นักประดิษฐ์และนักวิชาการชาวสวีเดน “อัลเฟรด โนเบล” ผู้สร้างความร่ำรวยจากการคิดค้นระเบิดไดนาไมต์ เมื่อปี 1866 คือคนๆเดียวกันกับผู้ที่สั่งให้ใช้ทรัพย์สินของตนที่มีทั้งหมดตั้งกองทุนจัดการให้มีการมอบ “รางวัลโนเบล” หลังจากเขาเสียชีวิต
พินัยกรรมของเขาที่เขียนขึ้นในปี 1895 แสดงเจตจำนงที่จะใช้ทรัพย์สินมูลค่ามหาศาลของเขาในการตั้งกองทุนเพื่อมอบให้กับ “ผู้ที่มอบผลประโยชน์ให้กับมนุษยชาติมากที่สุดในปีที่ผ่านมา” ก่อนที่โนเบล จะเสียชีวิตในปี 1896 ในเมืองซานเรโม ประเทศอิตาลี
โนเบล เขียนเจตจำนงเอาไว้ว่าทรัพย์สินทั้งหมดของเขานั้นจะต้องนำไปลงทุนเป็น “หลักทรัพย์ที่ปลอดภัย” ส่งผลให้ทรัพย์สินมูลค่า 31.5 ล้านสวีดิชโครเนอร์ มูลค่าเทียบเท่าเงินมูลค่า 2,200 ล้านสวีดิชโครเนอร์ หรือราว 6,700 ล้านบาทในปัจจุบัน ถูกก่อตั้งเป็น มูลนิธิโนเบล ในที่สุด
พินัยกรรมของโนเบลระบุไว้อย่างเฉพาะเจาะจงว่ารางวัลมูลค่าเท่าๆกันจะถูกมอบให้กับ “การค้นพบที่สำคัญที่สุด” ในสาขาฟิสิกส์ เคมี การแพทย์ รวมไปถึง วรรณกรรม ที่มีความโดดเด่นที่สุดในแนวทางที่ยอดเยี่ยม
ส่วนรางวัลในสาขาสันติภาพ จะมอบให้กับ “ผู้ที่มีบทบาทสำคัญที่สุดหรือองค์กรระหว่างประเทศที่กำจัดหรือลดกำลังทหาร หรือเพื่อจัดหรือให้การสนับสนุนการประชุมเพื่อสันติภาพ” โดยให้สถาบันอันทรงเกียรติในประเทศสวีเดน และนอร์เวย์เป็นผู้ดูแลรับผิดชอบในการมอบรางวัล
มูลนิธิโนเบลให้ทุนกับการมอบรางวัลโนเบลนับตั้งแต่ปี 1901 ปีแรกที่มีการมอบรางวัล นับตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา
สำหรับการมอบรางวัลโนเบลในปีนี้ ผู้ได้รับรางวัลจะได้รับเงินรางวัลเป็นเงิน 9 ล้านสวีดิชโครเนอร์ หรือราว 27 ล้านบาท ไปด้วย
ขณะที่รางวัลโนเบลสาขาเศรษฐศาสตร์เป็นรางวัลเดียวที่ไม่ได้มีอยู่ในพินัยกรรมของอัลเฟรด โนเบล รางวัลนี้จึงเป็นการให้ทุนโดย ธนาคารกลางสวีเดน ที่ก่อตั้งรางวัลดังกล่าวขึ้นเพื่อฉลองครบรอบ 300 ปีการก่อตั้งธนาคารเมื่อปี 1968 โดยมีการมอบรางวัลเป็นครั้งแรกเมื่อปี 1969
โนเบล เสียชีวิต โดยที่ไม่มีทายาท มีการอ่านพินัยกรรมอย่างเป็นทางการและเนื้อหาในพินัยกรรมสร้างความประหลาดใจให้กับหลายๆคน รวมไปถึงสมาชิกครอบครัวของโนเบลเอง
หลานชายของโนเบล พยายามที่จะทำให้พินัยกรรมดังกล่าวเป็นโมฆะ หรือแม้แต่สมเด็จพระเจ้าออสการ์ที่ 2 แห่งสวีเดนเอง ยังทรงคัดค้านความต้องการของโนเบล โดยตรัสว่า “เป็นความตั้งใจที่ไม่รักชาติ”
พินัยกรรมของโนเบล ยิ่งสร้างความสับสนเมื่อเขาไม่ได้ตั้งผู้จัดการมรดกหรือแม้แต่ปรึกษากับสถาบันที่ระบุไว้ให้ทำหน้าที่มอบรางวัลแต่อย่างใด
อย่างไรก็ตามหลังจากการเจรจาหาข้อตกลงกันนาน 3 ปีในที่สุด มูลนิธิโนเบล ก็ได้ก่อตั้งขึ้นทำหน้าที่บริหารจัดการทรัพย์สินของอัลเฟรด โนเบล ขณะที่สถาบัน 4 แห่งในสวีเดนเห็นชอบที่จะเป็นผู้มอบรางวัลตามความต้องการของโนเบล
โดย “สถาบันคาโรลินสกา” รับผิดชอบรางวัลโนเบลสาขาการแพทย์ “สวีดิชอคาเดมี” รับผิดชอบรางวัลโนเบลสาขาวรรณกรรม และ “รอยัลอคาเดมีออฟไซน์ส” รับผิดชอบรางวัลโนเบล สาขาฟิสิกส์ เคมี และ
เศรษฐศาสตร์ ส่วนรางวัลโนเบลสาขาสันติภาพเป็นหน้าที่รับผิดชอบของ “คณะกรรมการโนเบลแห่งนอร์เวย์”
