| ที่มา | มติชนรายวัน |
|---|---|
| ผู้เขียน | ปิยมิตร ปัญญา [email protected] |
| เผยแพร่ |
โกลบอลโฟกัส: ฮ่องกงในความทรงจำ
เมื่อมองจากภายนอก ฮ่องกงวันนี้ ดูสงบนิ่ง ราบเรียบ เป็นระเบียบเรียบร้อยยิ่ง
แต่หากพิเคราะห์อย่างจริงจัง ภายใต้เปลือกที่สงบราบเรียบนั้น การต่อสู้ช่วงชิงระหว่างสองฝ่ายยังแหลมคม ดุเดือดและหลากหลายรูปแบบอย่างยิ่ง ยังคงอยู่
ฝ่ายหนึ่งต้องการกำจัด ลบล้าง ทำให้ลืมเลือน บิดเบือนด้วยพรรณนาความใหม่ว่าด้วยประวัติศาสตร์การต่อสู้ที่สดใหม่อย่างยิ่ง ตั้งแต่ “ปฏิวัติร่ม” ในปี 2015 เรื่อยมาจนถึง “ปีแห่งความกราดเกรี้ยว” เมื่อ 2019 ที่ผ่านมา
อีกฝ่ายหนึ่งยังคงดิ้นรนสุดขีด ทำทุกอย่าง หาทุกช่องทางเท่าที่อำนวยให้ เพียงเพื่อรักษาเส้นใยอันน้อยนิด สำหรับให้คนรุ่นใหม่ คนรุ่นลูกรุ่นหลาน ได้ยึดกุมและสืบสาวกลับไปสู่การต่อสู้เพื่อประชาธิปไตยอันโชกโชน เข้มข้นในอดีตที่ผ่านมา
สงครามความคิด วัฒนธรรมและความทรงจำที่ละเอียดอ่อน ลึกซึ้งกำลังดำเนินอยู่อย่างเข้มข้นที่ฮ่องกง
******
กีวี โชว ผู้กำกับการแสดงภาพยนตร์และภาพยนตร์สารคดี (A Complicated Story-2013,Ten Years-2015) วัย 42 ปี ดุ่มเดินผ่าน “อุโมงค์เดินเท้า” ไปพลาง ครุ่นคิดถึงวันแรกที่เขากลายเป็น “นักเคลื่อนไหว” ไปพลาง
วันนั้น กีวี โชว กับลูกชาย ช่วยกันนำกระดาษ “โพสต์ อิท” แผ่นเล็กๆ พร้อมข้อความสื่อสารทางการเมือง ประกอบภาพวาดด้วยฝีมือของเด็กชายไปแปะไว้บน “เลนนอน วอลล์” ของฮ่องกง
“(จอห์น) เลนนอน วอลล์” ดั้งเดิม เกิดขึ้นที่ กรุงปราก สาธารณรัฐเชค ในทศวรรษ 1980 ตอนที่ปรากยังคงตกอยู่ภายใต้อำนาจของรัฐบาลคอมมิวนิสต์ บนผนังดังกล่าวนอกจากจะมี กราฟิตี้และเนื้อความในบทเพลง เดอะ บีทเทิลส์ แล้ว ยังเปรอะไปด้วยสารสะท้อนความคับข้องทางการเมือง
“เลนนอน วอลล์” ยุคใหม่ คือผนังทั้งสองด้านของ อุโมงค์เดินเท้า ที่ฮ่องกง
กีวี โชว จำได้แม่นยำว่า เมื่อกลับไปอีกครั้งในวันถัดมาของเดือนสิงหาคม 2019 พบเจ้าหน้าที่รายหนึ่งกำลัง “ทำความสะอาด” เลนนอน วอลล์ ของพวกเขา
เจ้าหน้าที่รายนั้นบอกเบาๆ ว่า เขาจำเป็นต้องทำหน้าที่เก็บกวาดกระดาษข้อความเหล่านี้ แล้วถ่ายภาพไปยืนยันกับหัวหน้าว่า “ได้ทำหน้าที่แล้ว” ก่อนพยักเพยิดกับ กีวี โชว ว่า “คุณเอากลับไปแปะไว้ผนังฝั่งโน้นก็ได้นะ”
