| ผู้เขียน | กล้า สมุทวณิช |
|---|
เมื่อปี 2010 บริษัท Square Enix ได้เปิดตัวเกม Final Fantasy XIV (ไฟนอลแฟนตาซี สิบสี่) ซึ่งถือเป็นภาคหลักของซีรีส์ของเกมจำลองบทบาท (RPG) ที่มีชื่อเสียงและประสบความสำเร็จมากที่สุด ในลักษณะของเกมออนไลน์แบบหลากหลายผู้เล่น และผู้เล่นแต่ละคนจะกำหนดบทบาทตัวเองว่าจะเป็นใครในโลกแห่งจินตนาการที่มีดาบ เวทมนตร์ และสัตว์อสูร
แต่ปรากฏว่าเมื่อเปิดให้เล่นจริงเกมนี้กลับได้รับคำวิพากษ์วิจารณ์ในแง่ลบเป็นอย่างยิ่ง เพราะข้อบกพร่องต่างๆ นานา ซึ่งปัญหานั้นมันเกิดจากการออกแบบเกมที่ผิดพลาดมาตั้งแต่ต้น บริษัทผู้สร้างเกมจึงตัดสินใจให้ทีมงานอีกทีมหนึ่งพัฒนาเกมขึ้นอีกเกมหนึ่งแบบออกแบบใหม่ทั้งหมด โดยไม่เกี่ยวข้องหรือใช้ทรัพยากรใดๆ จากเกมเดิมเลย เรียกว่าเขียนเกมกันตั้งแต่ลงโค้ดบรรทัดแรก คงเหลือไว้เพียงแต่ระบบของโลกแฟนตาซีในแบบของ Final Fantasy ที่ตกทอดมาจากเกมภาคก่อนๆ เท่านั้น
เกมใหม่ที่พัฒนาขึ้นนั้นถูกเปิดตัวขึ้นมาในฐานะของ “เวอร์ชั่นใหม่” ของเกม Final Fantasy XIV ในชื่อของ Final Fantasy XIV : A Realm Reborn ไฟนอลแฟนตาซีสิบสี่ ภาคพิภพกำเนิดใหม่
จากนั้นบริษัทผู้ผลิตเกมก็ยกเลิกการให้บริการเกม Final Fantasy XIV เวอร์ชั่นเดิมลงในปลายปี 2012 โดยสมมุติสถานการณ์ในเกมว่า โลกใบเก่าในเกมนั้นแตกสลายลงแล้ว ดวงวิญญาณของผู้เล่นทุกดวงต่างจุติไป และจะได้กลับมาเกิดใหม่ในพิภพของ A Realm Reborn
ผมจะขอใช้เรื่องราวของเกมที่กล่าวไว้ข้างต้นนี้เป็นเครื่องเทียบเพื่ออธิบายว่า โดยหลักการแล้วทำไมผมจึงเห็นด้วยกับคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ เกี่ยวกับกรณีการนับระยะเวลาการดำรงตำแหน่งของ ประยุทธ์ จันทร์โอชา
อนึ่ง เรื่องนี้เป็นความเห็นส่วนตนโดยแท้ ไม่ผูกพันและไม่เกี่ยวข้องใดกับองค์กร อีกทั้งเหตุผลของผมก็ไม่ได้ตรงกันเสียทีเดียวกับเหตุผลกับในคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญด้วย และแม้ว่าโดยส่วนตัวแล้วผมจะเห็นว่า ประยุทธ์ จันทร์โอชา นั้นไม่ควร และไม่เคยดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีนี้แม้แต่วินาทีเดียว ด้วยว่าเป็นผู้กระทำการรัฐประหารล้มล้างการปกครองก็ตาม
ที่อธิบายเรื่องเกมนำมาก่อนก็เพราะระบบของรัฐธรรมนูญเองก็ไม่ได้ต่างจาก “ระบบของเกม” สักเท่าไรนัก ในแง่ของการก่อตั้งกลไกทางการเมือง และผู้ดำรงตำแหน่งทางการเมืองต่างๆ
