| ผู้เขียน | วิชัย เทียนถาวร |
|---|
COVID-19 (2) : โดย นพ.วิชัย เทียนถาวร
สถานการณ์การแพร่ระบาดของไวรัสโคโรนา หรือ COVID-19 ยังทวีความรุนแรงอย่างต่อเนื่อง โดยผู้อำนวยการองค์การอนามัยโลก (WHO) ดร.เท็ดโรส อัดฮานอม เกเบรเยซุส ได้กระตุ้นให้ทุกประเทศร่วมกันต่อสู้กับ COVID-19 ที่เป็น “ศัตรูต่อมนุษยชาติ” หลังจากจำนวนผู้ติดเชื้อทั่วโลกพุ่งทะลุเกินกว่า 3 แสนคนแล้ว ขณะที่ยอดผู้เสียชีวิตทั่วโลกทะลุ 1 หมื่นราย แต่แค่ ณ วันนี้ “COVID-19” ได้ก่อความเสียหายอย่างใหญ่หลวงสุดจะประเมิน ทั้งในมิติทางสังคม ความมั่นคง และผลกระทบรุนแรงต่อเศรษฐกิจอย่างยิ่ง ส่งผลให้เกิดความป่วนระส่ำระสาย กันไปทั่วทุกทวีป ตั้งแต่ปีใหม่ จนวันนี้ก็จะครบ 3 เดือน ยังไม่มีวี่แววจะบรรเทาลง ยกเว้นในประเทศจีน
ข้อเท็จจริง ข้อมูล ณ 22 มีนาคม 2563 จากสำนักข่าวเอเอฟที ระบาดมากกว่า 185 ประเทศทั่วโลก มีคนติดเชื้อแล้ว 308,615 คน มีอาการรุนแรง 9,943 ราย เสียชีวิต 13,071 คน โดยประเทศที่มียอดผู้ป่วยยืนยัน 5 อันดับแรก ได้แก่ จีน 81,347 ราย อิตาลี 53,578 ราย สหรัฐอเมริกา 26,900 ราย สเปน 25,496 ราย เยอรมนี 22,364 ราย
สำหรับประเทศไทย ผลจาก แมทธิว เอฟเฟ็กต์ (ดารานักแสดง) ซึ่งคาดว่าน่าจะได้รับเชื้อจากสนามมวยลุมพินี จนลามไปติดภรรยา นายก อบจ.ฉะเชิงเทรา รับเชื้อจากสนามมวยลุมพินี สู่ครอบครัวภรรยา นายทหารจากสนามมวยลุมพินี รวมถึงนิสิต นักศึกษา และอีกกว่า 100 ชีวิตที่ดูมวย โค้ช เจ้าหน้าที่ รวมถึงบรรดาผู้เดินทางไปทำงานต่างประเทศ โดยเฉพาะในประเทศที่เป็นพื้นที่เสี่ยง ทั้งแบบถูกกฎหมายและผิดกฎหมาย ที่อาจจะมีบางส่วนที่เล็ดรอดจากการคัดกรอง ไปใช้ชีวิตปกติร่วมกับพี่ๆ น้องๆ คนในครอบครัว หรือเพื่อนๆ โดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ซึ่งน่าจะมีการกระจายไปอยู่จังหวัดต่างๆ ดังที่เป็นข่าว
หรือแม้ในผู้ใหญ่ อย่างกรณี รัฐมนตรีว่าการกระทรวงการคลัง นายอุตตม สาวนายน ซึ่งนายตำรวจติดตาม ป่วยเป็นไข้ ไอ ตรวจพบเชื้อโคโรนาไวรัส รมต.ก็ต้องเฝ้าระวังตัวเอง 14 วัน
ล่าสุด 20 มีนาคม 63 ผู้ว่าฯ กทม.ประกาศ Lock down “กทม.” ร่วมด้วยจังหวัดปริมณฑล ประกาศตามมาติดๆ ทำให้พี่น้องประชาชนคนต่างจังหวัดเรือนแสน มุ่งหน้ากลับบ้านเกิดจนล้นหลาม เหตุการณ์นี้ทำให้พออนุมานได้ว่าขณะนี้สถานการณ์ปัจจุบันเกิดในทุกเพศทุกวัย ทุกอาชีพ ทุกภาคของประเทศไทยแล้ว
