นํ้านมแม่เป็นอาหารที่ธรรมชาติจัดเตรียมไว้ให้ทารกแรกเกิด ฉะนั้น นมแม่จึงเป็นสารอาหารที่เหมาะสมที่สุดที่แม่มีไว้สำหรับเลี้ยงลูกให้เจริญเติบโตและพัฒนาไปตามวัย แต่ในปี พ.ศ.2524 องค์การอนามัยโลกได้ให้คำจำกัดความในการเลี้ยงทารกว่า Exclusive breast feeding หมายความว่าเด็กทารกควรได้กินนมแม่อย่างเดียวตั้งแต่แรกเกิดจนมีอายุถึง 6 เดือน เพื่อให้เด็กมีการเจริญเติบโตและพัฒนาการได้เต็มตามศักยภาพและมีสุขภาพดี ซึ่งในวัฒนธรรม ความรู้ ความเชื่อและวิธีการเลี้ยงลูกของคนไทยนั้น ทั้งในหมู่ประชาชนเอง กุมารแพทย์และทันตแพทย์ มักจะมีความเชื่อว่า ควรให้เด็กดื่มน้ำตามทุกครั้งหลังดูดนมแม่แล้ว เพื่อป้องกันไม่ให้มีคราบน้ำนมตกค้างอยู่ในปาก และการแนะนำและความเชื่อที่ว่านี้ ยังคงมีอยู่มาก จึงทำให้แม่ที่ให้นมลูกยังคงปฏิบัติตามความเชื่อเช่นนั้นอยู่ และกรมอนามัยได้อ้างเสมอว่า จากการสำรวจพบว่าอัตราการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่มีเพียงร้อยละ 12 เท่านั้น ซึ่งความจริงแล้ว กรมอนามัยอาจไปสำรวจว่า “ให้กินนมแม่อย่างเดียวไม่ให้กินน้ำเลย” แม้จะให้กินน้ำเพียงช้อนเดียวก็ไม่นับ จึงทำให้ได้อัตราการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ต่ำมาก กรมอนามัยจึงเสนอร่างกฎหมายนี้ เพื่อให้อัตราการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ของไทยเพิ่มขึ้น
ในการเลี้ยงเด็กนั้น พ่อแม่ควรมีความรู้ว่า เด็กแรกเกิดถึงอายุ 1 ปี หรือเรียกว่าเด็กทารกนั้น อาหารหลักคือน้ำนมแม่ ที่มีคุณค่าเหมาะสมที่สุดสำหรับเด็กทารกทุกคน เพราะเป็นสิ่งที่ธรรมชาติจัดสรรและจัดเตรียมมาไว้เพื่อลูกโดยเฉพาะ น้ำนมแม่นอกจากจะมีสารอาหาร เกลือแร่ วิตามินที่เหมาะสมครบถ้วนที่ทารกจำเป็นต้องได้รับเพื่อการเจริญเติบโตแล้ว น้ำนมแม่ยังมีภูมิคุ้มกันโรคและสารเร่งการเจริญเติบโต และการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ก่อให้เกิดความรักความผูกพันระหว่างแม่ลูก และช่วยกระตุ้นการพัฒนาลูกทางด้านอารมณ์ สังคมและการเรียนรู้อีกด้วย
