หาหนังสือให้ลูกหลานอ่าน เป็นการบ่มเพาะที่จะให้ผลงดงามลักษณะหนึ่ง ไม่พูดพร่ำทำเพลง ของดีต้องรีบบอก ‘แมวน้อยอยากนิพพาน’ หนึ่งในสามสิบงานชั้นดีของศตวรรษที่ 20 ที่ไม่เพียงเด็กอ่านได้แต่ผู้ใหญ่ยังอ่านดีเสียอีกจาก ‘เดอะ แคท ฮู วอนท์ ทู เฮฟเวน’ ของ เอลิซาเบธ โคทส์เวิร์ธ แมวดื้อรั้นที่ไม่ฟังคำสอนและไม่ศรัทธาพระพุทธองค์กระทั่งปรินิพพาน แต่เหตุใดแมวของศิลปินยากจนตัวนี้สามารถบรรลุความปรารถนาที่เปลี่ยนไปได้ น่าอ่านสุดๆ แปลไปแล้วกว่า 40 ภาษาทั่วโลกประกันคุณภาพ วิลาวัณย์ ฤดีศานต์ พากย์ไทยให้เด็กๆชอบ
โดยผู้แปลคนเดียวกันที่เชื่อมือได้ ‘เกาะโลมาสีน้ำเงิน’ ของ สกอท โอ เดลล์ งานที่แปลไปกว่า 23 ภาษาทั่วโลกเช่นเดียวกัน ที่สมาคมวรรณกรรมเยาวชนอเมริกา ยกให้เป็นหนึ่งในสิบวรรณกรรมยอดเยี่ยมในรอบสองร้อยปี เรื่องของเด็กหญิงพื้นเมืองที่อยู่โดดเดี่ยวบนเกาะรูปร่างเหมือนโลมา ต้องผจญภัยเพื่ออยู่รอดตั้งแต่การสร้างที่พัก สร้างอาวุธ หาอาหาร ต่อสู้กับหมาป่า ผ่านฤดูกาลที่เฝ้ามองไปฤดูแล้วฤดูเล่า ฟังแล้วน่าจะนึกออกว่าทำไมถึงยอดเยี่ยม
‘ปาฏิหาริย์แห่งวาฬ’ ที่เคยสร้างเป็นภาพยนตร์ส่งให้ดาราเด็กวัย 14 ปีเข้าชิงออสการ์ดารานำยอดเยี่ยมมาแล้ว และถูกแนะนำให้เป็นหนังหนึ่งในห้าสิบเรื่องที่ควรดูในวัย 14 ปี ‘วาฬ ไรเดอร์’ ของ วิติ อิหิมาเอระ นักเขียนนิวซีแลนด์ เรื่องของเด็กหญิงเมารีรุ่นหลัง ที่เชื่อเสียงเรียกของบรรพบุรุษผู้ขี่วาฬในอดีตซึ่งกำลังไร้ผู้สืบทอด สร้างปาฏิหาริย์ให้วาฬที่เกยตื้นสามารถตามเสียงเรียกของเธอกลับคืนสู่ทะเลได้ สุวัฒน์ หลีเหม แปล
ล้วนเป็นงานซาบซึ้ง ซึ่งจะประทับใจเด็กๆเยาวชนให้ตราตรึงกับคุณงามต่างๆไปนานเท่านานทั้งสิ้น
๐ หลักสูตรการศึกษาไทยไม่สอนให้รู้จักตัวเอง ขณะที่คนกำลังรักความเป็นไทยกันท่วมท้น แต่เอาเข้าจริงไม่ได้รู้เลยว่าเป็นไทยตรงไหนเป็นไทยอย่างไร เพราะเห็นรากเหง้าไทยๆเป็นเรื่องล้าสมัยเชยเฉิ่มไปเสียหมด โดยเฉพาะสุนทรียรสด้านศิลปที่งดงามเป็นเอกลักษณ์ ซึ่งกล่อมเกลาผู้คนและสังคมให้อ่อนโยนเยือกเย็นมานานปี ไม่ว่าจะเป็นสถาปัตยกรรมอันเนื่องด้วยศาสนา แผนผังวัดวาอารามที่สงบสง่า โบสถ์วิหารที่สลักเสลาด้วยเครื่องไม้กับลายปูนปั้น ยังภาพจิตรกรรมฝาผนังซึ่งวิจิตรตระการ ตลอดถึงงานวรรณกรรมบทกวีอันโดดเด่นแต่ละยุคสมัย ล้วนเป็นงานฝึกฟื้นใจเมืองให้ดื่มด่ำกับด้านดีของมนุษย์ในทางสร้างสรรค์ด้วยกันทั้งหมด
