| ที่มา | มติชนออนไลน์ |
|---|---|
| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
| เผยแพร่ |
พระอภัยมณี มีฉากหลักอยู่แถบภูเก็ต, พังงา, กระบี่, ตรัง, สตูล ฯลฯ ทะเลอันดามัน (หรือ “ทะเลหน้านอก”) อ่าวเบงกอล มหาสมุทรอินเดีย (รายละเอียดมีอยู่ในหนังสือ ภูมิศาสตร์สุนทรภู่ ของ กาญจนาคพันธุ์ พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2490)
ฉากพระอภัยมณี ไม่ใช่อ่าวไทย (หรือ “ทะเลหน้าใน”) ฝั่งทะเลตะวันออก แถบ จ. ระยอง ตามที่เคยเชื่อถือกันมานาน แม้ทุกวันนี้ก็ยังไม่เลิกรา
สุนทรภู่เขียนบอกไว้ในพระอภัยมณี ว่าศูนย์กลางของเหตุการณ์ต่างๆ เกิดขึ้นบริเวณชื่อ “นาควารินทร์” ในทะเลอันดามัน บริเวณกลุ่มเกาะนิโคบาร์
หลักฐานยืนยันว่าพระอภัยมณีมีฉากหลักอยู่ทะเลอันดามันในอ่าวเบงกอล มีในตอน “สานุศิษย์” พระอภัยมณีที่มาช่วยรบป้องกันเมืองผลึก
สุนทรภู่กำหนดให้เกาะแก้วพิสดาร (อยู่ค่อนลงไปทางเกาะสุมาตราของอินโดนีเซีย) เป็นสถานชุมนุมพวกเรือแตก เมื่อพระอภัยมณีมีอันเป็นไปต้องอาศัยอยู่เกาะเมื่อเรือแตก จึงมี “สานุศิษย์” เป็นชาวหลายภาษานานาชาติ
ครั้นหมดเคราะห์ได้ครองเมืองผลึก พระอภัยมณีก็ต้องปูนบำเหน็จศิษย์สำนักเกาะแก้วพิสดารมาด้วยกัน เสร็จแล้วพวก “สานุศิษย์” ก็แยกย้ายกันไปบ้านเมืองของตน
กลุ่มจีนออกจากเมืองผลึกในทะเลอันดามัน (แถวๆ ภูเก็ต) อ้อมแหลมเรียว (คือสิงคโปร์) ไปเข้าทะเลจีนตอนใต้ ไปเมืองจีน ส่วนกลุ่มแขกกับกลุ่มอื่นๆ ก็กลับบ้านเมืองโดยรอบทะเลอันดามันและห่างออกไป มีกลอนในพระอภัยมณีพรรณนาดังนี้
พวกจีนแล่นแผนที่ตะวันออก ออกเส้นนอกแหลมเรียวเลี้ยวเฉลียง
ไปกึงตั๋งกังจิ๋วจุนติ๋วเซียง เข้าลัดเลี่ยงอ้ายมุ้ยแล่นฉุยมา
ข้างพวกแขกแยกเยื้องเข้าเมืองเทศ อรุมเขตคุ้งสุหรัดปัตหนา
ไปปะหังปังกะเราะเกาะชวา มะละกากะเลหวังตะรังกะนู
วิลันดามาแหลมโล้บ้านข้าม เข้าคุ้งฉลามแหลมเงาะเกาะราหู
อัดแจจามข้ามหน้ามลายู พวกญวณอยู่เวียดนามก็ข้ามไป
ข้างพวกพราหมณ์ข้ามไปเมืองสาวถี เวสาลีวาหุโลมโรมวิสัย
กบิลพัสดุ์โรมพัสดุ์ถัดถัดไป เมืองอภัยสาลีเป็นที่พราหมณ์
ข้างพวกไทยได้ลมก็แล่นรี่ เข้ากรุงศรีอยุธยาภาษาสยาม
พม่ามอญย้อนเข้าอ่าวพุกาม ฝรั่งข้ามฟากเข้าอ่าวเยียระมัน
ที่บางเหล่าก็เข้าอ่าววิลาศ เมืองมะงาดมะงาดามะงาสวรรค์
ข้ามเกาะเขามาลีกะปิตัน หาพงศ์พันธุ์พวกพ้องพี่น้องตัว
ทั้งหมดนี้สะท้อน “ความรู้” ของสุนทรภู่ว่ามีกว้างไกลไปถึงนานาชาติจริง
การพิจารณาเรื่องฉากใน “นิยาย” เรื่องพระอภัยมณี ไม่อาจจับตัววางตายแน่นอนให้ตรงใจสุนทรภู่ได้ทั้งหมด เพราะ “นิยาย” ก็คือ “นิยาย” ที่ใช้ทั้งสถานที่จริง เป็นฉากก็ได้ และใช้จินตนาการที่สร้างขึ้นเองโดยไม่จำเป็นต้องมีอยู่จริงในโลกเป็นฉากก็ได้
