| ที่มา | มติชนออนไลน์ |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
| เผยแพร่ |
นาน 10 ปีแล้ว ผมเคยแต่งบทลิเกเสภาให้ศิลปินกรมศิลปากรแสดงเมื่อ พ.ศ. 2548
เป็นลิเกอิงประวัติศาสตร์การเมืองช่วงสถาปนารัฐสุโขทัย โดยรัฐละโว้-อโยธยา สนับสนุนอย่างแข็งแรง ผมแปลงวิชาการเป็นงานทดลองแนวบันเทิงเริงรมย์คลายเครียด
มีสูจิบัตรแจกด้วย เพื่อบอกเล่าภูมิหลังของลิเกและของประวัติศาสตร์ไทยที่วิปลาสคลาดเคลื่อน ก่อนดูลิเก (หรือจะหลังก็ได้) จะคัดเฉพาะที่เกี่ยวข้องมาดังนี้
ประวัติลิเก
- สถาบันการศึกษาทั่วประเทศสอนว่า ลิเก มีมาแต่ดั้งเดิมยุคกรุงสุโขทัย กรุงศรีอยุธยา ซึ่งผิดหมด
- ลิเก ต้องแยกเข้าใจใน 2 ประเด็น ดังนี้
(1.) ศัพท์เรียกลิเก มาจากคำอาหรับ-เปอร์เซีย ว่าดิเกร์ ผ่านมาทางมลายูปัตตานี หมายถึงการสวดในพิธีกรรมของอิสลาม บางทีเรียก “สวดแขก” มีกลองรำมะนาตีประกอบจังหวะ
(2.) การแสดงลิเก เริ่มต้นทีเดียวรับจากชาวมลายูปัตตานีที่ถูกกวาดต้อนมาอยู่กรุงเทพฯ (ย่านวัดชนะสงครามและบางลำพู) สมัยรัชกาลที่ 1 เคยเล่นถวายในงานพระบรมศพเจ้านายสมัยรัชกาลที่ 4 แล้วขุนนางในกรุงเทพฯ นิยมจ้างไปเล่น
พวกวงปี่พาทย์รับอิทธิพลก่อน เอามาเล่นออกภาษา เรียกอีกอย่างหนึ่งว่าจำอวด หลังจากนั้นแยกออก 2 พวก เป็นลำตัดพวกหนึ่ง ใช้กลองรำมะนาถึงทุกวันนี้ อีกพวกหนึ่งผสมละครนอกเป็นลิเกที่เรารู้จักทุกวันนี้ เล่นเลียนแบบละครนอกทุกอย่าง เริ่มมีขึ้นสมัยรัชกาลที่ 5 ตรงชุมชนป้อมมหากาฬ สมัยนั้นเล่นประจำเรียกวิกพระยาเพชร ของพระยาเพชรปาณี ขุนนางกระทรวงวัง
- ในแง่พัฒนาการทางสังคมวัฒนธรรม ลิเกมาแทนที่ละครราชสำนักที่ช้าอืดอาด ดูไม่เข้าใจ แต่แล้วนานเข้าลิเกก็ถูกลูกทุ่งเข้ามาแทนที่ ฉะนั้นพวกลิเกปี่พาทย์เลยหันมาเข้าวงการลูกทุ่ง จนถึงตลาดคาเฟ่ในปัจจุบัน
- ชื่อลิเกเสภา คิดสร้างขึ้นใหม่ ให้คนเล่นลิเกร้องลิเกที่เรียกรานิเกลิงกับขับเสภาด้วย ผสมกันไป
ประวัติศาสตร์ไทย
