| ที่มา | มติชนออนไลน์ |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
ออกจากพิพิธภัณฑ์บ้านเชียง ตอนหลังเที่ยงเกือบบ่าย วันศุกร์ 17 มิถุนายน 2559 แวะดูหลุมขุดค้นทางโบราณคดีวัดโพธิ์ศรีใน ซึ่งเป็นวัดสร้างใหม่ หลังมีชุมชนชาวพวนเป็นหลักแหล่งมั่นคง ไม่เกิน 200 ปีมาแล้ว
แต่ย้อนกลับไปราว 3,000 ปีมาแล้ว บริเวณนี้เป็นสถานที่ศักดิ์สิทธิ์ศูนย์กลางชุมชน น่าเชื่อว่าเป็นเรือนเหย้าของหมอผีหัวหน้าเผ่าพันธุ์ ซึ่งฝังศพคนในตระกูลไว้ใต้ถุน หรือลานกลางชุมชน ที่เรียกลานกลางบ้าน (คำว่า บ้าน สมัยดั้งเดิมตรงกับ village)
จากแหล่งโบราณคดีวัดโพธิ์ศรีใน อ. สมชาย นิลอาธิ นำทางนั่งรถตู้ตระเวนไปตาม ลำห้วยที่เรียกเป็นทางการว่าแม่น้ำสงคราม ซึ่งเป็นแหล่งทรัพยากร และเส้นทางคมนาคมใหญ่สุดและสำคัญที่สุดของแอ่งสกลนครที่ไหลลงแม่น้ำโขง
แม่น้ำสงคราม ไม่เคยมีศึกสงคราม
อักขรานุกรมภูมิศาสตร์ไทย เล่ม 1 (พิมพ์ครั้งที่สี่ พ.ศ. 2545 หน้า 116) บอกเรื่องแม่น้ำสงคราม ดังนี้
กำเนิดแม่น้ำสงคราม มี 2 แห่ง ได้แก่ ภูผาเหล็ก (อ. สว่างแดนดิน จ. สกลนคร) กับ ภูผาหัก (อ. กุมภวาปี จ.อุดรธานี)
ไหลแบ่งเขตสกลนคร-อุดรธานี แล้วแบ่งเขตสกลนคร-หนองคาย-นครพนม ไหลเข้า จ. นครพนม ผ่านไปทาง อ. ศรีสงคราม, อ. ท่าอุเทน ลงแม่น้ำโขง
แม่น้ำสงครามยาว 420 กิโลเมตร
คำว่า สงคราม (ในชื่อแม่น้ำสงคราม) น่าจะหมายถึง ป่าคราม หรือย่านที่มีต้นคราม(สง แปลว่า ป่าโปร่งๆ, คราม คือ ต้นคราม เช่นเดียวกับ สงเปือย คือย่านมีต้นเปือยมาก สงยาง คือย่านมีต้นยางมาก) ไม่ใช่ศึกสงคราม
เส้นทางคมนาคมข้ามภูมิภาค
แม่น้ำสงครามเชื่อมโยงหนองหานน้อย กุมภวาปี, บ้านเชียง ไปทางตะวันออกถึงแม่น้ำโขง, หนองหานหลวง สกลนคร แล้วต่อเนื่องถึงวัฒนธรรมยุคเดียวกัน บริเวณอ่าวตังเกี๋ยในเวียดนาม เช่น ดงเซิน, ชาวินห์ ราว 3,000 ปีมาแล้ว
ในทางกลับกันหันไปทิศตะวันตก จะเชื่อมโยงถึง อ. ด่านซ้าย จ. เลย ลงตามช่องเขา ผ่าน อ. นครไทย จ. พิษณุโลก ลงแม่น้ำน่าน เขตอุตรดิตถ์, พิษณุโลก เข้าสู่แม่น้ำยม ออกไปแม่น้ำปิงถึงอ่าวเมาะตะมะ ทะเลอันดามัน
เส้นทางคมนาคม 3,000 ปีมาแล้วนี้เอง ทำให้เกิดชุมชนยุคเหล็ก ราว 2,500 ปีมาแล้ว ที่ อ. บ้านด่านลานหอย จ. สุโขทัย
ในที่สุดดึงดูดคนจากทิศทางต่างๆ โยกย้ายไปสร้างบ้านแปลงเมืองจนเติบโตเป็นรัฐสุโขทัย ร่วมสมัยกับรัฐอื่นๆ อีกหลายแห่ง
