‘ต้นธารสายรุ้ง’ ประวัติศาสตร์ความหลากหลายทางเพศในหนังไทย
“ต้นธารสายรุ้ง : ประวัติศาสตร์ความหลากหลายทางเพศในหนังไทย” (Over the Rainbow) เป็นนิทรรศการของหอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) ที่จะนำเสนอภาพความหลากหลายทางเพศในหนังไทย ตั้งแต่ พ.ศ.2470 ซึ่งถือเป็นการเดินทางย้อนกลับไปยังต้นธารแห่งสีสันและการรับรู้อันหลากหลายที่ปรากฏบนจอภาพยนตร์ นิทรรศการนี้เป็นการรวบรวมและขับเน้นมุมมองใหม่ให้กับหนังไทยอันมีเนื้อหาว่าด้วยความหลากหลายทางเพศ โดยเริ่มต้นจากสมมุติฐานว่า คนดูหนังไทยส่วนใหญ่มักเชื่อว่าหนังที่แสดงภาพ ‘เกย์’ ‘กะเทย’ หรือ ‘ทอม’ เรื่องแรกของไทยคือ ‘เพลงสุดท้าย’ (2528) ด้วยความโด่งดังและเป็นตำนานของหนัง ทั้งที่ตามข้อมูลจริงแล้วการสร้างตัวละครข้ามเพศมีมานานก่อนหน้านั้นหลายทศวรรษ
นิทรรศการยังจะพาไปสำรวจวิธีคิดและภาพจำของตัวละครที่มีความหลากหลายทางเพศในยุคเริ่มต้นของภาพยนตร์ไทย เช่น ตัวละครหลากหลายทางเพศในฐานะผู้สร้างเสียงหัวเราะให้คนดู, การใช้ความหลากหลายทางเพศมาเป็นจุดขายในภาพยนตร์, การใช้ตัวละคร LGBTQ ในบทเพื่อนสนิทนางเอก, การสร้างตัวละครนางเอกที่สับสนอัตลักษณ์เพศตัวเอง จนมาเจอพระเอก รวมไปถึงตัวละครหลากหลายทางเพศที่เป็นผู้ร้ายที่คุกคามกลุ่มคนรักต่างเพศ และสมควรจะต้องถูก ‘แก้ไข’ พฤติกรรม
ตัวอย่าง ภาพยนตร์ที่นำเสนอในนิทรรศการนี้ เช่น ‘Trick Cinematograph’ หนังทดลองปี 2470 ถ่ายโดยพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระกำแพงเพชรอัครโยธิน ที่ทรงใช้เทคนิคด้านภาพยนตร์เพื่อสลับให้หัวนักแสดงชายอยู่บนร่างกายผู้หญิง และหัวผู้หญิงอยู่บนร่างกายผู้ชายอันเป็นภาพบันทึกแรกของการข้ามเพศ ส่วนภาพยนตร์สั้นเรื่อง ‘กะเทยเป็นเหตุ’ (2497) เป็นหนังไทยที่นำเสนอตัวละครกะเทยที่เก่าแก่ที่สุดที่ในกรุของหอภาพยนตร์
นอกเหนือจากนี้ยังนำเสนอข้อมูลจากหนังอื่นๆ ที่โดยรูปลักษณ์ภายนอกไม่ได้เป็นหนัง LGBTQ เช่น ‘เศรษฐีอนาถา’ (2499) หนังที่แสดงฉากบาร์กะเทยเป็นครั้งแรก ‘เก้ามหากาฬ’ (2507) หนังบู๊ที่เป็นเรื่องของตำรวจที่ต้องปลอมตัวเป็นกะเทยเพื่อสืบจับผู้ร้าย ‘กุ้งนาง’ (2519) หนังที่ว่าด้วยผู้หญิงที่ถูกสัมผัสโดยตัวละครชายและเพิ่งรับรู้ได้ว่าเธอเป็นหญิง
รวมทั้งหนังที่บ่งบอกค่านิยมเดิมว่าผู้มีความหลากหลายทางเพศสมควรถูกรักษา และปรับพฤติกรรม เช่น ‘สวัสดีคุณครู’ (2521), ‘วัยเรียนเพี้ยนรัก’ (2528) และกลุ่มหนังที่ตัวละครหลากหลายทางเพศถูกนำเสนอในฐานะเป็นตัวร้ายอันมีพฤติกรรมที่คุกคามทางเพศตัวละครเอก มีองค์ประกอบของฉากที่ขับเน้นความวิปริตของตัวละคร หรือมีอารมณ์ที่รุนแรง หลายตัวละครเกี่ยวพันกับการฆาตกรรม เช่น ‘คนกินเมีย’ (2517), ‘เทวดาเดินดิน’ (2518), ‘ช่องว่างระหว่างหัวใจ’ (2519) ต้นธารสายรุ้ง ประวัติศาสตร์ความหลากหลายทางเพศในหนังไทยจัดแสดงที่ห้องนิทรรศการชั้น 2 อาคารสรรพสาตรศุภกิจ หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) จนถึง 8 ตุลาคม โดยเปิดให้เข้าชมฟรีทุกวัน ตั้งแต่ 09.30-17.30 น. ยกเว้นวันจันทร์ นอกจากนี้ ตลอดเดือนมิถุนายนและกรกฎาคม หอภาพยนตร์ยังจัดโปรแกรมฉายหนัง Thai Queer Cinema Odyssey นำเสนอภาพยนตร์ว่าด้วยความหลากหลายทางเพศ ซึ่งดูรายละเอียดได้ที่ หอภาพยนตร์ (องค์การมหาชน) | โปรแกรมภาพยนตร์ “Thai Queer Cinema Odyssey การเดินทางของหนังเควียร์ไทย”