แต่เดี๋ยวนี้แทบไม่มีคนรู้จักวัดในฐานะสถานที่บำรุงจิตใจ แต่กลายเป็นสถานที่ขอให้เกิดลาภผลเป็นประโยชน์ส่วนตัว แลกกับอามิสบูชา ธูปเทียนเงินบริจาค เด็กผู้ใหญ่ไม่รู้จักวรรณคดีของชาติ ไม่รู้กระทั่งรูปแบบแผนผังฉันทลักษณ์ เพราะผู้วางแผนการศึกษาไม่เห็นสำคัญ มุ่งโฆษณาหาเสียงแต่กับเรื่องปากท้อง พาให้ผู้คนดิบกระด้างกับการแก่งแย่งทำกินหรือช่วงชิงฉวยโอกาสที่เล็ดเหลือเล็กน้อยมาจากมหาเศรษฐีที่มีเงินต่อเงินทั้งหลาย
ปฏิเสธไม่ได้ว่า บรรดาผู้รับผิดชอบการเรียนรู้ปฏิเสธรากเหง้าของตัวเอง ว่าไม่เห็นสำคัญกว่าวิธีคิดของตะวันตก ที่จะส้องเสพและบริโภควัตถุกันอย่างไม่ลืมหูลืมตา แทนที่จะใช้ภูมิปัญญาบรรพบุรุษยืนหยัดในโลกให้ดีได้
‘ถามตอบศิลปะไทย’ สารพันคำถามด้านศิลปและประวัติศาสตร์ศิลปไทย เล่มเดียวเกือบ 400 ร้อยหน้าที่จะช่วยให้เรากลับมาจำหน้าตาตัวเองได้ น. ณ ปากน้ำ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ เขียนคำถามให้คำตอบเรื่องราวทั่วไปของศิลปะประเด็นต่างๆอย่างง่ายๆกระชับชัดเจน จนรู้สึกได้ว่าศิลปะแต่ยุคสมัยไม่ใช่เรื่องยาก กลับเป็นศาสตร์ที่น่ารู้ซึ่งคนแต่ละรุ่นถ่ายทอดรังสรรค์ตามกันมา อ่านไปอิ่มไปกับความรู้ที่รับมาได้ง่ายๆไม่น่าเชื่อ
ที่สำคัญ เรื่องทั้งเล่มหลากหลายครอบคลุมจนอ่านจบเมื่อไหร่ เหมือนกับรู้เรื่องศิลปะไทยทุกอย่างแจ่มแจ้งหมดจดไปเลย
ตั้งแต่ศาสตร์แห่งศิลปะ ศิลปะคืออะไร แค่ฟังคำถามคำตอบสั้นๆทำไมถึงเข้าใจได้ทันทีอย่างนี้
เคยได้ยินคำว่ากินรูปไหม หมายความว่าอย่างไร พอฟังจบกลับไปฝอยให้ลูกหลานได้ตาสว่างเดี๋ยวนั้น เรื่องลอยกระทงครั้งมโหฬาร ฝรั่งสวมงอบ สีในภาพเขียนไทย อนุสาวรีย์หมูที่มหาดไทย หินที่ใช้สร้างใบเสมา ทำไมเรียกสถูปเจดีย์ จีวรพระ ฟ้าผ่าปราสาท ทิศที่ตั้งวัดโพธิ์ ห้างฝรั่งสมัย ร. 5 รอยพระพุทธบาทในน้ำ วัดไหนโบสถ์ไหนสวยที่สุด ห่มผ้าแบบนักบวชอินเดีย พระแข้งคม รัศมีของพระพุทธรูป ฯลฯ กว้างขวางสารพันจริงๆ
๐ แล้วรู้กันหรือยังว่าพระเจ้าแผ่นดินอยุธยาสืบวงศ์เขมรมา พูดกันด้วยภาษาไทยสำเนียงลาว ใช้ภาษาเขมรเป็นราชาศัพท์ รู้อีกหรือไม่ว่าหลังกรุงแตก อยุธยาถูกทำลายครั้งใหญ่โดยไม่มีพม่าเข้ามาเกี่ยวข้อง ลา ลูแบร์บันทึกไว้ว่าประชากรอยุธยาสมัยพระนารายณ์มีจำนวนเท่าไหร่ ทำไมสมัยอยุธยาต้องสร้างวัดให้ลูกเล่น วัยรุ่นอยุธยาหาผัวหาเมียกันอย่างไร แบบไหนที่เรียกว่าเทพอุ้มสม
