| ที่มา | คอลัมน์ กฎหมายธุรกิจ |
|---|---|
| ผู้เขียน | วิโรจน์ พูนสุวรรณ |
จำนำเงินฝาก ไม่ใช่จำนำ เจ้าหนี้อื่นอายัดได้ โดย วิโรจน์ พูนสุวรรณ คอลัมน์ กฎหมายธุรกิจ
เงินฝากธนาคาร ที่ลูกหนี้จำนำไว้กับธนาคารเจ้าหนี้ ไม่ใช่จำนำ เป็นเพียงสัญญาหักบัญชีเงินฝาก ที่ลูกหนี้อนุญาตให้ธนาคารเจ้าหนี้ หักบัญชีเงินฝากของลูกหนี้ เพื่อนำเงินมาชำระหนี้เงินกู้ของลูกหนี้ เมื่อลูกหนี้ผิดนัดไม่ชำระหนี้ สัญญาดังกล่าวจึงไม่ให้บุริมสิทธิใดๆ แก่ธนาคารเจ้าหนี้ เหนือเจ้าหนี้อื่น ที่จะได้รับชำระหนี้จากเงินฝากนั้น
มีคำพิพากษาฎีกาจำนวนหลายฉบับ ออกมายืนยันว่า จำนำเงินฝาก ไม่ใช่จำนำ สมุดคู่ฝากไม่ใช่สิทธิมีตราสาร จำนำไม่ได้ กรรมสิทธิ์ในเงินฝากตกเป็นของธนาคารผู้รับฝากเงินเมื่อผู้ฝากส่งมอบเงินฝากให้ธนาคาร แต่ธนาคารผู้รับฝากเงินมีหน้าที่ที่จะต้องใช้เงินฝากคืนให้แก่ผู้ฝาก และหากผู้ฝากเป็นลูกหนี้เงินกู้ของธนาคารผู้รับฝากเงิน ลูกหนี้กับธนาคาร ก็ทำสัญญาหักบัญชีเงินฝากได้ เพื่อให้ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินได้รับชำระหนี้จากเงินฝากนั้นได้โดยง่าย หากลูกหนี้ผู้ฝากเงินไม่ชำระหนี้เงินกู้
สัญญาหักบัญชีเงินฝากคือสัญญาหักกลบลบหนี้
สัญญาหักบัญชีเงินฝากดังกล่าว ไม่ว่าจะเรียกชื่อสัญญาว่า สัญญาจำนำเงินฝาก สัญญาฝากเงินเป็นหลักประกัน หรือสัญญาอื่นใดก็ตาม จริงแท้ก็คือสัญญาหักกลบลบหนี้ประเภทหนึ่งนั่นเอง ที่คู่สัญญาทำขึ้นเพิ่มเติมจากบทบัญญัติเรื่องหักกลบลบหนี้ตามประมวลกฎหมายแพ่งและพาณิชย์ สัญญานี้บังคับใช้ได้ตามกฎหมายทุกประการ ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน ยกขึ้นใช้ยัน ลูกหนี้ผู้ฝากเงินได้ แต่จะยกขึ้นต่อสู้บุคคลภายนอกซึ่งเป็นเจ้าหนี้ตามคำพิพากษาอื่น ในคดีแพ่ง หรือ ยกขึ้นต่อสู้เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์และเจ้าหนี้อื่นในคดีล้มละลายไม่ได้
กล่าวโดยย่อ หากลูกหนี้ผู้ฝากเงิน แพ้คดีแพ่ง หรือถูกฟ้องเป็นคดีล้มละลาย เงินฝากที่จำนำไว้กับ ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝาก ย่อมเป็นไปเพื่อประโยชน์ของเจ้าหนี้ทั้งปวง ไม่ใช่แต่เฉพาะ ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินเท่านั้น
แม้ว่า จำนำเงินฝาก ไม่ใช่จำนำ แต่หลักประกันสินเชื่อประเภทนี้ ก็เป็นหลักประกันอันดับหนึ่ง ที่ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินให้คะแนนสูงสุดในฐานะหลักประกันที่ดีที่สุด ง่ายต่อการบังคับหลักประกัน เพียงแค่หักบัญชีเงินฝาก ของลูกหนี้ผู้ฝากเงินเท่านั้น การบังคับหลักประกันก็สัมฤทธิ์ผล
เจ้าหนี้อื่นมีสิทธิดีกว่า ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน
