บัลเลต์-โขน โดย ชุมฉันท์ ชำนิประศาสน์

การแสดงยอดนิยมหนึ่งในมหกรรมศิลปะการแสดงและดนตรีนานาชาติ กรุงเทพฯ ซึ่งจัดทุกปีช่วงเวลานี้ที่ศูนย์วัฒนธรรมแห่งประเทศไทยก็คือ บัลเลต์

ยิ่งเป็นบัลเลต์จากรัสเซียด้วยแล้ว ยิ่งได้รับความนิยมเป็นพิเศษ เพราะถือได้ว่าเป็นแบบฉบับคลาสสิก ท่าเต้นสวยงาม วงดนตรีชุดใหญ่บรรเลงเนี้ยบ

ในปีนี้ มหกรรมจัดขึ้นเป็นครั้งที่ 18 เชิญคณะสตานิสลาฟสกี จากมอสโก พร้อมคำบรรยายว่า สร้างสรรค์เรื่อง “สวอนเลก” ได้เหนือกว่าคณะบอลชอยและคณะคิรอฟ

คำบรรยายที่ว่านี้สะท้อนว่า การแข่งขันระหว่างคณะบัลเลต์ในรัสเซียน่าจะเข้มข้นมายาวนาน กว่าที่แต่ละคณะจะมีชื่อเสียงในระดับอินเตอร์

ในงานมหกรรมเดียวกันนี้ยังมีคณะบัลเลต์จากสวิตเซอร์แลนด์ และคณะบัลเลต์เพรลโจกาซจากฝรั่งเศส นำเสนอบัลเลต์แนวร่วมสมัย มีท่าเต้นและดนตรี เป็นทางเลือกสำหรับคนที่อยากชมศิลปะการแสดงที่แตกต่างออกไป

เมื่อเทียบกับการแสดงโขนของบ้านเรา คล้ายกันตรงที่ว่ามีทางเลือกสำหรับผู้ชม

หากต้องการชมฉบับคลาสสิกก็ต้องของกรมศิลปากร หากต้องการชมโปรดักชั่นใหญ่ก็มีโขนพระราชทาน

นอกจากนี้ยังมีโขนสดในท้องถิ่นต่างๆ ซึ่งตามเว็บไซต์ของหลายคณะต่างก็บรรยายว่า

เป็นการแสดงที่ปรับให้เรียบง่ายขึ้นเป็นแบบชาวบ้าน ลดแบบแผนทั้งท่ารำ การแต่งกาย การขับร้อง คำพากย์ และเจรจา ผสมการแสดง 3 ชนิด คือ โขน หนังตะลุง และลิเก

จุดสังเกตอยู่ที่ผู้แสดงพูดเจรจาเอง และไม่ต้องสวมหัวโขนคลุมหน้าแบบโขนต้นฉบับ

โฆษณาเที่ยวไทยมีเฮที่ใช้ทศกัณฐ์เป็นตัวละครเอก หากดูจากเป้าหมายการแสดงแล้วมีลักษณะเป็นโขนสด คือให้เข้าถึงชาวบ้านได้ง่ายขึ้น

เพียงแต่ไปติดที่ใส่หัวโขนคลุมหน้าทั้งหมด จึงกลายเป็นประเด็นขัดแย้งกันระหว่างฝ่ายราชการที่ไม่สบายใจกับการนำโขนที่เป็นศิลปะชั้นสูงมาทำเป็นเล่น โดยเฉพาะตัวทศกัณฐ์ ราชาแห่งยักษ์ กับฝ่ายดัดแปลงที่เห็นว่าวัฒนธรรมต้องปรับเปลี่ยนได้ กระทั่งเรื่องลงเอยด้วยการตัดฉากที่เป็นข้อพิพาทออก

กรณีที่เป็นเรื่องขึ้นมานี้ หากจะทำความเข้าใจให้ชัด ก็ควรต้องมีคำอธิบายได้เช่นเดียวกันว่า เหตุใดรูปปั้นลอกแบบยักษ์ 12 ตนที่ปกป้องรักษาวัดพระศรีรัตนศาสดาราม จึงตั้งตระหง่านอยู่ในท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ

เพราะมีเป้าหมายด้านการท่องเที่ยวเช่นเดียวกันหรือไม่ แล้วเหตุใดจึงไม่มีเงื่อนไขด้านฐานานุรูป ฐานานุศักดิ์

ตัวโฆษณาชุดเที่ยวไทยมีเฮ ยังมีอีกหลายมุมที่น่าวิจารณ์ และน่าจะถูกตัดสินได้ทั้งจากผู้ชมและผู้เชี่ยวชาญ ว่าการนำตัวละครโขนมาใช้ในทางเหมาะสมแล้วหรือไม่ เพื่อให้เกิดการแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและข้อมูลอันเป็นประโยชน์

คล้ายกับบัลเลต์ของฝรั่ง ต่อให้มีหนังฮอลลีวู้ดนำบัลเลต์ไปดัดแปลงให้น่าเร้าใจอย่างไร คณะการแสดงของรัสเซียก็ยังคงรักษาแบบฉบับคลาสสิกของเขาเอาไว้ เพราะถือว่าเป็นจุดขายสำคัญ

ทัวร์ไปเที่ยวรัสเซียจากหลายๆ ประเทศ หลายๆ บริษัทบรรจุโปรแกรมไปชมบัลเลต์

คณะบอลชอยในกรุงมอสโก และคณะมารินสกีในนครเซนต์ปีเตอร์สเบิร์กไว้ด้วย เพราะเขารู้ว่า สิ่งนี้ขายได้ คนต้องการดู

ส่วนใครจะไปดัดแปลงอย่างไร ผู้ชมจะตัดสินเองว่าเข้าท่าหรือไม่ ไม่จำเป็นต้องมีคำสั่งปรับปรุงจากทางราชการ

เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่