- ประวัติศาสตร์ไทยที่ใช้สอนในโรงเรียนทั่วประเทศ บอกว่าคนไทยมาจากน่านเจ้า แรกๆ อยู่ในการปกครองของ “ขอม” (เขมร) มีเจ้านายขอมจากเมืองนครธมปกครอง ชื่อขอมสมาดโขลญลำพง ต่อมาพ่อขุนผาเมืองกับพ่อขุนบางกลางหาวทำสงคราม “ปลดแอก” แล้วสถาปนากรุงสุโขทัยเป็นราชธานีแห่งแรกของไทย เมื่อกรุงสุโขทัยแตกสลายแล้ว ถึงเกิดกรุงศรีอยุธยาตามมา
- ประวัติศาสตร์ไทยที่ยกมาทั้งหมด นอกจากใช้สอน-เรียนทั่วประเทศแล้ว ยังมีผู้นำไปทำเป็นละคร ลิเก เผยแพร่ด้วย จนทุกวันนี้
- แต่ทั้งหมดนั้นผิด เพราะพยานหลักฐานที่มีอยู่ในศิลาจารึก ตำนาน พงศาวดาร ไม่มีบอกว่าสุโขทัยเป็นราชธานีแห่งแรก เพราะคนไทยไม่เคยอยู่น่านเจ้า และเขมรไม่เคยปกครองสุโขทัย จึงไม่เคยมีสงครามกับนครธม
- สุโขทัยเกิดขึ้นพร้อมๆ กับอยุธยา (ชื่อเดิมว่าอโยธยาศรีรามเทพ) และเกิดขึ้นโดยการสนับสนุนของรัฐละโว้ที่ลพบุรี ด้วยเหตุผลทางเศรษฐกิจการค้ากับจีนในยุคนั้น
- ต่อมามีความขัดแย้งทางศาสนา-การเมือง ส่งผลให้เกิดปัญหาเศรษฐกิจการเมือง รัฐละโว้ซึ่งถูกเรียกว่า “ขอม” เพราะกษัตริย์เป็นเขมร ใช้ตัวอักษรเขมร (เรียกอักษรขอม) จึงยกทัพขึ้นไปยึดเมืองสุโขทัยเพื่อให้เป็นเมืองบริวารเหมือนเดิม
- กองทัพจากละโว้ที่ยกขึ้นไปยึดเมืองสุโขทัยในครั้งนั้น มีผู้ทำจารึกบันทึกชื่อ “ขอมสบาดโขลญลำพง” (ไม่ใช่ขอมสมาดฯ) เป็นคำเรียกชื่ออย่างดูถูก ด่าทอ ไม่พอใจ แต่ภายหลังไม่นานก็ถูกขับไล่
- มีรายละเอียดปลีกย่อยอีกมาก ที่ประวัติศาสตร์ไทยช่วงนี้ผิดพลาด แต่ทางราชการไม่แก้ไขให้ถูกต้องตามพยานหลักฐานที่มีอยู่จริง
- ลิเกเสภาเรื่องศึกละโว้รบสุโขทัย เป็นความพยายามทดลองใช้การแสดงเป็นสะพานเชื่อมโยงให้เข้าใจประวัติศาสตร์ไทยในอีกด้านหนึ่ง ที่มีพยานหลักฐานยืนยัน หรือพูดอีกอย่างหนึ่งคือ “ตีความ” ประวัติศาสตร์ไทยอีกมุมหนึ่ง โดยใช้ลิเกเสภาเป็นสื่อ (เช่นเดียวกับคนอื่นๆ ที่ใช้ภาพยนตร์ ละครโทรทัศน์ และอื่นๆ) แต่ไม่จำเป็นต้องเชื่อถือการ “ตีความ” ของลิเกเสภาเรื่องนี้
ลิเกเสภา เรื่อง ศึกละโว้รบสุโขทัย
สุจิตต์ วงษ์เทศ แต่งบท
แสดงที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ จันทรเกษม (อยุธยา)
วันพฤหัสบดีที่ 22 ธันวาคม 2548