ข้อมูล ณ วันที่ 22 มีนาคม 2563 กระทรวงสาธารณสุขแถลงความคืบหน้าสถานการณ์โรคไวรัสโคโรนาสายพันธ์ุใหม่ COVID-19 พบผู้ติดเชื้อเพิ่มอีก 188 ส่งผลให้ยอดผู้ป่วยทะลุสะสม 599 รายใหม่ 188 กลับบ้านแล้ว 52 รุนแรง 7 เสียชีวิต 1
ข้อพิจารณา 1.จากคำแถลงการณ์ของท่านนายกรัฐมนตรี พล.อ.ประยุทธ์ จันทร์โอชา เมื่อวันอังคารที่ 17 มีนาคม 2563 ณ ศูนย์ควบคุมป้องกันแห่งชาติ จะยังอยู่ Phase 2 ยังไม่เข้า Phase 3 พร้อมทั้งแจ้งมาตรการ 7 ประการ ในการควบคุมให้กระชับ แต่ยังไม่ถึงปิดประเทศไทย แต่ก็พร้อมจะปิดเมือง ปิดประเทศในโอกาสอันควรต่อไป 2.พรรคการเมืองหลายพรรคโดยเฉพาะ “เพื่อไทย” โดยประธานยุทธศาสตร์ฯ คุณหญิงสุดารัตน์ เกยุราพันธุ์ เสนอให้มีการเฝ้าระวัง ควบคุม ป้องกันโรค COVID-19 โดยสรุป คือ ให้มีการค้นหาผู้สัมผัส/ผู้ป่วยที่เป็นโคโรนาไวรัสทั่วไทย 3.ตัวเลขการระบาดของผู้ติเชื้อในประเทศไทยเพิ่มมากขึ้นทุกวันและขยายพื้นที่เพิ่มจำนวนจังหวัดมากขึ้นทุกขณะเป็นไปได้ที่ครอบคลุมทั้งประเทศ 4.ทรัพยากรสิ่งสนับสนุนไม่พอเพียง 2 ส่วนหลัก ประเด็นที่ต้องแก้ไขปรับปรุงก่อน ที่เราต้องเตรียมให้พร้อม คือ 1) การป้องกัน ควบคุม…หน้ากากอนามัย แอลกอฮอล์ พร้อมทั้งเครื่องมือต้องให้พร้อมเพรียง 2) สถานบริการดูแลผู้ป่วย คือ จำนวนโรงพยาบาลและห้องที่พิเศษ (Negative Pressure) เตรียมสำหรับให้เป็นผู้ป่วยในที่กำลังจะมีในอนาคตใกล้นี้
ข้อเสนอ ทำให้การระบาดในประเทศน้อยลงเพื่อยุติลงโดยเร็ว โดยใช้ “Health Code 6 สี”
ก) “คน” People : ค้นหา “ผู้ติดเชื้อ” ทั่วประเทศโดยใช้กลไกจาก รพ.สต. รพช. รพท. รพศ. อสม. มากกว่าล้านคนทุกหมู่บ้าน ทุกตำบล ทุกจังหวัด เจ้าหน้าที่ระดับตำบล ระดับอำเภอ จังหวัด ทั้งประเทศ ค้นหา : โดยคัดกรองทุกคน ทุกหมู่บ้าน ทุกตำบล ทุกจังหวัด “หาผู้ป่วยติดเชื้อ” ติดกัน โดย Classify แต่ละ “คน” ในหมู่บ้าน แจกแจงใส่ “Health Code” 6 สี (ปิงปองจราจรชีวิต 6 สี) ให้ดูแลตนเองที่บ้าน หรือที่ รพช. หรือ รพท.(รพศ.) มีข้อบ่งชี้ ดังนี้ 1.สีขาว : คนปกติไม่มีไข้ อยู่ในพื้นที่ปกติ 2.สีเขียว คนที่อยู่ในพื้นที่เสี่ยง เป็นคนปกติไม่มีไข้ ไอ 3.สีเหลือง คนที่มีไข้ 37-37.5 องศาเซลเซียส มีอาการไข้ต่ำ ไอ เจ็บคอ ระยะเวลา 1-3 วัน หรือไข้หวัดธรรมดาๆ จะหายเป็นปกติ 4.