ที่มา | มติชนออนไลน์ |
---|---|
ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
เผยแพร่ |
เพลงถอยหลังเข้าคลองในบทมโหรียุคอยุธยา มีชื่อสถานที่ 2 แห่ง ได้แก่ คลองบ้านขวาง กับ คลองบ้านรี มีสถานที่จริง ปัจจุบันอยู่ในเขตอยุธยา ต่อเนื่องอ่างทอง
คำร้องเพลงถอยหลังเข้าคลอง มีดังนี้
๏ เจ้าเอยน้ำไหล น้ำไหลเข้าคลองบ้านขวาง
ตัวพี่กับนาง จะมาลงเรือสิบพาย
เจ้าพายกระทงสอง พี่พายรองคอท้าย
พี่ให้น้ำปลายพาย สบายน้ำใจเจ้าเอย
๏ เจ้าเอยน้ำไหล น้ำไหลเข้าคลองบ้านรี
ตัวเจ้ากับพี่ จะมาลงเรือด้วยกัน
พร้อมหน้าข้าไท จะไปไหว้พระเกษมสันต์
ภาคหน้าได้พบกัน ทุกชาติทุกชั้นณเจ้าเอย
คำร้อง (เพลง) ถอยหลังเข้าคลอง เป็นของเก่ายุคอยุธยา [คัดจากหนังสือประชุมบทมโหรี รวบรวมพิมพ์ครั้งแรก จำหน่ายในงานฤดูหนาว สวนจิตรดา พ.ศ. 2463 (ศูนย์สังคีตศิลป์ ธนาคารกรุงเทพ ถ่ายแบบพิมพ์ซ้ำเมื่อ พ.ศ. 2542)]
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ สภานายกหอสมุดสำหรับพระนคร โปรดให้รวบรวมบทมโหรีนี้เมื่อ พ.ศ. 2460 [ในหนังสือมีข้อความบอกเพลงชุดนี้ว่า “บทเกร็ด สำหรับร้องมโหรีแต่โบราณ” (มี 72 บท)]
เพลงมโหรี เป็นของผู้ดีชาววัง ไม่ใช่ของชาวบ้านยุคอยุธยา ดังนั้นบ้านขวางกับบ้านรีต้องเป็นที่รับรู้มากในหมู่ชาววัง และเป็นไปได้ว่ามีบ้านผู้ดีชาววังซึ่งเป็นขุนนางข้าราชการชั้นสูงอยู่ย่านนี้ แล้วมีลูกหลานเล่นเรือในคลองนี้
ชุมชนเก่า ริมคลองบางแก้ว
บ้านขวาง บ้านรี อยู่ริมคลองบางแก้ว (บางทีเรียก แม่น้ำบางแก้ว) เป็นชุมชนหมู่บ้านขนาดใหญ่ มีแล้วตั้งแต่ยุคก่อนแผ่นดินพระนารายณ์ หรือก่อน พ.ศ. 2201
เพราะมีชื่ออยู่ในโคลงนิราศนครสวรรค์ ของ พระศรีมโหสถ แต่งเมื่อตามเสด็จ พระนารายณ์ไปรับช้างเผือกที่นครสวรรค์ พ.ศ. 2201
นั่งเรือจากอยุธยา เข้าคลองบางแก้ว ผ่านเพนียดช้าง แล้วถึงบ้านขวาง (โคลงบท 34) ถัดขึ้นไปเป็นบ้านรี (โคลงบท 35) ดังนี้
๏ ลุถึงทิวไม้หมู่ แสกหนา
เรียกบ้านขวางแนวนา ไร่ร้าง
ถนัดดลดั่งจัดมา ขวางที่ ทางนา
ไปป่วยวันคืนค้าง อยู่ด้วยฤาไฉน ฯ
๏ ยกไปไกลคลาศบ้าน รีโดย ดายแฮ
เห็นป่ากรังเกรียมโหย สวาสดิ์ไหม้
ถนัดดลดั่งกรโกรย กรายเรียก ไซ้นา
ฉงนอยู่เยียวจักให้ หยุดยั้งเสวยรมย์ ฯ
สังคมวัฒนธรรมของคนยุคอยุธยา มีอีกมากที่ซุกซ่อนในวรรณกรรม ทั้งวรรณกรรมราชสำนักและวรรณกรรมบ้านๆ ต้องติดตามศึกษาอีกมากไม่รู้จบ