วิถีกินถ่ายของคนอยุธยาเป็นแบบไหน เคยได้ยินไหมใบตองห่อขี้ ลา ลูแบร์พูดว่าอย่างไรเมื่อเห็นคนจีนใช้มือจับอึคนจับอึสัตว์ และรู้ไหมว่าหญิงเป็นนายชายเป็นบ่าวอย่างไรนี่เป็นเพียงตัวอย่างเล็กๆในหนังสือย่อยง่ายของ สุจิตต์ วงษ์เทศ ที่สรุปความยาวๆมาให้เข้าใจกันแค่สั้นๆ ‘อยุธยามาจากไหน’ หนังสือเล่มใหญ่เท่านิตยสาร อ่านสะดวกเพราะตัวพิมพ์โต ให้รู้ว่าคนอยุธยาหน้าตาสี่เหลี่ยม ปากกว้าง ฟันดำ หูยาน มีทั้งผมปรก ผมตั้ง ผมมวย ผู้หญิงเปลือยอกนมยาน นุ่งผ้าผืนเดียวแต่นุ่งผิดกัน แต่งงานหย่าร้างกันอย่างไร อาหารการกินแบบไหน ไทย จีน มุสลิม อาหารทะเล ให้รายละเอียดไว้พิศดาร
ทำไมสยามถึงยึดอยุธยา และจีนต้องสนับสนุน จีนยุ่งเกี่ยวกับภูมิภาคนี้ใกล้ชิดลักษณะไหน และสำเภาจีนในการค้าโลกยุคนั้นเป็นเช่นไร ล้วนมีการบรรยายสั้นๆง่ายๆแต่ให้จินตนาการเห็นภาพกว้างขวาง จนเข้าใจได้ว่าจีนอุดหนุนอยุธยาให้เป็นศูนย์กลางการค้านานาชาติข้ามคาบสมุทรอย่างไร
นอกจากนี้ยังมีเรื่องเพลงดนตรี โขน จำอวดละคร(ที่เล่นประท้วงขึ้นภาษีผักบุ้ง) นาฏศิลป์ชายจริงหญิงแท้ไม่ใช่หญิงล้วนชายล้วน และวรรรณกรรม ในชุมชนหรือตลาดใหญ่ที่มีสินค้าท้องถิ่นขึ้นล่องมาขาย ยิ่งอ่านยิ่งเพลิน
๐ สารคดี ฉบับพิการกายไม่พิการใจ หาอ่านได้ยากที่จะมีนิตยสารฉบับไหนทำเรื่องคนพิการในสังคมอย่างรอบด้าน ทั้งชีวิตความเป็นอยู่ของคนตาบอด คนนั่งรถเข็น กับปัญหาที่ต้องเผชิญในบ้านเมืองซึ่งยังไม่เอื้อให้ดำเนินชีวิตได้สมควรแก่อัตภาพ มีทั้งเรื่องนักวิ่งที่ต้องมีคนวิ่งนำทาง นางงามหูหนวก จนถึงเด็กออทิสติค ภาพและเรื่องกินใจจนอยากชวนให้อ่านเพื่อรับรู้เรื่องราวของคนร่วมทุกข์ ซึ่งมีรูปธรรมของทุกข์ยิ่งกว่าเราๆมากนัก
ยังมีเรื่องน่าอ่านของอูนุ ผู้นำพม่าคนแรกหลังได้รับเอกราชจากอังกฤษ ซึ่งมีความสัมพันธ์กับไทยยาวนาน และเคยมาเยือนอยุธยาพร้อมกับขอโทษคนไทยและขออโหสิ ก่อนคุยกับทายาทในปัจจุบันที่หนีกันมาแต่งงานในไทย เล่าเรื่องหลังในบ้านที่รุนแรงซึ่งประสบด้วยตัวเอง และมิตรในเมืองไทยเช่นครอบครัวพิบูลสงคราม
————————————————————
บรรณาลักษณ์