สีส้ม คนที่มีไข้สูง มากกว่า 37.5 องศาเซลเซียส มีอาการไข้สูง ไอ เจ็บคอ มีเสมหะ หายใจขัดๆ หอบ เหนื่อย ระยะเวลา 1-7 วัน ส่งเสมหะ น้ำคัดหลั่ง ห้อง Lab เพื่อหาเชื้อไวรัสโคโรนา 5.สีแดง มีไข้สูง ไอ หายใจขัด หอบเหนื่อย ผลแล็ปโคโรนาไวรัส “พบเชื้อไวรัสโคโรนา” และ X-ray ปอด พบปอดอักเสบ เวลา 1-14 วัน 6.สีดำ : ผู้ช่วยติดเชื้อไวรัส Corona ปอดเกิดภาวะปอดอักเสบรุนแรง และเสียชีวิตด้วยการหายใจล้มเหลว
ข้อสังเกต หากคนไข้สีแดง เมื่อเกิดขึ้นแล้วต้องดูแลใกล้ชิดเป็นพิเศษ ให้ไข้ลด ถ้าหากไม่สามารถควบคุมอาการได้จนเกิด “ปอดอักเสบ” หายใจหอบเหนื่อยต้องใส่ท่อหายใจ ใส่เครื่องช่วยหายใจ (Respirator หรือ Bird) ก็จะเข้าสู่ภาวะอันตราย เสียชีวิตได้
แนวทางการดำเนินงานในระดับ “รากหญ้า” ระดับหมู่บ้าน ทุกตำบล ถึงจังหวัด : กรณี ตัวอย่าง ตำบล “พักทัน Model” อ.บางระจัน จ.สิงห์บุรี มี 10 หมู่บ้าน ประชากร 1,000 คน
1.คัดกรองประชาชนให้ครอบคลุม 100% ในหมู่บ้าน
2.Classify ใส่ตะกร้า 6 สี ตามที่กล่าวแล้ว
3.มาตรการดำเนินงาน มี 4 ข้อ
3.1 สีเขียว ใช้หลักการดูแลตนเองด้วย “3ล, 2ส” ให้สีคงที่ คือ ปกติ ป้องกันเป็น “สีเหลือง” “2ล” หลีกเลี่ยงคนมาจากพื้นที่เสี่ยง ผู้ป่วยติดเชื้อ หลีกเลี่ยงพื้นที่ประเทศระบาด จีน อิตาลี จังหวัดติดเชื้อ “2ส” สัมผัส กินร้อน ช้อนกลาง ล้างมือ แอลกอฮอล์ ใส่แว่นตา หน้ากากอนามัย (Mask) ดูแลตนเองที่บ้าน
3.2 สีเหลือง (อุณหภูมิ 37-37.5) ไข้ ไอ รักษาตามอาการ เช็ดตัว ให้ยาลดไข้ (พาราเซตามอล) ยาแก้ไอ เพื่อให้หายป่วยลงมาเป็นสีเขียว ป้องกันเป็นสีส้ม เฝ้าระวัง โดย อสม./เจ้าหน้าที่ สสอ. ระยะเวลา 1-3 วัน (ใน 5 วัน) หายปกติได้ (กลับบ้านได้)
3.3 สีส้ม ไข้ (T มากกว่า 37.5) ไอ เจ็บคอ หายใจขัด หอบเหนื่อย ในช่วง 1-7 วัน Admit ห้องพิเศษ (Negative Pressure) ดูแลเป็นพิเศษโดยการรักษาตามอาการ เช็ดตัว ให้ยาลดไข้ (พาราเซตามอล) ยาแก้ไอ ให้น้ำเกลือถ้าจำเป็น “ส่ง” เสมหะตรวจหาเชื้อห้อง Lab X-ray ปอด เพื่อให้หายกลับเป็นสีเขียว ป้องกันเป็นสีแดง : ปอดอักเสบ ปอดบวม ส่งผู้ป่วยจาก รพ.สต. (สถานีอนามัย) มาที่ “โรงพยาบาลชุมชน” (รพช.) ดูแลที่ รพช. ไข้ลด หายกลับบ้านได้ ถ้าไม่ดีขึ้นจะเป็นสีแดง ให้ส่งพื้นที่ (รพท., รพศ.)