ด้นบอกเรื่อง ร้องรานิเกลิง
๏ สวัสดี ปีใหม่ นี่เดือนอ้าย ที่หนึ่ง
คนโบราณ ว่าถึง ฤดูกาล เปลี่ยนใหม่
๏ รวงข้าว เต็มทุ่งนา ปูปลา เต็มบึงหนอง
ลมก็พัด ลำพอง ฤดูกาล เปลี่ยนไป
๏ นักษัตร ปีเปลี่ยน เวียนระกา เป็นจอ
แต่โลกเรา ไม่พอ ยังบริโภค มากมาย
๏ บริโภค นิยม ความอุดม สมบูรณ์
ก็กลับกลาย หายสูญ แย่งทรัพยา กรใหญ่
๏ เกิดสคราม ข้ามทวีป ก่อการร้ายบีบ ระเบิด
คนธรรมดา เตลิด ให้ตายไปเกิด กันใหม่
๏ ประวัติศาสตร์ มนุษย์ นี่เป็นจุด อุบาทว์
พากันลุ อำนาจ (ลง) สมานฉันท์ กันไม่ได้
สงครามกระทั่ง เครือญาติ มีในประวัติ ศาสตร์ไทย
ปี่พาทย์รับ
ด้นบอกเรื่อง (ต่อ) ร้องรานิเกลิง
๏ เหลียวหลัง แลหน้า รู้ความเป็นมา เก่าเก่า
ต้องรู้เขา รู้เรา มีสติ รับสิ่งใหม่
๏ ประเทศไทย โบราณ อยู่ย่าน สุวรรณภูมิ
มีการค้า มาชุมนุม ทะเลนอก ทะเลใน
๏ ทะเลใน ตะวันออก ทะเลนอก ตะวันตก
จีนกับแขก แลกกันยก สินค้าคาบ สมุทรใหญ่
๏ เกิดบ้านเล็ก เมืองน้อย ค่อยเป็นแว่น แคว้นรัฐ
เอกเทศ กระจัด กระจายอยู่ ทั่วไป
๏ มีรัฐใหญ่ ต่อมา ชื่อทวา รวดี
ศูนย์กลาง อยู่ลพบุรี ยกฮินดู พุทธไสย
๏ เนิ่นนาน กาลเวลา พ.ศ. พ้นห้าร้อย
สำเภาจีน ค่อยค่อย คับคั่ง ทั้งอ่าวไทย
๏ แม่น้ำลพ บุรีเล็ก สำเภาเจ๊ก ลำโต
เลยแยก เป็นละโว้ กับอโย ธยาใหญ่
๏ อโยธยา ศรีราม- เทพอยู่ เจ้าพระยา
ยกเป็น ราชธา- นีตำแหน่ง แห่งใหม่
๏ เป็นเครือญาติ ใกล้ชิด สนิทเขมร วรมัน
พึ่งพา อาศัยกัน แล้วแต่งงาน ร่วมสาย
๏ ญาติพวกหนึ่ง ทางเหนือ เชื้อสาย สองฝั่งโขง
มีลำน้ำ เชื่อมโยง ปิง วัง ยม น่านใหญ่
๏ เมืองละโว้ อโยธยา รู้ว่าเป็น แหล่งอุดม
เลยอุดหนุน นิยม ขึ้นเป็นบ้านเมืองใหม่
๏ คุมเส้นทาง การค้า ส่งของมา ละโว้
จึงกำเริบ เติบโต ขึ้นชื่อรัฐ สุโขทัย
๏ สุโขทัย ใหญ่โต เพราะละโว้ อโยธยา
การค้าหนุน ศาสนา (ลง) มหายาน ยานใหญ่
สุโขทัย อโยธยา เริ่มมีขึ้นมา พร้อมกันไป
ปี่พาทย์รับ
ด้นบอกเรื่อง (ต่อ) ขับเสภา
๏ สุโขทัย พระอาทิตย์ ชิงดวง
พระร่วง ผูกสนิท ญาติมิตรใหม่
รามัญ มะกะโท สุโขทัย
สุพรรณไป ราชบุรี เพชรบุรี