เพราะถ้าพิจารณากันแล้ว “ข้อเท็จจริง” ที่เกิดขึ้นภายในเกมคอมพิวเตอร์ หรือข้อเท็จจริงในเกมแห่งการเมืองภายใต้รัฐธรรมนูญ ก็ล้วนเป็นสิ่งที่ถูกสมมุติและกำหนดค่าขึ้นโดย “กติกา” ของมัน คุณเคนโมจิที่อยู่ในเกม Final Fantasy XIV นั้นเป็นนักเวทย์เผ่าเอลฟ์ได้ก็ด้วยกลไกของระบบเกมดังกล่าว ส่วน ประยุทธ์ จันทร์โอชา ก็เป็นนายกฯได้เพราะกลไกของระบบรัฐธรรมนูญ
ในทฤษฎีแล้ว “บทบัญญัติแห่งรัฐธรรมนูญ” คือรูปธรรมหรือฉายาลักษณ์แห่งอำนาจสถาปนารัฐธรรมนูญที่ก่อตั้งสถาบันการเมืองและอำนาจทางการเมืองในแต่ละรัฐประเทศ โดยถือว่าก่อนหน้านั้นอำนาจทางการเมืองใดก็ไม่มี ไม่มีสภา ไม่มีนายกรัฐมนตรีหรือรัฐมนตรี แต่การที่ “มี” ตำแหน่งต่างๆ นั้นได้ก็เกิดขึ้นมาได้เพราะรัฐธรรมนูญแต่ละฉบับ
ทันทีที่มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญใหม่ที่ยกร่างและตราขึ้นทั้งฉบับแต่ละครั้งจะถือว่าการยกเลิกรัฐธรรมนูญนั้นจะเป็นการ “ลบล้าง” สถาบันการเมืองและอำนาจทุกสิ่งอย่างตามรัฐธรรมนูญฉบับเดิมลงไป แล้วจากนั้นรัฐธรรมนูญฉบับใหม่จะทำการสร้างสถาบันการเมืองและกติกาการใช้อำนาจขึ้นมาใหม่ด้วยตัวของมันเอง ไม่ใช่การซ่อมแซม หรือต่อยอดองค์กร หรือสถาบันทางการเมืองจากรัฐธรรมนูญเดิมแต่อย่างใด
เราอาจจะเห็นภาพนี้ได้ไม่ชัดเจนในกรณีที่การเปลี่ยนผ่านนั้นเป็นแบบที่รัฐธรรมนูญฉบับใหม่เป็นผลให้มีการยกเลิกรัฐธรรมนูญฉบับเก่า เพราะรัฐธรรมนูญฉบับใหม่จะมีบทเฉพาะกาลให้ถือเอาองค์กรและสถาบันการเมืองตามรัฐธรรมนูญฉบับก่อนหน้าที่ถูกยกเลิกไปให้ถือเป็นองค์กรและสถาบันการเมืองตามรัฐธรรมนูญใหม่โดยทันที ภายใต้เงื่อนไขและข้อจำกัดของบทเฉพาะกาลนั้น
แต่ถ้าเราลองระลึกไปถึงเหตุการณ์กรณีที่มีการล้มล้างรัฐธรรมนูญโดยคณะรัฐประหาร เราจะเห็นช่องว่างของการ “ล้มล้าง” อำนาจตามรัฐธรรมนูญฉบับเดิมลง ซึ่งส่งผลให้องค์กรทางการเมืองนั้นสิ้นสูญ และอำนาจทั้งหลายก็แตกกระจายกันไปและรวมตัวกันอยู่ในเงื้อมมือของผู้กระทำรัฐประหาร
ในตอนนั้นจะเห็นว่าเมื่อมีคำประกาศล้มล้างรัฐธรรมนูญโดยคณะรัฐประหารออกมาก็จะเป็นการล้มเลิกรัฐสภา คณะรัฐมนตรี และอำนาจทั้งปวงเป็นของผู้ทำรัฐประหารในลักษณะของผู้ทรงอำนาจรัฏฐาธิปัตย์ที่แม้ปราศจากความเป็นธรรม แต่ก็ต้องยอมรับว่าเป็นอำนาจในทางความเป็นจริง