เลนนอน วอลล์ ในช่วงเวลานั้น จึงผ่านการสร้าง รื้อทำลายและสร้างใหม่หลายรอบนัก แม้ในช่วงเวลาแค่ข้ามวันก็ตาม
“นั่นคือ ฮ่องกงสปิริต” กีวี โชว บอก
แต่วันนี้ เลนนอน วอลล์ ที่ฮ่องกงทุกแห่งสะอาดเอี่ยม ภาพเขียนบนผนัง ตัวอักษรแสดงความกราดเกรี้ยว ถูกทาทับด้วยสีใหม่ พยายามปกปิด ลบล้างความทรงจำในอดีตไปให้หมดสิ้น
ภายใต้ข้ออ้างว่าเป็นการ “บ่อนทำลาย, แบ่งแยกดินแดน, ก่อการร้าย และ สมคบคิดกับกองกำลังต่างชาติ” ซึ่งลงเอยด้วยการต้องไปใช้ชีวิตใน “เรือนจำ”
กีวี โชว บอกว่า การทำความสะอาด “เลนนอน วอลล์” ทุกแห่ง คือจุดเริ่มของการทำลาย “สรรพสิ่งที่งดงาม” ของฮ่องกง
******
เลนอน วอลล์ นำไปสู่ข้อสรุปของนักเคลื่อนไหวประชาธิปไตยฮ่องกงที่ว่า ใครก็ตามที่อยู่ในอำนาจกำลังแสวงหาหนทางสร้างเวอร์ชันใหม่ของเหตุการณ์เมื่อปี 2019 ด้วยพรรณนาความที่ว่า นั่นคือ “รอยด่าง” ที่ไม่บังควรเกิดขึ้นอีก
การชุมนุมประท้วง 2019 คือ “การจลาจลผิดกฎหมาย” ที่เกิดขึ้นจาก “คนเพียงไม่กี่คน” ที่อยู่ภายใต้การครอบงำของต่างชาติ เพื่อ “บ่อนทำลายการผงาดขึ้นมา” ของจีนภายใต้การนำที่ประสบความสำเร็จสูงสุดในปักกิ่ง
“อาร์ทีเอชเค” บรรษัทกระจายเสียงสาธารณะของฮ่องกง เริ่มกระบวนการสร้างความทรงจำใหม่ให้กับฮ่องกง ด้วยการ “เก็บกวาด” บรรดาโสตวัสดุทั้งหลายที่แสดงถึงการชุมนุมต่อต้าน วิพากษ์วิจารณ์ และสืบสาวเรื่องราวของผู้คนในแวดวงอำนาจของประเทศ ออกจากคลังเก็บเพื่อแสดงผลออนไลน์
เป็นการเปิดฉาก “แนวรบที่มองไม่เห็น” ขึ้น เมื่ออีกฝ่ายระดม นักเคลื่อนไหวออนไลน์ ดึงเอาไฟล์สำรองสรรพสิ่งที่เคยเผยแพร่ไปทั่วโลกเหล่านี้ เข้ากรุนิรภัย ในแพลทฟอร์ม “บล็อกเชน”
แต่ทุกอย่างไม่ได้หยุดลงเพียงเท่านั้น ทางการฮ่องกงยัง ประกาศให้บาง สโลแกน และเพลงบางเพลง เป็นสิ่ง “ผิดกฎหมาย” ปรับปรุงเนื้อหาในตำราเรียนเสียใหม่ ตัดประเด็นที่อ่อนไหวออกไป, เรียกเก็บหนังสือว่าด้วยประชาธิปไตยออกจากชั้นของห้องสมุดสาธารณะทั่วเกาะ, โรงภาพยนตร์, มหาวิทยาลัยและหอศิลป์ทั้งหลาย ได้รับคำสั่งห้ามฉาย ห้ามจัดแสดงใดๆ ที่เกี่ยวเนื่องเชื่อมโยงไปถึงการชุมนุมประท้วงเด็ดขาด
กฎหมายเซนเซอร์ ถูกปรับปรุงใหม่ให้ครอบคลุมเรื่องราวและประเด็นเหล่านี้อย่างครบถ้วน
