5 พฤษภาคม 2509 วันเสียชีวิตของ จิตร ภูมิศักดิ์ นักคิด นักประวัติศาสตร์ นักภาษาศาสตร์ ที่ฝากผลงานไว้กับสังคมไทยเป็นจำนวนมาก ผลงานเขียนของจิตรเป็นงานอมตะที่ใครศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์และภาษา ไม่ควรพลาดด้วยประการทั้งปวง
เพื่อเป็นการรำลึกถึงนักคิดนักเขียนคนสำคัญท่านนี้ ทางศูนย์ข้อมูลมติชน จึงคัดส่วนหนึ่งจากบท “เมื่อถูกปล่อยตัว” ในหนังสือ “ทัณฑะกาล” ของจิตร ภูมิศักดิ์ และผู้ต้องขังการเมือง เขียนโดย วิลลา วิลัยทอง จัดพิมพ์โดย สนพ.มติชน เมื่อพ.ศ.2556
จิตร ภูมิศักดิ์ ได้รับการปล่อยตัวหลังอิศรา อมันตกุลและอุดม ศรีสุวรรณ กล่าวคือ วันที่ 3 ธันวาคม พ.ศ.2506 อัยการศาลทหารกรุงเทพฯ ยื่นฟ้องจิตรตามพระราชบัญญัติป้องกันการกระทำอันเป็นคอมมิวนิสต์ พ.ศ.2495 โดยยกเรื่องการทำหนังสือมหาวิทยาลัย 23 ตุลา ฉบับปี 2496 มราจิตรทำหน้าที่สาราณียกรมาเป็นคดีฟ้อง พล.ต.พิบูลย์ จันทโรจน์วงศ์ เป็นผู้พิพากษาคดีนี้
ต่อมาภายหลัง พล.ต. พิบูลย์ได้ให้สัมภาษณ์ กับทวีป วรดิลก ว่าการฟ้องเรื่องเมื่อปี พ.ศ. 2496 นั้นรัฐบาลได้ออกกฎหมายนิรโทษกรรมในโอกาสครบรอบ 25 พุทธศตวรรษ พ.ศ.2499 มาตรา 3 ไปแล้ว เมื่อนำการกระทำนั้นมาฟ้องอีก จึงเป็นการฟ้องซ้ำ ขัดต่อหลักการพื้นฐานของกฎหมาย
ศาลทหารยกฟ้องและมีคำสั่งปล่อยตัวจิตรเมื่อวันที่ 30 ธันวาคม พ.ศ.2507 เขาเดินทางออกจากลาดยาวพร้อมกับต้นฉบับเขียนด้วยลายมือ เรื่อง ความเป็นมาของคำสยาม ไทย, ลาว และขอมฯ ความยาวกว่า 600 หน้า
จิตรกลับไปอยู่บ้านที่ซอยศิวาลัย ถนนงามวงศ์วาน กับแสงเงินและภิรมย์ 1 วันหลังจากจิตรออกจากลาดยาว เขาและแสงเงินยังกลับไปเยี่ยมเพื่อนในลาดยาวและร่วมฉลองปีใหม่ พ.ศ.2508ด้วยกัน จากนั้นจิตรอ่านและเขียนหนังสืออยู่ที่บ้าน
ขณะเดียวกันก็เริ่มหางานทำ แต่ก็เป็นไปด้วยความยากลำบากในระยะแรกเนื่องจาก “ถูกทางการปฏิกิริยาปิดล้อมไว้อย่างทั่วทุกด้าน” ในที่สุด จิตรได้งานตำแหน่งครู และขณะเดียวกันพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย ผ่านองค์กรแนวร่วมเพื่อเอกราชแห่งชาติ ซึ่งมี มงคล ณ นคร เป็นประธาน ได้ส่งคนมาติดต่อจิตรเพื่อขอให้เข้าป่าผ่านทาง จังหวัดสกลนคร จิตรตอบตกลงทันที และเดินทางเข้าป่าเพื่อเข้าร่วมในขบวนการสงครามประชาชนปลายปี พ.ศ.2508
สิริอุษา พลจันต์ (นามแฝง) เล่าว่า กลางปี พ.ศ.2508 ตนเองได้พบกับจิตรที่ร้านเนี้ยวหน้าพระลาน จิตรกล่าวว่า “ผมมีข่าวดี ข่าวดีมากจริงๆ คุณรู้ไหมเวลานี้มีสองขบวนการเกิดขึ้นแล้ว แนวร่วมรักชาติแห่งประเทศไทยกับขบวนการเอกราชแห่งประเทศไทย คุณสนใจไหม…ขบวนการและแนวร่วมนี้มีลักษณะปฏิวัติจริงๆ ครั้งนี้จะรู้สึกจะเป็นครั้งสุดท้ายที่เราจะพบกันนะ” สมาชิกชาวศิลปากรมีโอกาสไปเลี้ยงส่งจิตรที่ร้าน
อาหารชื่อประตูชัยก่อนจิตรเดินทางสู่ป่า
จิตรตั้งใจว่าจะเข้าไปทำงานในส่วนงานด้านวัฒนธรรมและทางพรรคเองต้องการส่งจิตรไปยังต่างประเทศ ให้จิตรเป็น “คนผ่านทาง” แต่จิตรขอเรียนรู้การปฏิวัติในชนบทไทยเสียก่อน สุดท้ายจิตรจึงได้ “ทำงามวลชน”