แต่น้ำนมแม่มีสารอาหาร “เพียงพอ” สำหรับเด็กทารกที่จะกินนมแม่อย่างเดียว” จนอายุครบ 6 เดือนเท่านั้นเนื่องจากน้ำนมแม่มีสารอาหารบางอย่างที่ไม่มากพอที่จะช่วยส่งเสริมให้เด็กทารกเติบโตได้ดีที่สุดเหมือนตอนเด็กอายุยังไม่ถึง 6 เดือน
นักโภชนาการทั่วโลกและองค์การอนามัยโลกเอง ได้ให้ “คำแนะนำ” ว่าให้เริ่มป้อนอาหารเสริมให้เด็กทารกเมื่อมีอายุได้ 6 เดือน
องค์การอนามัยโลกได้ออกคำแนะนำ (Guidelines) สำหรับการควบคุมการส่งเสริมการตลาดอาหารทดแทนนมแม่ (infant formula) เพื่อช่วยให้เด็กทารกได้รับน้ำนมแม่อย่างเดียว (Exclude breast feeding) เพื่อส่งเสริมสุขภาพและภาวะโภชนาการของเด็กทารกและเด็กเล็ก โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้าพบว่าอัตราการเลี้ยงลูกด้วยนมแม่ลดลงแต่ร่างพระราชบัญญัติฉบับนี้ที่กำลงอยู่ในการพิจารณาของ สนช.มีเนื้อหาที่จะห้ามการโฆษณาตามมาตรา 14(1) ห้ามสื่อความ หมายเชิงเปรียบเทียบกับนมแม่ตามมาตรา 17(4) การแสดงฉลากอาหารสำหรับทารกและเด็กเล็กตามมาตรา 19 ต้องไม่ให้ข้อมูลว่าผลิตภัณฑ์ส่งผลดีต่อสุขภาพการเจริญเติบโตและพัฒนาการของทารกและเด็กเล็ก (2) ไม่ให้มีข้อมูลเปรียบเทียบกับนมแม่ (3) ในมาตรา 23(4) ห้ามบุคลากรสาธิตการใช้ผลิตภัณฑ์ เว้นแต่เป็นการสาธิตผลิตภัณฑ์เฉพาะแก่แม่และสมาชิกในครอบครัวที่มีทารกและเด็กเล็กที่มีเหตุผลและความจำเป็นทางการแพทย์ที่ต้องใช้ผลิตภัณฑ์เท่านั้น
มาตรา 29 เมื่อพบบุคลากรวิชาชีพทางการแพทย์และวิชาชีพทางการพยาบาล และบุคลากรสาธารณสุขกระทำการฝ่าฝืนมาตรา 23 ให้กรมอนามัยส่งเรื่องให้สภาวิชาชีพผู้นั้นพิจารณาดำเนินการตามหลักเกณฑ์ของสภาวิชาชีพ
ความเห็นเพิ่มเติมของผู้เขียนบทความนี้ ในความเห็นส่วนตัวไม่เกี่ยวกับองค์กรใดๆ ผู้เขียนเห็นว่าร่าง พ.ร.บ.นี้จะเป็นการปิดกั้นเสรีภาพในการรับรู้ข้อมูลที่เป็นประโยชน์อย่างรอบด้านเกี่ยวกับความรู้ในการเลี้ยงลูกของประชาชนเกี่ยวกับข้อมูลทางวิชาการด้านโภชนาการและหลักการด้านการส่งเสริมสุขภาพของมารดาและทารก
ถ้าดูในมาตรา 14(1) มาตรา 17(2) ห้ามเปรียบเทียบผลิตภัณฑ์กับนมแม่ ห้ามโอ้อวดสรรพคุณ ประโยชน์คุณภาพ หรือคุณสมบัติของสรรพคุณอัน
เป็นส่วนประกอบของผลิตภัณฑ์ มาตรา 17(3) แล้วจะรู้ได้อย่างไรว่าสารหรืออาหารนั้นๆ ใส่เข้ามาในผลิตภัณฑ์เพื่อประโยชน์อันใด?