การเปลี่ยนใหม่นี้ไม่ได้จำกัดอยู่แค่ “นิยาม” ของเหตุการณ์ 2019 เท่านั้น ยังลุกลามไปถึง “ภูมิทัศน์” ของเกาะแห่งนี้อีกด้วย
หลายสถานที่ที่คุ้นเคย ถูกปรับเปลี่ยน จนกลายเป็นที่ซึ่ง “ไม่คุ้นเคย” ไปแล้ว
******
ทางเดินเท้าลอยฟ้า ซึ่งผู้ประท้วงเคยใช้เป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์ในการปาระเบิดขวด ก้อนหินใส่เจ้าหน้าที่ ถูกห่อหุ้มหมดสิ้นด้วยรั้วและลวดหนาม
แบร์ริเออร์ พลาสติกบรรจุน้ำ ถูกนำมาเรียงรายปิดกั้นอาคารที่ทำการของรัฐ ปิดเส้นทางจนคนเดินเท้าที่สัญจรไปมาต้องข้ามไปเดินอีกฟาก หรือไม่ก็ใช้ช่องแคบๆ ระหว่างแบร์ริเออร์ ภายใต้การจับตาของเจ้าหน้าที่ในเครื่องแบบปราบจลาจลที่ประจำอยู่อย่างใกล้ชิด
ถังขยะทั่วฮ่องกง ที่เคยเป็น “โล่” ให้กับผู้ประท้วง ถูกเปลี่ยนเป็นถุงพลาสติกแขวนจากวงเหล็ก
ฟุตปาธ ริมถนนที่เคยประดับด้วยอิฐตัวหนอน และเป็นอาวุธสำคัญของกลุ่มผู้ประท้วง ในการรับมือกับเจ้าหน้าที่ตำรวจ ถูกรื้อทิ้ง ปูลาดด้วยคอนกรีตซีเมนต์ทั้งผืน
“ถ้าเป็นคนนะ ฮ่องกงก็เหมือนผ่านศัลยกรรมมา” เจด ชุง ผู้สื่อข่าวอิสระวัย 24 ปีบอก
เธอบอกด้วยว่า ควบคู่ไปกับการเปลี่ยนแปลงเชิงกายภาพเหล่านี้ ทางการก็เริ่มกวาดล้างอีกหลายอย่างตามมา
หลายคำ หลายประโยค ตกเป็นของ “ต้องห้าม” พูดออกมาดังๆ เหมือนเคยไม่ได้อีกต่อไป
แต่ก็ถูกตอบโต้ด้วยการจัดทำ “รหัสลับ” ของการต่อต้านอำนาจเผด็จการ
ชุง บอกว่า ครั้งหนึ่งเธอขอ พาสเวิร์ด สำหรับไวไฟ จากภัตตาคารเล็กๆ แห่งหนึ่ง คำตอบที่ได้คือ “721831101” ซึ่งมีนัยเกินกว่าจะเป็นพาสเวิร์ดไวไฟ ธรรมดาทั่วไป
721 คือวันที่ 21 เดือนกรกฎาคม, 831 คือวันที่ 31 เดือนสิงหาคม ส่วน 1101 คือวันที่ 1 เดือนตุลาคม ทั้งหมดคือ 3 วันที่เกิดเหตุการณ์ประท้วงที่ “รุนแรงที่สุด” ในปี 2019 ที่ผ่านมา
เป็นเส้นใยยึดโยงไปยังเหตุการณ์การต่อสู้ที่ทางการฮ่องกงไม่อยากให้ทุกคนหวนคิดไปถึง
ทั้งยังเป็นหนทางในการแสดงออกถึงการต่อต้านในรูปแบบเท่าที่จะทำได้ในเวลานี้
“มันทำให้เราไม่กล้าลืม ถึงจะไม่อยากจดจำนักก็ตาม” ชุงบอก
******
กลางเมษายนที่ผ่านมา ทางการฮ่องกงจัด “วันศึกษาความมั่นคงแห่งชาติ” ขึ้น เปิดทางให้มีการจัดกิจกรรม, เล่นเกมและการแสดงต่างๆ ขึ้นในสถานศึกษาระดับโรงเรียนทุกแห่ง เปิดงานด้วยขบวนของเจ้าหน้าที่ตำรวจและหน่วยงานความมั่นคงอื่นๆ เดินพาเหรดตบเท้าพรึ่บๆ