เจ้าหนี้ตามคำพิพากษาอื่นของลูกหนี้ มีสิทธิขอให้ศาลมีคำสั่งอายัดเงินฝากนั้น เพื่อนำเงินมาชำระหนี้แก่ตนได้เสมอ โดยที่ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน เสียสิทธิโดยสิ้นเชิงในเงินฝากจำนวนดังกล่าว
ในทางปฏิบัติ เจ้าหนี้ตามคำพิพากษาอื่น จะขอให้ศาลมีคำสั่งอายัดเงินฝาก สั่งให้ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน ส่งมอบเงินฝากที่อายัด ให้แก่เจ้าพนักงานบังคับคดี เพื่อนำมาชำระหนี้ให้แก่เจ้าหนี้ตามคำพิพากษา
ถ้าธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน ไม่ปฏิบัติตามคำสั่งอายัดของศาล กฎหมายก็จะถือว่า ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน เป็นลูกหนี้ตามคำพิพากษาไปด้วย โดยเจ้าพนักงานบังคับคดี อาจร้องขอให้ศาลออกหมายบังคับคดียึดและอายัดทรัพย์ทั่วไปของธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินในฐานะลูกหนี้ตามคำพิพากษา นำออกขายทอดตลาดได้ด้วย โดยไม่จำกัดอยู่เพียงเงินฝากของลูกหนี้ผู้ฝากเงินเท่านั้น
ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินหักบัญชีเงินฝากได้หรือไม่ หลังมีคำสั่งอายัด
เมื่อธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินได้รับคำสั่งอายัดเงินฝากจากศาลแล้ว จะมาหักบัญชีเงินฝากตามสัญญาไม่ได้ เพราะถือว่า ขัดคำสั่งอายัดของศาล ต้องส่งมอบเงินฝากดังกล่าว ให้แก่เจ้าพนักงานบังคับคดีแต่โดยดี เพื่อนำไปชำระหนี้ให้เจ้าหนี้ตามคำพิพากษาต่อไป
จริงอยู่สัญญาหักบัญชีเงินฝาก ให้สิทธิแก่ธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับเงินฝาก ในอันที่จะหักบัญชีเงินฝาก ในเมื่อลูกหนี้ไม่ชำระหนี้ หรือในเมื่อลูกหนี้ถูกเจ้าหนี้อื่นฟ้องเป็นคดีต่อศาล หรือเมื่อลูกหนี้ถูกฟ้องล้มละลาย แต่สิทธิหักบัญชีเงินฝากตามสัญญานี้ จะหมดสิ้นไปในทันที เมื่อธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับเงินฝาก ได้รับคำสั่งอายัดเงินฝากจากศาล ตามสิทธิของเจ้าหนี้ตามคำพิพากษาอื่น ที่มิได้จำกัดอยู่เพียงเจ้าหนี้เงินกู้ที่เป็นธนาคาร แต่ยังรวมถึงเจ้าหนี้การค้าและเจ้าหนี้ในคดีแพ่งอื่นๆด้วย
หากธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินเสียดายสิทธิของตนเอง และไม่ประสงค์จะปฏิบัติตามคำสั่งของศาล ก็ทำได้เพียงอุทธรณ์คำสั่งอายัดของศาลนั้น แต่ก่อนจะอุทธรณ์ได้ ก็ต้องวางหลักประกันเป็นจำนวนเงินเท่ากับเงินฝาก เป็นการซื้อเวลาเท่านั้น และผลสุดท้ายก็ต้องเสียสิทธิในเงินฝากอยู่ดี โดยต้องจ่ายดอกเบี้ยในเงินฝากนั้นเพิ่มขึ้นจากระยะเวลาที่เพิ่มขึ้นในการต่อสู้คดีที่ตนเองไม่มีทางชนะ