ทั้งเอาจริงๆ ในทางทฤษฎีนั้นจะถือว่าในห้วงเวลาเช่นนั้นไม่มีแม้กระทั่ง “ศาล” ผู้ใช้อำนาจตุลาการด้วยซ้ำ ในทางปฏิบัติ คณะรัฐประหารจึงมักรีบออกประกาศคณะรัฐประหารเพื่อกำหนดให้ “ศาลต่างๆ” มีอำนาจพิจารณาพิพากษาอรรถคดีได้ต่อไป ในทางทฤษฎีถือว่า “อำนาจ” นั้นได้ก่อตั้งอำนาจตุลาการขึ้นมาใหม่ โดยยกเอารูปแบบเดิมที่เคยมีอยู่ก่อนการล้มล้างรัฐธรรมนูญกลับมานั่นเอง
นี่คือสภาพที่เกิดขึ้นเมื่อมีการยกเลิกรัฐธรรมนูญฉบับเก่าลง แต่ยังไม่มีการประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับใหม่ขึ้นมาทันที แต่เมื่อคณะรัฐประหารประกาศใช้รัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว รัฐธรรมนูญของคณะรัฐประหารนั้นก็จะสร้างองค์กรผู้ใช้อำนาจทางการเมืองขึ้นมา เช่น ให้มีสภานิติบัญญัติแห่งชาติเข้ามาเป็นรัฐสภา และให้มีรัฐบาล ซึ่งคณะรัฐประหารจะได้ตั้งขึ้นมา รวมถึงคณะรัฐประหารนั้นก็จะกำหนดตำแหน่งแห่งที่ของตัวเองไว้ในฐานะขององค์อำนาจแห่งรัฐธรรมนูญนั้นด้วย
อย่างไรก็ตาม กระบวนการ “รื้อทิ้ง” และ “สร้างใหม่” นี้จะไม่เกิดขึ้นในกรณีของรัฐธรรมนูญที่แก้ไขเพิ่มเติมรัฐธรรมนูญฉบับเดิม เพราะถือว่าการแก้ไขเปลี่ยนแปลงนั้นไม่ได้ถึงกับเป็นการใช้อำนาจสถาปนาเต็มรูปแบบ ดังนั้น จึงไม่มีกระบวนการรื้อและสร้างใหม่ เช่นนี้องค์กร หรือสถาบันทางการเมืองตามรัฐธรรมนูญที่แก้ไขเพิ่มเติมจึงถือเป็นองค์กรเดิมมาตลอด ความเปลี่ยนแปลงใดๆ ตามรัฐธรรมนูญที่แก้ไขเพิ่มเติมนั้นก็จะเป็นลักษณะเดียวกับการอัพเดตแบบแก้ไข หรือ Patch เกมหรือซอฟต์แวร์ ที่ไม่ใช่การเขียนเกม หรือซอฟต์แวร์นั้นขึ้นใหม่ทั้งหมด แต่เป็นการแก้ไขเฉพาะตัวโปรแกรมที่ประมวลผลในกลไกหลัก หรือ Core เดิม
กลับมาที่เกม Final Fantasy XIV อีกครั้ง
ความที่แม้เกมภาค A Realm Reborn จะใช้ชื่อเดียวกันกับ Final Fantasy XIV แต่ในทางเทคนิคและความเป็นจริงก็ต้องถือว่าทั้งสองเกมเป็นคนละเกมกันโดยสิ้นเชิง เพราะ A Realm Reborn ไม่ใช่เพียงการอัพเดตเพื่อการแก้ปัญหา (Patch) ของ Final Fantasy XIV แต่เป็นการสร้างเกมใหม่ขึ้นมาทั้งหมดเพื่อใช้แทนที่เกมเดิมทั้งเกม