๏ รื้อเลิก ศาสนา มหายาน
นมัสการ เถรวาท ไว้แทนที่
ละโว้ อโยธยา รุกราวี
ต่อไปนี้ ศึกละโว้ สุโขทัย
ปี่พาทย์รับ
ฉากที่ 1 เมืองละโว้
พระยาโคตรตะบอง ราชาเมืองละโว้ เสด็จออกพร้อมมเหสี มีขุนนาง ผู้ใหญ่ 4 คนนั่งเฝ้าชื่อ ออกพระราน ออกพระแร ออกพระโบน ออกพระแปก
โคตรตะบอง ร้องรานิเกลิง
๏ โคตรตะบอง ครองทวา- รวดี เมืองละโว้
เป็นขอมพราหมณ์ พุทโธ (ลง) มหายาน ยานใหญ่
ญาติเป็นลาว มอญ เขมร ตัวเองไม่รู้ เป็นใคร
ปี่พาทย์รับ
มเหสี ร้องรานิเกลิง
๏ มเหสี โคตรตะบอง ธิดาของ โคตรบูร
มาสร้างส่ง วงศ์ตระกูล (ลง) สายละโว้ โตใหญ่
บรรพชน เป็นคนสยาม ถามแล้วไม่รู้ เป็นใคร
ปี่พาทย์รับ
เจรจา
ออกพระราน ขอเดชะ พระราชาขอมโคตรตะบองกับพระมเหสี มีพี่น้องเครือญาติ เป็นทั้งมอญ เขมร ลาว ชาวสยาม แต่ทำไมถึงบอกว่าตัวเองเป็นใครไม่รู้
ออกพระแร รวมกันทั้งหมดนั่นแหละเขาเรียกเป็นขอม ใครก็ได้ที่เข้ารีตนับถือพราหมณ์ ฮินดู มหายาน เขาเรียกว่าขอมทั้งนั้น
ออกพระโบน แล้วขอมเป็นใครล่ะ
ออกพระแปก ทำไมถึงโง่นักวะ ออกพระแรมันบอกหยกๆ ว่ามอญปนเขมรปนลาวปนชาวสยาม ก็เป็นขอมไงล่ะ
โคตรตะบอง อย่างนี้เรียกลูกครึ่งลูกค่อนหรือลูกผสมล่ะวะ
ออกพระทั้ง 4 คน (แย่งกันพูดว่า) ลูกผสมร้อยพ่อพันแม่พะยะค่ะ
มเหสี แล้วพวกท่านทั้ง 4 คนล่ะ
ออกพระ 4 คน ร้อยแม่พันพ่อพะยะค่ะ
โคตรตะบอง พอแล้ว พอแล้ว มาพูดกันเรื่องราชการงานบ้านเมืองซะที
ออกพระแร ขอเดชะ พวกพระร่วง พระลือ เมืองศรีสัชนาลัยสุโขทัย ที่พระองค์ส่งเสริมสนับสนุนให้มั่นคงและมั่งคั่งขึ้นมานานแล้ว มันกำลังเอาใจออกหากไปทางเมืองมอญ ทะเลอันดามัน กับเมืองสุพรรณภูมิทางตะวันตก มันไม่ส่งทรัพยากรสินค้าของป่าส่วยสาอากรมาให้เราแล้ว
ออกพระราน มันยังไล่รื้อมหายานโพธิสัตว์ แล้วยกเอาพุทธรูปเถรวาทเข้าแทนที่วัดพระพายหลวงของเราด้วย
ออกพระโบน มันสร้างพระมหาธาตุทางเถรวาทไว้ด้วยหลายแห่ง
โคตรตะบอง ศรีนาวนำถุมเป็นลูกพี่ลูกน้องเครือญาติกูเอง แต่ก่อนๆ เป็นดงเป็นป่าอยู่กันดาร กูอุตส่าห์อุดหนุนจุนเจือให้เป็นเมืองใหญ่ มีศาสนา แล้วรับสิ่งของมาค้าขายกับจีนฮั่นจนมั่งคั่ง นี่มันหักหลังเนรคุณกันชัดๆ นี่หว่า