3.4 สีแดง ตรวจเชื้อเสมหะ/สารคัดหลั่ง พบเชื้อไวรัสโคโรนา Film chat X-ray ปอด พบปอดอักเสบ “pneumonitis” ในช่วง 1-14 วัน ส่งโรงพยาบาลทั่วไป
(รพ.ศูนย์) : Admit ห้องพิเศษ (Negative Pressure หรือ TCU) เพื่อแก้ปัญหาการหายใจหอบ ด้วยการใส่ท่ออากาศหายใจและเครื่องช่วยหายใจ (Bird หรือ Respirator) ดูแลอย่างใกล้ชิดโดยแพทย์
ข้อสังเกต 1) ผู้ป่วยที่ติดเชื้อไวรัส “โคโรนา” โดยทั่วไปมีอุบัติการณ์ 3 ทาง คือ 80% หายเป็นปกติได้เอง 15% เข้าสู่ภาวะรุนแรงปานกลาง (สีส้ม) 5% เข้าสู่ภาวะรุนแรงที่สุด (สีแดง) “ปอดบวม” มีอัตราตาย ร้อยละ 3
2) เครื่องมือ (Tool) ที่สำคัญต้องมีและเพียงพอ คือ ปรอท, Thermo Scan, Mask, แว่นตา, Alcohol, gel, น้ำ, สบู่
3) ระบบรายงาน มีการรายงานจาก อสม. ทุกหมู่บ้าน (Covid) จาก รพ.สต. (Covid 2) จาก สสอ. (Covid 3) จาก สสจ. (Covid 4) จากสาธารณสุขเขต (Covid 5) ถึงกระทรวงสาธารณสุข
ตัวอย่าง “พักทัน Model” ผลการคัดกรอง 100% “ต.พักทัน” หมู่ 1-10 อ.บางระจัน จ.สิงห์บุรี : ณ วันที่ 27 มีนาคม 2563 : ประชากรแต่ละหมู่มี หมู่ละ 100 คน สีขาวคัดกรองแล้วมีสีเขียว 94 คน สีเหลือง 5 คน สีส้ม 1 คน สีแดง 1 คน สรุปได้ว่า ทั้งตำบลบางระจัน มีผู้ป่วยสีแดง 10 คน สีส้ม 10 คน สีเหลือง 50 คน สีเขียว 930 คน
เป้าหมาย : 1. ลดสีแดง……% 2.ส้ม……% 3.ลดสีเหลือง…..% 4.ป้องกันสีเขียว เป็นผู้ป่วยรายใหม่ (สีเหลือง) ผลรายงาน 1) Out Put : Screen 100% 2) Outcome :
สีแดง ลด……..ราย…….% สีเหลือง ลด……….ราย……% สีเขียว ลด……….ราย……% 3) Impact: Mobility Mortality Cost Benefit ความพึงพอใจ
หมายเหตุ โดยหลักการเป้าหมายสีแดง, สีส้ม : ต้องการลดเพื่อช่วยชีวิตให้ปลอดภัย 100% เป้าหมาย สีดำ เป็นศูนย์
ข้อสังเกต 1.ทำ Health Passport สมุดประจำตัวผู้ป่วยสีแดงทุกราย เพื่อแสดงตน เพื่อทราบแนวทางปฏิบัติตัว ดูแลตนเอง ป้องกันแพร่โรคให้ผู้อื่น 2.ประเด็น 1) คนในไม่ให้ออก คนนอกไม่ให้เข้า 2) ถ้าออกต้องรู้-แจ้งพื้นที่ปลายทางที่ผู้ป่วยไปให้ปลายทาง (ส่ง-ต่อ) มีใบส่งตัวและมี Health passport แสดงตน บันทึกการเปลี่ยนแปลง 3) ถ้าเข้าต้องรู้ มีใบส่งตัวเข้าพื้นที่
กรณีคนต่างประเทศเข้าประเทศไทย 1.Screen 100% คนที่เข้าประเทศมีใบรับรองแพทย์จากต้นทาง (แสดงตน+สุขภาพ) 2.ถ้าพบมีไข้ >37.5 …Observe 14 Day 3.ให้มี “Health passport” ประจำตัว 4.ถ้าไปที่จังหวัดใดให้แจ้ง ไปพบเจ้าหน้าที่ เพื่อเฝ้าระวังติดต่อจนกว่าจะกลับภูมิลำเนา 5.มีใบรับรองแพทย์กลับประเทศ ภูมิลำเนา