ดังนั้น การ “ย้าย” ผู้เล่นเดิมไปในเกมใหม่จึงมีลักษณะเป็นการ “ส่งผู้เล่น” ในเกม Final Fantasy XIV เวอร์ชั่นเดิมให้มาสร้างตัวตนขึ้นใหม่ในโลกของ A Realm Reborn ซึ่งแม้ว่าผู้เล่นจะเป็นคนเดิม ใช้บัญชีเดิม และชื่อตัวละครที่ตั้งไว้ หรือเผ่าพันธุ์อาชีพในเกมที่เลือกที่เล่นไว้อาจจะเหมือนเดิมทั้งหมด แถมเกมก็น่าจะประมวลผลบนคอมพิวเตอร์เครื่องเดิมที่เคยใช้กับเกมเวอร์ชั่นก่อนด้วย แต่ระบบที่ขับเคลื่อนเกมนั้นถือเป็น “ระบบใหม่” ที่แยกขาดกับระบบเก่าโดยสิ้นเชิง ในทางความเป็นจริงแล้วฐานข้อมูลเดิมที่ผู้เล่นทุกคนได้เคยเล่นในเกม Final Fantasy XIV นั้นได้ถูกยกเลิกทิ้งไปหมดแล้ว ข้อมูลผู้เล่นเดิมที่อยู่ในเกม Final Fantasy XIV : A Realm Reborn เป็นฐานข้อมูลใหม่ที่คัดลอกมาจากข้อมูลเดิม แต่ก็ไม่ใช่ข้อมูลเดิมเพราะตัวโปรแกรมเกมนั้นเป็นคนละระบบกันโดยสิ้นเชิง
ในสายตาของระบบเกมภาค A Realm Reborn จึงพิจารณาผู้เล่นทุกคนว่าได้เข้ามาเริ่มต้นเล่นเกมนี้ “พร้อมกัน” ในวันที่ระบบของเกมในเวอร์ชั่นนี้เปิดใช้งานในเดือนสิงหาคม 2013 เพียงแต่ระบบให้ถือเอา “เฉพาะ” ข้อมูลที่เคยอยู่ในเกมเก่าเฉพาะส่วนที่ผู้เขียนโปรแกรมกำหนดให้ย้ายมา ถือเป็นข้อมูลผู้เล่นของเกมใหม่ด้วย
โปรแกรมย้ายผู้เล่นจากเกมเวอร์ชั่นเก่ามาเวอร์ชั่นใหม่นี้ก็เหมือน “บทเฉพาะกาล” ในรัฐธรรมนูญ
ดังนั้น ถ้ามีการกำหนดในเกม Final Fantasy XIV : A Realm Reborn ว่าจะให้รางวัลในเกมแก่ผู้เล่นตามระยะเวลาที่ได้สมัครเข้าเล่นเกมนี้ จึงต้องถือว่าไม่มีใครที่จะได้เล่นเกมภาค A Realm Reborn นี้ก่อนเดือนสิงหาคม 2013 ได้เลย เพราะในตอนนั้นยังไม่มีเกมนี้ ยกเว้นแต่เป็นกรณีเดียวคือ ผู้เขียนโปรแกรมถ่ายโอนบัญชีผู้เล่น (ที่เป็นเหมือนบทเฉพาะกาล) จะเขียนให้คำนวณ “ระยะเวลาการเล่น” เกมเวอร์ชั่นเดิมเข้ามาเป็นเวลาการเล่นเกมเวอร์ชั่นใหม่ด้วย แต่ถ้าไม่มีการเขียนโปรแกรมในลักษณะนี้ไว้ก็ไม่มีทางใดเลยที่ตัวระบบเกมของ Final Fantasy A Realm Reborn จะรับรู้ได้ว่าผู้เล่นคนใดเล่นเกมกันมานานเท่าใดแล้ว
เทียบเคียงได้กับข้อเท็จจริงที่ว่า แม้ใครก็ตามที่เคยดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญฉบับก่อนหน้ามากี่ปีก็ตาม แต่สำหรับรัฐธรรมนูญ 2560 ทุกคนถือว่าไม่เคยได้เป็นนายกรัฐมนตรีภายใต้รัฐธรรมนูญนี้มาก่อนเลย ยกเว้นแต่เพียงประยุทธ์ จันทร์โอชา ที่ถูก “ย้าย” ตัวตนในฐานะบุคคลผู้ดำรงตำแหน่งนี้อยู่เดิมมาจากรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว พ.ศ.2557 และกำหนดให้มาเป็นนายกรัฐมนตรีภายใต้รัฐธรรมนูญฉบับนี้ เฉพาะแต่ในขอบเขตของสถานะและอำนาจที่บทเฉพาะกาลของรัฐธรรมนูญฉบับนี้กำหนดไว้
