในกรณีที่ผมเป็นนักวิชาการและเป็นศิลปินที่ทำงานพวกนี้มาในระยะเวลานานมาพอสมควร จึงเห็นว่างานไม่ตอบโจทย์กับที่ภัณฑารักษ์ใหญ่ของเวนิส เบียนนาเล่ตั้งไว้ให้ซึ่งภัณฑารักษ์ก็ได้บอกว่าไม่ได้มีความเกี่ยงข้องกันกับกฏเกณฑ์ตรงนี้ในการดำเนินการ ทางคณะกรรมการได้ทำความชี้แจงกับทางภัณฑารักษ์แล้ว ทางคณะกรรมการก็ได้บอกว่าโจทย์กำหนดมาแบบนี้ ทำงานตรงโจทย์ไหมช่วยอธิบายหน่อย ซึ่งทางเขาก็บอกว่าไม่ได้ใช้ตรงนี้เป็นกฏเกณฑ์ และทางเราได้มีการตอบจดหมายเป็นลายลักษณ์อักษรไปในหนังสือคำถามที่ทางทีมภัณฑารักษ์ส่งมา เมื่อวันที่ 14 ธันวาคม 2561 ที่ผ่านมาชี้แจงเหตุผล ความโปร่งใสของการดำเนินการคัดเลือกตอบกลับไปแล้ว”
“มติ ณ วันนั้นคือภัณฑารักษ์เสนอโครงการเข้ามา 1 โครงการและงานที่ทีมภัณฑารักษได้เสนอเข้ามา ไม่เข้าเกณฑ์ตอบโจทย์ที่เวนิส เบียนนาเล่ กำหนดมา มติในวันนั้นเลยไม่มีผู้ที่ผ่านการคัดเลือกภัณฑารักษ์หลังจากนี้กระบวนการต่อไปของเราคือพิจารณาว่าจะทำยังไงให้เราสามารถส่งศิลปิน ส่งภัณฑารักษ์ไปงานเวนิส เบียนนาเล่ได้ เนื่องจากงานครั้งนี้เป็นงานสำคัญเพื่อเป็นพื้นที่ในการเผยแพร่งานศิลปะร่วมสมัยของศิลปินไทยและเป็นพื้นที่เผยแพร่ความดีงาม อัตราลักษณ์ ภาพลักษณ์ที่ดีของประเทศไทย และก็มาพิจารณาในการคัดเลือกเนื่องจากกระบวนการที่เราเปิดใช้เวลา 3 เดือน ตอนนั้นมีเสนอผลงานเข้ามาเพียง 1 คณะ 1 โครงการ ซึ่งเราพิจารณาแล้วว่าถ้าเราเปิดอีกครั้งหนึ่ง งานเวนิส เบียนนาเล่ เราต้องไปเป็นคณะใหญ่ คือต้องพร้อมและสามารถจัดงานได้ทันที ต้องมีทั้งภัณฑารักษ์ ตัวงาน ตัวโมเดลทั้งหลาย ชื่อศิลปิน รายละเอียดของงานทั้งหมด เราจึงพิจารณาตามความเหมาะสมว่าต้องเลือกศิลปินเลือกภัณฑารักษ์ที่จะจัดงานตามตรีมงานที่เวนิส เบียนนาเล่ กำหนดไว้” รศ.ดร.สุภกรณ์ กล่าว
