‘เขาดิน’ ที่เรารู้จักในวันนี้ เปิดให้เข้าเยี่ยมชมครั้งแรกตั้งแต่ พ.ศ.2481 นับเป็นสวนสัตว์แห่งแรกของประเทศไทย
ย้อนเวลาไปไกลกว่านั้น พื้นที่บริเวณดังกล่าวก่อนพัฒนาเป็นสวนสัตว์ เดิมมีชื่อว่า สวนดุสิต หรือ เขาดินวนา เป็นส่วนหนึ่งของเขตพระราชฐานใน พระราชวังดุสิต ใกล้กับสนามเสือป่าและพระที่นั่งอนันตสมาคม ซึ่ง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 โปรดเกล้าฯให้สร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ.2438 หลังจากทอดพระเนตรสวนพฤกษชาติในต่างประเทศ
จึงมีพระราชดำริให้ขุดสระน้ำ แล้วนำดินขึ้นมาถมเป็นเนินเขาและเกาะกลางน้ำ เรียกว่า เขาดิน จากนั้นโปรดเกล้าฯ ให้นำพรรณไม้นานาชนิดมาปลูกเป็นสวนพฤกษชาติ เรียกว่า วนา จึงเรียกรวมว่าเขาดินวนา ในขั้นต้นเป็นที่ทรงพระเกษมสำราญส่วนพระองค์และข้าราชบริพารฝ่ายใน
ต่อมา หลังเปลี่ยนแปลงการปกครอง รัฐบาล จอมพล ป. พิบูลสงคราม ได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานสวนดุสิตให้เป็นสวนสาธารณะ
ในเวลานั้น พระองค์เจ้าอาทิตย์ทิพอาภา ซึ่งเป็นผู้สำเร็จราชการแทนพระองค์ได้พระราชทานอนุมัติในนามของ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล โดยให้เทศบาลนครกรุงเทพฯ รับสวนดุสิต สนามเสือป่า และสวนอัมพร จัดเป็นสวนสาธารณะ
ทางเทศบาลจึงย้ายกวางดาว และสัตว์ชนิดต่างๆ จากสวนอัมพร รวมถึงจระเข้และลิง จากสวนสราญรมย์มารวมไว้ที่เขาดินวนา
นอกจากนี้ ยังขอให้สำนักพระราชวังส่งช้างหลวง มาให้ประชาชนได้ชมในวันอาทิตย์อีกด้วย
ครั้นเมื่อปรับปรุงส่วนต่างๆ ภายในสวนเรียบร้อยแล้ว จึงเปิดให้ประชาชนเข้าเยี่ยมชมและพักผ่อนหย่อนใจได้ตั้งแต่วันที่ 18 มีนาคม พ.ศ.2481 ในชื่อ สวนสัตว์ดุสิต เป็นครั้งแรก
เบื้องต้นอยู่ภายใต้ความรับผิดชอบของเทศบาลนครกรุงเทพฯ กระทั่งใน พ.ศ.2496 พลโท บัญญัติ เทพหัสดิน ณ อยุธยา รัฐมนตรีว่าการกระทรวงมหาดไทยในช่วงเวลานั้น ได้พิจารณาเห็นว่าทางเทศบาลฯได้รับงบประมาณที่ไม่เพียงพอต่อการปรับปรุงและพัฒนาให้เจริญขึ้นได้ ประกอบกับมีภาระหน้าที่อื่นๆ มากอยู่แล้ว จึงเสนอรัฐบาลให้มีการจัดตั้งเป็นองค์การ เพื่อให้สามารถบริหารงานอย่างคล่องตัว
15 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2497 จึงมีพระราชกฤษฎีกาจัดตั้ง องค์การสวนสัตว์ ขึ้นตรงกับสำนักนายกรัฐมนตรี และเมื่อวันที่ 1 กรกฎาคม ปีเดียวกัน เทศบาลฯได้มอบงานสวนสัตว์และทรัพย์สินทั้งหมดให้องค์การสวนสัตว์
ต่อมาในวันที่ 15 พฤศจิกายน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ทรงรับองค์การสวนสัตว์ไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์ สวนสัตว์ดุสิตจึงเป็นหน่วยงานที่ขึ้นตรงกับองค์การสวนสัตว์ ในพระบรมราชูปถัมภ์นับแต่นั้นจนถึงวันนี้