เช่นเดียวกันกับที่รัฐธรรมนูญเฉพาะที่ตราขึ้นใหม่ทั้งฉบับ เหมือนการเขียน “โปรแกรมระบบการเมืองและอำนาจของประเทศ” ในเวอร์ชั่นใหม่แล้วยกเลิกเวอร์ชั่นเดิมแบบสิ้นเชิงนี้เอง จึงทำให้ “รัฐสภา” “สภาผู้แทนราษฎร” ก็ดี “รัฐมนตรี” หรือ “นายกรัฐมนตรี” ก็ดีตามรัฐธรรมนูญแต่ละฉบับ จึงต้องถือเป็นคนละตำแหน่งกัน แม้ชื่อตำแหน่งจะตรงกัน หรือเป็นบุคคลคนเดียวกัน แต่ในทางรัฐธรรมนูญก็ต้องพิจารณาว่าเป็นบุคคลคนละคนกัน ซึ่งถ้าพิจารณาในสาระของการดำรงตำแหน่งก็จะเห็นว่าต่างกันจริงๆ ทั้งโดยที่มาและการใช้อำนาจ
นี่คือเหตุผลว่าทำไมด้วยคำอธิบายนี้ ประยุทธ์ จันทร์โอชา ที่เป็นนายกรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญฉบับชั่วคราว ปี 2557 ในทางระบบรัฐธรรมนูญจึงถือเป็น “คนละคน” กับ ประยุทธ์ จันทร์โอชา ที่เป็นนายกรัฐมนตรีตามรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน
“บทเฉพาะกาล” ที่เป็นเหมือนโปรแกรมในส่วนที่ “ย้าย” เอา “ทรัพยากร” หรือ “ผู้เล่น” จากในรัฐธรรมนูญฉบับเดิมลงมาในรัฐธรรมนูญฉบับใหม่นี้ จึงไม่ใช่ลักษณะของการดำรงตำแหน่งต่อเนื่อง แต่เป็นการ “กำหนดให้ดำรงตำแหน่งใหม่” โดยยังคงมีคุณสมบัติ หรือสถานะบางประการมาจากรัฐธรรมนูญฉบับก่อนหน้าได้ เพียงแต่เรื่องอะไรที่ไม่ได้กำหนดให้ “ย้ายมาด้วย” เรื่องนั้นก็เป็นอันสิ้นสุดลงไปตามรัฐธรรมนูญฉบับเก่านั้นเอง
ทั้งหมดนี้เป็นคำอธิบายที่เปรียบเทียบให้เห็นว่า “รัฐธรรมนูญ” ที่เป็นกติกาว่าด้วยอำนาจและการจัดองค์กรทางการเมือง ในทางหลักการแล้วก็อาจจะไม่ได้แตกต่างจากระบบของเกมคอมพิวเตอร์ อย่างไรก็ตาม ข้อแตกต่างที่สำคัญของเรื่องนี้คือ ระบบของเกมคอมพิวเตอร์นั้นเป็นการประมวลผลโดย “คอมพิวเตอร์” ที่มีขอบเขตจำกัดว่าจะประมวลผลได้ก็แต่เฉพาะข้อมูลที่มีอยู่ในโปรแกรมระบบเท่านั้น
แตกต่างจากการขับเคลื่อนรัฐธรรมนูญซึ่งเป็นกลไกที่กำหนดโดย “มนุษย์” ที่มีความทรงจำ มีบริบท และสามารถประมวลผลได้นอกเหนือจากข้อมูล หรือกลไกของระบบ ซึ่งอาจจะพิจารณาปัจจัยอื่นประกอบการวินิจฉัยได้ ดังนั้น ที่กล่าวไปทั้งหมดนี้ จึงเป็นเพียง “วิธีการอธิบาย” วิธีการหนึ่งที่สมเหตุสมผลเพียงเฉพาะภายใต้เงื่อนไขตามระบบคิดนี้เท่านั้นเอง