มาตรา 20(2) การแสดงวิธีใช้ วิธีทำความสะอาด วิธีเก็บรักษา ให้ทำได้ในการแสดงฉลากเท่านั้น และในมาตรา 23(4) ห้ามบุคลากรวิชาชีพทางการแพทย์ พยาบาล และสาธารณสุขสาธิตผลิตภัณฑ์ ก็เป็นการปิดกั้นการกล่าวถึงการระวังเรื่องการรักษาความสะอาดและสุขอนามัย (Hygiene) ในการเตรียมอาหารให้เด็กทารกและเด็กเล็ก และการกล่าวถึงใช้ผลิตภัณฑ์ตลอดไป สำหรับเด็กตั้งแต่แรกเกิดถึง 3 ปี
ทำให้บุคลากรทางสาธารณสุขไม่อยากให้ความรู้เกี่ยวกับการให้นมและอาหารเสริมที่เหมาะสมตามวัยแก่พ่อแม่ผู้ปกครองเด็ก เนื่องจากไม่อยากเสี่ยงต่อการทำผิดกฎหมายนี้อาจมีผลให้พ่อแม่ผู้ปกครองพลาดโอกาสที่จะได้รับความรู้ที่เหมาะสมในการเลี้ยงลูก
นับว่าเป็นร่าง พ.ร.บ.ที่สุดโต่ง ในการปิดกั้นเสรีภาพในการประกอบวิชาชีพทางการแพทย์และสาธารณสุข ปิดกั้นเสรีภาพในการรับรู้ข้อมูลในการเลือกอาหารสำหรับเลี้ยงลูก ทำให้พ่อแม่ผู้ปกครองขาดช่องทางที่จะรับรู้ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับอาหารที่เหมาะสมตามวัยสำหรับการเลี้ยงลูกให้มีการเจริญเติบโตและพัฒนาการ ทั้งทางด้านร่างกาย สติปัญญา อารมณ์ สังคม และจิตวิญญาณ อย่างครบถ้วน และผลิตภัณฑ์อาหารที่มีการวิจัยและประดิษฐ์คิดค้นตามหลักการข้อเท็จจริง (FACTS) ทางวิชาการด้านโภชนาการ ไม่สามารถให้ข้อมูลที่ตรงประเด็นแก่ประชาชนได้ จากบทบัญญัติในร่าง พ.ร.บ.นี้
แม้องค์การอนามัยโลกเองก็ให้คำแนะนำเพียงว่า ให้เลี้ยงลูกด้วยนมแม่เพียงอย่างเดียวจากแรกเกิดถึง 6 เดือนเท่านั้น ส่วนการที่แม่จะเลี้ยงลูกต่อไปอย่างไรนั้น แม่ควรจะได้รับรู้ข้อมูลดังกล่าวข้างต้นอย่างรอบด้าน เพื่อประกอบการตัดสินใจเลือกอาหารที่เหมาะสมตามวัย เหมาะสมกับแต่ละครอบครัว ที่มีสถานะทางสังคมแตกต่างกัน (เช่น แม่ต้องออกไปทำงานนอกบ้าน ต้องหาคนมาเลี้ยงลูก แม่ไม่มีน้ำนมมากพอที่จะบีบนมใส่ขวดไว้เลี้ยงลูกตลอดวันตลอดปี) สถานะทางเสรษฐกิจ (ค่าใช้จ่ายสูงเกินไปหรือไม่) สภาพการทางสุขภาพ เช่น มีน้ำสะอาดให้ลูกดื่ม มีน้ำสะอาดไว้ล้างภาชนะในการบรรจุนม) และการมีความรู้ที่เหมาะสมในการป้องกันการมีเชื้อโรคเข้าไปผสมในนม และสถานะทางสุขภาพของแม่ที่จะให้นมลูกได้
มีข้อเสนอว่าร่าง พ.ร.บ.นี้ควรจะมีการควบคุมการตลาดของผลิตภัณฑ์อาหารสำหรับเด็กแค่ 12 เดือนหรือ 1 ปี หรือในวัยทารกเท่านั้น แต่ในความเห็นของผู้เขียน ซึ่งเป็นกุมารแพทย์มานานก่อนที่จะมีคำแนะนำจากองค์การอนามัยโลกว่าให้เลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวจนเด็กอายุครบ 6 เดือนนั้น
ผู้เขียนเห็นว่า พ.ร.บ.นี้ควรควบคุมการตลาดเฉพาะอาหารสำหรับทารกอายุแค่ 6 เดือนเท่านั้น เพราะถ้ารอให้แม่รับรู้ข้อมูลด้านโภชนาการเมื่อลูกอายุครบ 1 ปี มันก็สายเกินไปแล้ว จนอาจทำให้เด็กไทยพลาดโอกาสในการจะได้รับอาหารที่เหมาะสมในวัยที่เขามีการเจริญเติบโตมากที่สุด
พญ.เชิดชู อริยศรีวัฒนา