โดยสรุป ประมวลจากการระบาดวิทยาที่เสนอโดยกระทรวงสาธารณสุขและจากข้อมูลข่าวสารทางวิชาการต่างๆ และโดยเฉพาะจากองค์การอนามัยโลก ประเทศไทยเราอยู่ในช่วงเริ่มมี “Community Spreading” (เดิมสมัยทำเรื่อง SARS, MERS, ไข้หวัดนก) เรียกว่า “ระยะที่สาม” แล้ว เฉพาะบางพื้นที่ใน 27 จังหวัด ขณะนี้เกิดขึ้นครอบคลุมทุกภาคทุกเขต นอกจากกรุงเทพมหานคร & ปริมณฑล ลักษณะนี้ใกล้เคียงกับตอนเริ่มต้นของ “เกาหลี ญี่ปุ่น สิงคโปร์” เรายังไม่ถึงขั้น “จีน อิตาลี หรือสเปน”…
ข้อเสนอมีดังนี้ มาตรการที่สำคัญในการดำเนินงาน มี 3 ขั้นตอน
ขั้นที่ 1 i) การค้นหา “ผู้ป่วย” (สีแดง) และ “แยกรักษา” เฝ้าระวัง ติดตามกลุ่มเสี่ยงที่สัมผัส (สีเขียว เหลือง) ใกล้ชิดผู้ป่วยเพื่อแยกดูอาการ มีการติดตามรายวัน โดย “Health Code” (ปิงปองจราจรชีวิต 6 สี) ii) นั่นคือการค้นหาผู้ป่วยที่เป็น “สีแดง” ในแต่ละหมู่บ้าน โดย “อสม.” “เจ้าหน้าที่สาธารณสุข” ให้ควบคุม แล้วแยกกักตัวที่ “บ้าน” หรือ “รพ.สต.” หรือ ส่งต่อไป รพช. รพ.ทั่วไป หรือโรงพยาบาลศูนย์ ดูแลใกล้ชิดเพื่อให้รักษาเป็น “สีเขียว” ปกติ ป้องกันเป็น “สีดำ” (ปอดอักเสบ) iii) เฝ้าระวังกลุ่มเสี่ยง โดยเฉพาะกลุ่มสีเหลืองอย่างใกล้ชิดเพื่อให้ลงมาเป็นสีเขียวไม่ให้กลายลงมาเป็นสีแดง iv) ส่วน “สีเขียว”… “สีเหลือง” ดูแลตนเอง…คนข้างเคียงอยู่ในบ้าน ไม่ออกนอกบ้านไปแหล่งชุมชน จนกว่าพื้นที่ของบ้านเราขณะนี้เป็นสีเขียวเสี่ยงจึงดำเนินชีวิตได้ตามปกติ จนกว่าจะมีการประกาศว่าเป็นหมู่บ้าน “สีขาว” ปลอดเชื้อไวรัส Corona
ขั้นที่ 2 Social Distancing พื้นที่เสี่ยงมีการระบาดจากเชื้อ Covid-19 คือ เป็น “สีเขียว” และลดการชุมนุมใหญ่หรือรวมตัวใหญ่ที่มีการสอบสวนแล้วพบว่ามี “การระบาด” เช่นที่บ้านโป่งเจริญ หมู่ 12 ตำบลทำกระดาน อ.สนามชัยเขต จ.ฉะเชิงเทรา (คำสั่งผู้ว่าฯ นายระพี ผ่องบุพกิจ เรื่องกำหนดพื้นที่ควบคุม ที่ 3/2563 สั่ง ณ วันที่ 20 มีนาคม พ.ศ.2563) …เพื่อป้องกันคนเข้าๆ ออกๆ หมู่บ้าน (หมู่ 12)
ขั้นที่ 3 จำกัดการเดินทางให้ทุกคนอยู่ในบ้าน หยุดทุกกิจการ ห้ามการเดินทางออกนอกเขต ที่เรียกกันติดปากว่า “Lock Down” (ปิดเมือง ปิดประเทศ) แต่ประชาชนบางแห่งก็สมัครใจเองเพราะความกังวล “จีน” แผ่นดินใหญ่ใช้ขั้นที่ 3 เพราะมาถึงจุดเอาไม่อยู่จริงๆ ดังเช่น “อู่ฮั่น” ซึ่งนับว่าเป็นยาแรงที่สุดของประเทศจีนจึง “สงบ” ได้เร็วได้ดีด้วยไงเล่าครับ
ฝากข้อคิดจากประเทศจีน เมืองอู่ฮั่น : Wuhan’s daily infection has dropped from over 10,000 to 0, so what made it happen?
1.Aggressive health screen to every patient hospitalized, removing infection source
2.City lockdown and community quarantine cutting off transmission route.