ออกพระแปก พระยาศรีนาวนำถุม ตัดเส้นทางสินค้าจากแม่น้ำโขงทุกเส้นทาง ทั้งทางบก ทางน้ำ จากแม่น้ำน่านน้ำโพก็ไม่ให้ล่องลงมาละโว้ มันเอาไปส่งเข้าสุพรรณภูมิหมด พวกเราเจ๊งแน่
โคตรตะบอง ร้องรานิเกลิง
๏ ช้า ช้า นาวนำถุม
มาหักเหลี่ยมคมคุม (ลง) สินค้าไม่ส่ง มาให้
จะยกทัพ จับยึด คุมความประพฤติ สุโขทัย
ปี่พาทย์รับ
โคตรตะบอง ขับเสภา
๏ โคตรตะบอง เกรี้ยวโกรธ โลดลำพอง
ควงตะบอง เหล็กหลอม พร้อมเหล็กไหล
จากละโว้ โผล่พรวด สุโขทัย
ราวี ตีไป ในทันที
ปี่พาทย์รับ เชิด รัว ศรีนาวนำถุมนำทัพรบโคตรตะบอง
ศรีนาวนำถุม ขับเสภา
๏ ศรีนา วนำถุม ไม่ย่อท้อ
ตีต่อ ต้านตะบอง จ้องขยี้
โคตรตะบอง ขับเสภา
โคตรตะบอง คล่องควง เข้าโจมตี
บดบี้ จับขุน สุโขทัย
ปี่พาทย์รัว กองทัพละโว้รุมล้อมจับนาวนำถุม แล้วเข้าโรง
(จบฉากที่ 1)
ฉากที่ 2 เมืองบางขลัง
ด้นบอกเรื่อง ขับเสภา
๏ เจ้าละโว้ โคตรตะบอง ครองรัฐ
สุโขทัย ศรีสัช น่านยมใหญ่
เถรวาท โต้ตอบ ไม่ชอบใจ
ให้ชื่อ ขอมสบาด- โขลญลำพง
๏ ผาเมือง เจ้าเมือง ราดลุ่ม
ลูกศรีนา- วนำถุม ประชุมส่ง
บางกลางหาว สหาย ไล่ขอมดง
ยึดเมืองศรี- สัชคง ขับขอมไป
๏ ได้ศรีสัช- นาลัย ได้บางขลัง
แต่เมืองสุ- โขทัยยัง ยึดไม่ได้
ขอมสบาด โคตรตะบอง ครองข้างใน
ละโว้ไม่ ยอมคืน ยังยืนยัน
๏ ปล้นเมือง ชิงเมือง เป็นเดือนปี
บางกลางหาว ต่อตี ก็พ่ายพรั่น
ผาเมืองต้อง ร่วมด้วย เข้าช่วยกัน
แข็งขัน ยึดคืน สุโขทัย
ผาเมืองกับนางสุขรเทวี (ชายาเขมร) พร้อมด้วยบางกลางหาวกับนางเอื้อย (พี่สาวผาเมือง) พร้อมไพร่พลช้างม้าข้าคน ตั้งหลักที่เมืองบางขลัง อยู่กึ่งกลางระหว่างเมืองสุโขทัยกับเมืองศรีสัชนาลัย
ผาเมือง ร้องรานิเกลิง
๏ ผาเอย ผาเมือง
ครองเมืองราด รุ่งเรือง (ลง) ลำน้ำโพ น่านใหญ่
พ่อชื่อนาวนำถุม คุมน้ำยม สุโขทัย
ปี่พาทย์รับ
ผาเมือง ร้องรานิเกลิง
๏ เป็นลูกเขย กัมพูชา ชื่อกมรเตงอัญ
สุขรเทวี วรมัน ผีฟ้าประทาน มาให้
สุขรเทวี ร้องรานิเกลิง
๏ สุขรเทวี เขมร เป็นเมีย ขุนผาเมือง