สวนสัตว์ดุสิต หรือเขาดินในแต่ละยุคสมัย มีพัฒนาเรื่อยมาอย่างต่อเนื่อง โดยนอกเหนือจากหน้าที่หลักคือการจัดแสดงสัตว์นานาชนิดอย่างที่ทราบกันแล้วนั้น ยังมีการจัดกิจกรรมมากมาย
ไม่ว่าจะเป็นงานปีใหม่ งานวันเด็กแห่งชาติ เทศกาลสงกรานต์ และอื่นๆ อีกมากมาย โดยเฉพาะ งานฤดูหนาว ในอดีต ซึ่งมีการแข่งสะบ้า แข่งขันว่ายน้ำ และประกวดชายงามโชว์กล้ามโตๆ บนเวที ปรากฏในภาพถ่ายเก่าสีขาวดำ
นอกเหนือจากนี้ ยังเป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ โดยมี หลุมหลบภัย ยุคสงครามโลกครั้งที่ 2 เพื่อใช้เป็นที่หลบภัยของประชาชนในบริเวณใกล้เคียง หากเกิดเหตุฉุกเฉินเมื่อเครื่องบินฝ่ายสัมพันธมิตรทิ้งระเบิด หลังสงครามสงบมีการสร้างภูเขาจำลองครอบทับ สำหรับจัดแสดงเลียงผา ต่อมาจึงปรับปรุงเพื่อจัดนิทรรศการเรื่องสงครามดังกล่าว
ปัจจุบัน สวนสัตว์ดุสิตประกาศวิสัยทัศน์ เป็นสวนสัตว์สีเขียวที่มีมาตรฐานสากล และเป็นผู้นำด้านการอนุรักษ์ วิจัยและเรียนรู้สัตว์ป่าภายใต้การบริหารจัดการที่เป็นเลิศ
นอกจากนี้ ยังมีการปรับตัวสู่โลกออนไลน์ ทั้งพัฒนาเว็บไซต์ที่ให้ข้อมูลเกี่ยวกับสวนสัตว์ จัดทำแอพพลิเคชั่นน่าสนใจ เผยแพร่ข่าวสารผ่านโซเชียลมีเดียอย่างเฟซบุ๊ก
โดยมีผู้เข้าไปคอมเมนต์ และสอบถามเรื่องราวต่างๆ อย่างต่อเนื่อง ด้านแอดมินผู้ดูแลก็ขยันตอบคำถามด้วยความรวดเร็ว รับ 4.2 ดาว จากคะแนนเต็ม 5 ดาว รีวิว ของชาวโซเชียล
ความนิยมของผู้คนที่มีต่อเขาดิน ยังไม่เสื่อมคลาย ในวันธรรมดามีเด็กๆ จากโรงเรียนหลายแห่งจูงมือมาพร้อมคุณครูเพื่อเยี่ยมชมสัตว์ต่างๆ อย่างตั้งอกตั้งใจ
ส่วนในวันหยุด พ่อแม่ผู้ปกครองอุ้มลูกจูงหลานมาเป็นครอบครัว แม่มะลิ ฮิปโปโปเตมัส ในตำนาน ยังคงเป็นจุดสนใจ โดยในปีนี้มีอายุถึง 51 ขวบแล้ว
นอกจากนี้ เขาดินยังเพิ่งเปิดตัวสมาชิกใหม่เมื่อไม่กี่วันมานี้ นั่นคือ น้องซันไรซ์ ลูกม้าลาย Burchells Zebra ในโซนสัตว์ป่าจากแอฟริกา
สำหรับการแสดงโชว์ก็ได้รับความสนใจไม่น้อย อย่างการแสดง แมวน้ำ ซึ่งมีดาวเด่นได้แก่ น้องติ๊ก และ น้องกอไผ่ ออกมาวาดลวดลายการกระโดดลอดห่วงและเลี้ยงบอลข้ามสิ่งกีดขวางอย่างคล่องแคล่ว เรียกเสียงปรบมือจากผู้ชมกึกก้อง
รถราง และ จักรยานนาวา หรือเรือถีบก็ยังเป็นกิจกรรมยอดฮิตเช่นเคย
ล่าสุด ชัดเจนว่าเตรียมย้ายไปยัง ย่านคลอง 6 อำเภอธัญบุรี จังหวัดปทุมธานี ซึ่งมีพื้นที่ถึง 300 ไร่ กว้างใหญ่กว่าปัจจุบันซึ่งมีเนื้อที่ตามโฉนด 181 ไร่ 2 งาน 66 ตารางวา
เขาดินวนาในฐานะสวนสัตว์ยอดฮิตมานาน จะกลายเป็นความทรงจำสวยงามที่ยังคงอยู่ตลอดไป