ในโรงเรียนและศูนย์วัฒนธรรมหลายแห่งในฮ่องกง เปิดให้มี “โมเสค วอลล์” ขึ้น ทำนองเดียวกันแต่ตรงกันข้ามกับ “เลนนอน วอลล์” ด้วยข้อความสนับสนุน เจ้าหน้าที่ และ กฎหมายความมั่นคง ฉบับใหม่ เครื่องมือในการปกครองฮ่องกงที่สำคัญของจีน
“สนับสนุน! สนับสนุน! สนับสนุน! ฉันฝันว่าสักวันจะเป็นหนึ่งเดียวกับแผ่นดินใหญ่” คือตัวอย่างข้อความบน “โมเสค วอลล์” ของโรงเรียนประถม หว่อง โช ปอ
เด็กๆ ได้ของขวัญเป็น ปืนตำรวจของเล่น ชวนกันเล่นสนุกกับปืนของเล่นตู้รถไฟจำลองภายใต้การจับตามองอย่างใกล้ชิดโดยเจ้าหน้าที่ในชุดปราบจลาจล
เป็นภาพที่ขัดแย้งเหลือหลายกับคลิปวิดีโอเมื่อปีเศษ ที่ผ่านมา ที่เจ้าหน้าที่ชาร์จเข้าใส่ผู้คนบนตู้รถไฟเมื่อวันที่ 31 สิงหาคม 2019
ฉีดสเปรย์พริกไทย พลางหวดกระหน่ำกระบองในมือเข้าใส่เยาวชนผู้ประท้วงแบบไม่ยั้ง…
******
ที่ซุ่นหว่าน เขตท่าเรือของฮ่องกง เจ้าหน้าที่มาเยือนร้านอาหารเปิดใหม่ของ เฮอร์เบิร์ต โชว แสดงตนว่า มาจาก “แผนกความมั่นคงแห่งชาติ” พร้อมหมายตรวจค้นของศาล
“ยังกะบุกเข้ามาในบาร์เพื่อค้นหายาเสพติด” เฮอร์เบิร์ต โชว เล่าถึงลักษณาการของเจ้าหน้าที่ในวันนั้น ที่เรียก “ฮ่องกงมุง” ได้ชะงัด
เหตุผลก็คือ สิ่งที่ร้านแห่งนี้จำหน่ายอาจเข้าข่าย “บ่อนทำลาย, แบ่งแยก ฯลฯ”
โชว เจ้าของร้านวัย 57 ปี ชี้ให้เห็นรายการอาหารที่พิมพ์ไว้บนเสื้อเชิร์ตแขนยาวสีขาวที่สวมใส่ “ไส้กรอกปลดปล่อย, (ผัด)ผักแห่งชั่วชีวิตเรา, ลูกชิ้น 5 ลูก ไม่เว้นแม้แต่ซอร์ซ” เป็นอาทิ
ใครเห็นเป็นต้องนึกถึงสโลแกน “ปลดปล่อยฮ่องกง, การปฏิวัติในชั่วชีวิตเรา และ ข้อเรียกร้อง 5 ข้อ ไม่เว้นแม้แต่ข้อเดียว” ในช่วงปีเศษที่ผ่าน
แต่เจ้าหน้าที่หาข้อกฎหมายมาเอาผิดกับ เฮอร์เบิร์ต โชว ไม่ได้ ไม่มีการจับกุม เพียงแต่เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นทำให้ลูกจ้าง 2 คนของร้าน กลัวจนตัดสินใจลาออก
โชว ยังคงยืนกรานจะขาย “อาหาร” เหล่านี้ต่อไป เขาบอกเหตุผลง่ายๆ ว่า เป็นเพราะ “พวกเขา” อยากเปลี่ยนประวัติศาสตร์
ร้านนี้จึงต้องเกิดขึ้นและดำรงอยู่ เพื่อให้เป็น “ที่แห่งเสรี และสถานที่แห่งความหวัง” ต่อไป