มายาวยืด ไม่ฝืดเคือง เมืองเครือญาติ ผู้ใหญ่
๏ ผาเมือง อินทรวงศ์ กัมพุชพงษ์ อาทิตย์
ดองเป็นญาติ สนิท (ลง) ยกอินทราทิตย์ให้
ตายายฉัน อยู่ละโว้ แต่ผัวใหญ่โต อยู่สุโขทัย
บางกลางหาว ร้องรานิเกลิง
๏ บางเอ๋ยบาง กลางหาว หมายถึงชาว สวรรค์
สืบท้าวฮุ่ง รุ่งนิรันดร์ (ลง) มาได้เมีย สุโขทัย
เป็นพี่สาว ผาเมือง สหายไม่เคือง น้ำใจ
นางเอื้อย ร้องรานิเกลิง
๏ เอื้อยใหญ่ ไม่เป็นสุข ละโว้บุก ยึดบ้าน
พ่อถูกจับ ประจาน จะทรมาน แค่ไหน
๏ บอกผาเมือง น้องตัว บอกผัวบาง กลางหาว
สุโขทัย ถึงคราว (ลง) ต้องแน่วแน่ แก้ไข
ร่วมกันขับ ขอมละโว้ ช่วยพ่อร่มโพธิ์ ร่มไทร
ปี่พาทย์รับ
เจรจา
สุขรเทวี อย่าเรียกขอมละโว้ เอื้อยใหญ่ต้องเรียกพวกมันว่าขอมบาดโขลญลำพง ถึงจะสะใจ
นางเอื้อย ภาษาอะไร แปลว่าอะไร
สุขรเทวี เป็นภาษาเขมร ฉันรู้จักดี พูดตั้งแต่เด็กๆ แล้ว แปลว่าพวกยักษ์ร้ายถือตะบอง เป็นพวกผีห่าผีเหว ผีกระสือผีกระหัง อยู่ตามป่าตามดง
นางเอื้อย เอ๊ะ ทั้งตาทั้งยายของแกก็เป็นขอมไม่ใช่หรือ
สุขรเทวี คนละขอม ตายายฉันเป็นขอมครู ขอมผู้ดี ขอมมีตระกูล ไม่เหมือนไอ้ขอมสบาดโขลญลำพงพวกนี้
ผาเมือง (พูดกับทุกคน) ต้องกำหนดแผนเข้าตีเมืองสุโขทัยให้แน่นอนชัดเจน แล้วต้องเอาคนจากเมืองญาติๆ มาระดมพร้อมกันหมด ทั้งเมืองราด เมืองลุ่ม เมืองบางยาง เมืองบางยม พ่อบางกลางหาวต้องขี่ช้างตัวเดียวกับข้า ให้มันรู้ว่าเราร่วมกันรบ จะได้ยึดเลย
ผาเมือง/บางกลางหาว ลุกขึ้นขี่หลังช้าง ร้อง
๏ ช้างเอย ช้างแถน
งาแหลมแหลน กระแทกแหลกลาญ
เริงแรงกำแหงหาญ หักศึกละโว้ สุโขทัย
รัว เชิด
ผาเมือง ร้องรานิเกลิง
๏ ผาเมือง ร่วมช้าง คู่กับบาง กลางหาว
ขอมสบาด ถึงคราว จะต้องตก ถึงตาย
บางกลางหาว ร้องรานิเกลิง
๏ บางกลางหาว ถือหอก ออกศึก ขอมสบาด
จะแทงหอก เป็นระหัด (ลง) ให้พินาศ ฉิบหาย
ขอมสบาดโขลญลำพง วันนี้มึงปลง ศพตาย
ปี่พาทย์รับ เชิด
รบกับกองทัพขอมฯ
ขอมสบาดฯ ออกรบ เเล้วเข้าโรง
(จบฉากที่ 2)
ฉาก 3 เมืองสุโขทัย
โคตรตะบอง ร้องรานิเกลิง
๏ โคตรตะบอง ครองละโว้ แล้วครองสุโข ทัยคู่
เป็นกัมโพช วงศ์กำภู สุวรรณภูมิ แผ่นใหญ่