ธง แจ่มศรี อดีตผู้นำสูงสุดของพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย ได้เคยพูดคุยกับจิตรถึงเหตุผลที่จิตรเข้าเป็นสมาชิกพรรคคอมมิวนิสต์แห่งประเทศไทย เนื่องจากตัวจิตรเองตื่นตัวเรื่องก้าวหน้าจากการได้อ่านหนังสือต่างประเทศและได้อ่าน “มติของกรมการเมือง พ.ศ.2506” ซึ่งถือว่าเป็นเอกสารลับสุดยอด มีเนื้อหาเกี่ยวกับปัญหาเรื่องการเตรียมการต่อสู้ด้วยอาวุธ ที่วิเคราะห์ถึงสภาพความ เป็นจริงของพรรค จึงเกิดความศรัทธา
ขณะที่จิตรทำงานมวลชนนั้น พื้นที่หน่วยของจิตรมีฐานพักพิงชั่วคราวที่ภูผาผึ้งและเคลื่อนไหวอยู่ทางตะวันออกของหมู่บ้านคำบิดและหมู่บ้านคำบ่อ มีผู้สันนิษฐานว่าอาจจะอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงใต้ของตัวอำเภอวาริชภูมิจังหวัดสกลนคร ในแต่ละวัน จิตรและ “นักรบบุกเบิก” มักจะตีนราวตี 5 ออกกำลังกาย ล้างหน้าแปรงฟัน อาหาร เน้นการหุงข้าวเหนียว จิตรได้รับข้าวเหนียวสำหรับหุง 1.5 กระป๋องต่อ 1 มื้อ วันหนึ่งกิน 3 มื้อ ขณะที่คนอื่นได้รับ 1 กระป๋องต่อมื้อ และวันหนึ่งกินได้ 2 มื้อ เป็นนโยบายพิเศษจากทางจัดตั้ง เนื่องจากจิตรเป็นโรค “กระเพาะครากเรื้อรัง”
จิตรยังเขียนจดหมายติดต่อกับแสงเงิน ทำให้เรารู้ว่าอาการโรคทางกระเพาะของเขาดีขึ้นมาก ทานข้าวเป็นเวลา ได้ออกกำลังกายสม่ำเสมอ และปลูกกล้วยไม้ กิจวัตรที่เขายังคงทำสม่ำเสมอคือการเขียนหนังสือ ระหว่างรอไปพบมวลชนจิตรจะนั่งบันทึกเรื่องราวต่างๆ ลงในสมุดเล่มละสลึง เขาสนใจศึกษาภาษาถิ่นและวัฒนธรรมพื้นบ้านเป็นอย่างมาก มีโอกาสได้สัมผัสชีวิตชาวบ้านชาวผู้ไทแห่งหมู่บ้านคำบิดและหมู่บ้านคำบ่อ จึงให้ความสนใจเรื่องนี้เป็นพิเศษ
จิตรถูกเจ้าหน้าที่ล้อมจับและถูกยิงเสียชีวิตในวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ.2509 ณ หมู่บ้านแห่งหนึ่งบริเวณเทือกเขาภูพาน จังหวัดสกลนคร ถือว่าเป็นการเสียชีวิตขณะปฏิบัติหน้าที่ อุดม สีสุวรรณ บันทึกไว้ว่า จิตรและพวกอีก 5 คนถูกกองกำลังเจ้าหน้าที่จูโจม จึงได้แยกย้ายกันหลบหนีเป็นคู่ คู่ของจิตรแตกไปทางตอนเหนือซึ่งเป็นทุ่งกว้าง “พอไปถึงหมู่บ้านแห่งหนึ่ง ซึ่งสวรรค์ (คู่ของจิตร] ไม่รู้จัก คุณจิตรสั่งให้สวรรค์คอยอยู่ข้างนอก ส่วนตัวคุณจิตรเข้าไปในบ้านเพื่อขอข้าว ไปได้สักพักหนึ่ง สวรรค์ก็ได้ยินเสียงปืนหลายนัด สวรรค์
คาดว่าจิตรคงถูกยิง แต่ตัวเองไม่สามารถเข้าไปช่วย เพราะห่างไกลกับที่เกิดเหตุ”
อ่านเพิ่มเติมได้ที่
“ทัณฑะกาล” ของจิตร ภูมิศักดิ์ และผู้ต้องขังการเมือง
ผู้เขียน วิลลา วิลัยทอง
ราคา E-Book ราคา 119 บาท
ดาวน์โหลด E-Book (คลิก)
สามารถอ่านได้ทั้งระบบ iOS และ Android ผ่าน Application
Ookbee, MEB, SE-ED, NAIIN, Hytexts, Google PlayBooks, Storylog, Bookcaze
โปรดอย่าลืมกดติดตามเพจของ MIC ได้ที่ : Facebook Matichon MIC