แต่ถ้าธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงินเพิกเฉยเสีย ไม่ยอมส่งมอบเงินฝากที่อายัด ให้แก่เจ้าพนักงานบังคับคดีและมิได้มีการอุทธรณ์คำสั่งอายัดของศาล นอกจากอาจโดนหมายบังคับคดีในฐานะลูกหนี้ตามคำพิพากษาโดยไม่จำเป็นแล้ว อาจถูกเจ้าหนี้ตามคำพิพากษาอื่น ฟ้องละเมิด เรียกให้ชดใช้ค่าเสียหาย จากการประวิงเวลา ไม่ยอมส่งมอบเงินฝาก ทำให้เขาไม่ได้รับการชำระหนี้และขาดประโยชน์รายได้จากดอกเบี้ยในเงินฝากนั้นรวมไปถึงดอกเบี้ยในหนี้เดิมของเขา
ธนาคารผู้รับฝากเงิน ที่ไม่ใช่เจ้าหนี้
กรณีจะซับซ้อนขึ้นไปอีก ถ้าธนาคารผู้รับฝากเงินไม่ใช่ธนาคารเจ้าหนี้ แต่ยึดถือเงินฝากไว้เพื่อประโยชน์ของธนาคารเจ้าหนี้ อาจเป็นเพราะสมุดเงินฝากที่ตนเองออกให้แก่ผู้ฝากเงิน ถูกนำไปจำนำกับ ธนาคารเจ้าหนี้ หรือธนาคารที่ยึดถือเงินฝากไว้เป็นตัวแทน ของบรรดากลุ่มธนาคารเจ้าหนี้ ที่ให้กู้แก่ลูกหนี้ผู้ฝากเงินแบบกลุ่ม หลักการข้างต้น ก็ยังใช้ได้กับธนาคารผู้ยึดถือเงินฝากที่เป็นบุคคลที่สามนี้ สัญญาหักบัญชีเงินฝาก ธนาคารผู้ยึดถือเงินฝากแทนธนาคารเจ้าหนี้ใช้บังคับได้ต่อลูกหนี้ผู้ฝากเงินเสมอ แต่จะนำมาบังคับใช้กับเจ้าหนี้อื่นตามคำพิพากษาหรือในคดีล้มละลายของลูกหนี้ไม่ได้
กรณีธนาคารผู้ยึดถือเงินฝากเป็นบุคคลที่สามนี้ ต้องมีสัญญาหักเงินฝาก เป็นสัญญาสามฝ่าย ทั้งฝ่ายลูกหนี้ผู้ฝากเงิน ธนาคารเจ้าหนี้ และธนาคารผู้ยึดถือเงินฝากบุคคลที่สาม มิฉะนั้น สัญญาหักเงินฝาก ก็อาจมีผลไม่สมบูรณ์ได้
สิทธิของลูกหนี้ผู้ฝากเงิน
เรื่องธนาคารเจ้าหนี้ผู้รับฝากเงิน หรือเจ้าหนี้อื่น มีสิทธิดีกว่ากัน ในเงินฝาก ล้วนเป็นเรื่องของบรรดาเจ้าหนี้ ที่ลูกหนี้ผู้ฝากเงินไม่ได้มีส่วนได้เสียด้วย
ลูกหนี้ผู้ฝากเงินจะเกี่ยวข้องเฉพาะตอนทำสัญญาหักบัญชีเงินฝาก จะต้องทำด้วยความรอบคอบ ระมัดระวัง ไม่เซ็นสัญญาดังกล่าวสำหรับหนี้ใดๆ ก็ได้ของตน ลูกหนี้ควรจะทราบว่า เงินฝากใด เป็นหลักประกันของสินเชื่อใด หรือหนี้ประเภทใด และเงื่อนไขในการหักบัญชีเป็นเช่นใด อย่ายอมให้มีการหักบัญชีง่ายเกินไป หรืออย่าให้สิทธิครอบจักรวาลแก่ธนาคารเจ้าหนี้ การลงนามในสัญญาหักบัญชีเงินฝากอย่างกว้างๆ เพื่อเป็นหลักประกันแก่หนี้ใดๆ ตามแบบฟอร์มของธนาคาร จะเป็นเสมือนการชำระหนี้ด้วยเงินสดล่วงหน้า ที่ลูกหนี้จะไม่มีอำนาจต่อรองเลย
หลักคือให้ดูว่า เป็นการจำนำเงินฝาก ที่เป็นเงื่อนไขหนึ่ง สำหรับสินเชื่อโครงการใดโครงการหนึ่งหรือไม่ ถ้าใช่ ก็หาทางเจรจาต่อรองถ้อยคำในสัญญานั้น
แต่ถ้าไม่ใช่ และเอกสารที่จะเซ็นเป็นเพียงสัญญาหักกลบลบหนี้ทั่วๆ ไป ที่ไม่ใช่การจำนำเงินฝาก เฉพาะโครงการหนึ่งโครงการใด แต่เป็นการให้สิทธิครอบจักรวาลแก่ธนาคารเจ้าหนี้ ที่จะหักเงินฝาก จากบัญชีเงินฝากใดๆ ของตนก็ได้ เพื่อเป็นหลักประกันหนี้ใดๆ ทั้งปวงที่มีกับธนาคารเจ้าหนี้ก็ได้ โดยไม่มีข้อจำกัด อย่างนี้ลูกหนี้ผู้ฝากเงินไม่พึงกระทำ
วิโรจน์ พูนสุวรรณ เป็นที่ปรึกษากฎหมายอาวุโส และหัวหน้าโครงการพิเศษ สำนักกฎหมายบลูเมนทอล ริชเตอร์ แอนด์สุเมธ ติดต่อได้ที่ [email protected]