๏ มองเขม้น เห็นผาเมือง ลูกศรีนาว นำถุม
เป็นหลานอา เคยอุ้ม เมื่อเด็กๆ จำได้
ผาเมือง ร้องรานิเกลิง
๏ ผาเมือง เจรจา ก็เรียกอา โคตรตะบอง
เราเป็นบ้านเมือง พี่น้อง มายึดครอง ทำไม
๏ มาลักลอบ ครอบครอง เป็นทำนอง เทคโอเวอร์
อย่างไม่เป็นมิตร เพื่อนเกลอ (ลง) พอเพื่อนเผลอ เป็นไม่ได้
ทำเป็นยักษ์ ลักสีดา พระรามเลยฆ่า ยักษ์ตาย
ปี่พาทย์รับ
บางกลางหาว ร้องรานิเกลิง
๏ โคตรตะบอง นั้นเป็นญาติ แต่นี่ขอมสบาด โขลญลำพง
เที่ยวโป้ปด คดโกง (ลง) เหมือนพวกป่าดง พงไพร
จะขอทำศพ ขอมละโว้ ดองใส่โลงโชว์ สุโขทัย
ปี่พาทย์รับ
เจรจา
โคตรตะบอง (ชี้หน้านางกลางหาว) คราวก่อนเพิ่งแพ้กูไปหยกๆ ยังไม่เข็ดอีกหรือไอ้กลางหาว มึงแค่เป็นเขยของนำถุม อย่าอวดเก่งเป็นเจ้านาย
ผาเมือง อาโคตรตะบองจับพ่อนำถุมไว้ที่ไหน
โคตรตะบอง คุมไปกักไว้ที่อโยธยาแล้ว กูไม่ฆ่าหรอก เเต่ไม่ให้ออกมามีอำนาจ
ผาเมือง ทำไมต้องทำกันอย่างนี้ด้วย
โคตรตะบอง พ่อมึงแปรพักตร์ ไม่ส่งสินค้าให้เมืองละโว้ พวกส่วยสัดพัดยากรจากเมืองอูเมืองโขง มึงขนไปขายให้มะกะโทเมืองมอญ กับขุนงั่วอินเมืองสุพรรณหมด โดยไม่ส่งให้เมืองละโว้เลย กูเจ๊ง
ผาเมือง แต่เมืองละโว้ของอาเอาเปรียบ กดราคาให้ต่ำ บางทีก็อ้างว่าเกณฑ์ส่วยไปสังเวยพราหมณ์พิธีปีละหลายครั้ง จนบ้านเมืองบริวารสุโขทัยไม่มีอะไรเหลือเลี้ยงราษฎร ทางเมืองมอญ เมืองสุพรรณ เขานับถือเถรวาท ไม่เอาอย่างนั้น ไม่ทำอย่างนั้นเหมือนละโว้ ขอให้อาโคตรตะบองลองคิดดู แล้วเปลี่ยนละโว้เสียใหม่เถิด ให้มีนโยบายเศรษฐกิจพอเพียง
โคตรตะบอง ขับเสภา
๏ โคตรตะบอง ตะบึง ขึ้งโกรธ
หลานโฉด ชั่วด่า อาได้
ควงตะบอง ต้องตี บี้ไป
โทรมใส่ พัลวัน รันรบ
ผาเมือง ขับเสภา
๏ สองสหาย ผาเมือง กลางหาว
หอกยาว หลาวแหลน แล่นตลบ
พลไพร่ ไล่ระดม สมทบ
ตะบองขอม สบาดหลบ หนีไป
ปี่พาทย์รับ รัว เชิด
โคตรตะบองพาไพร่พลหนีจากเมืองสุโขทัย ผาเมือง สุขรเทวี บางกลางหาว นางเอื้อย และไพร่พล อยู่พร้อมกันเต็มไปหมด
ผาเมือง ร้องรานิเกลิง
๏ เสร็จศึก ขอมสบาด ราชาชาติ โคตรตะบอง
ผาเมือง หันมามอง บางกลางหาว สหาย
๏ เชิญเถิดหนอ พ่อขุน ผู้มีบุญ บังเกิด
ขึ้นเป็น ราชาเถิด ครองกรุง สุโขทัย
บางกลางหาว ร้องรานิเกลิง
๏ ผิดไปแล้ว ผาเมือง นี่ไม่ใช่เรื่อง สิ่งของ
เป็นจารีต คีตคอง ต้องเป็นของลูก ในใส้
๏ เจ้าเป็นลูก พ่อนำถุม เป็นคนคุม ขับขอม
บารมี มีพร้อม เขยผีฟ้า ผู้ใหญ่
๏ สมควรเป็นราชา ศรีสัชนา สุโข
ให้ร่มเย็น ภิญโญ สโมสร วิสัย
๏ เชิญพ่อขุน ผาเมือง ทรงเครื่อง ครองกรุง
บางกลางหาว แห่ ท้าวฮุ่ง (ลง) ไม่ขอยุ่ง เป็นใหญ่
จะกลับไปบ้าน ทรายทอง ครองกับเอื้อย เรื่อยไป
ปี่พาทย์รับ
ปี่พาทย์ทำเพลง เชิด
ผาเมือง ขับเสภา
๏ ผาเมือง ชำเลือง แลรี้พล
บอกข้าคน เมืองราด กองหลวงใหญ่
ยกออก นอกเขต สุโขทัย
มอบเมืองให้ บาง กลางหาว เข้าครอบครอง
๏ ยกนาม ศรีอิน ทราทิตย์
ให้มิตร บางกลางหาว เป็นเจ้าของ
กูจะมุ่ง ลงใต้ ด้วยหมายปอง
ครอบครอง ละโว้ อโยธยา
๏ ผีฟ้า ยโสธร นครหลวง
จะช่วยช่วง ชิงฉัตร ชัยหัตถา
ควบคุม ทั้งลุ่มน้ำ เจ้าพระยา
สุขรมหา เทวี ไปด้วยกัน
๏ ไปละโว้ อโยธยา ศรีรามเทพ
จะไปเสพ กรุงไกร ไอศวรรย์
ให้เป็นอา ณาจักร อัศจรรย์
ร่วมเครือญาติ ชาติพันธุ์ สุวรรณภูมิ
(จบลิเกเสภา)
คำอธิบาย
- ยุคนั้นยังไม่มีคนไทย ชาติไทย มีแต่คนบ้านโน้น เมืองนี้ เช่น พวกละโว้ พวกสุโขทัย ฯลฯ ขอให้หลีกเลี่ยงคำที่เกี่ยวกับไทยๆ
- ขอม ไม่ใช่ชื่อเชื้อชาติ หรือชนชาติ แต่เป็นชื่อรวมๆ เรียกคนหลายพวกที่อยู่ละโว้กับอโยธยา ที่นับถือฮินดู-มหายานของละโว้ มีทั้งพวกพูดภาษามอญ-เขมร มีทั้งพวกพูดลาว-ไทย และอาจมีพวกมาเลย์-จาม ด้วย
- ทุกเมืองล้วนมีความสัมพันธ์ฉันเครือญาติกันทั้งนั้น เช่น ละโว้-อโยธยา เป็นญาติเขมรนครธม แล้วเป็นญาติสุโขทัยและเวียงจันด้วย แต่เครือญาติก็ขัดแย้งกันได้ทำศึกแย่งชิงอำนาจได้
- รัฐละโว้-อโยธยาค้าขายกับจีน ต้องการสินค้าจากลุ่มน้ำโขงมาขายกับจีน เลยอุดหนุนเครือญาติให้สถาปนารัฐสุโขทัยขึ้นภายใน เพื่อกว้านสินค้าของป่าลงมา ให้ละโว้-อโยธยา เมื่อรัฐสุโขทัยไม่ส่งสินค้าให้ตามจารีต ทำให้ราชาละโว้-อโยธยา ต้องปราบปรามกลายเป็นศึกละโว้รบสุโขทัย
