‘อนาคตใหม่’ไปต่ออย่างไร กรณีถูกวินิจฉัย‘ยุบพรรค’
หมายเหตุ – เป็นความเห็นของนักวิชาการกรณีคณะกรรมการการเลือกตั้ง (กกต.) มีมติ 5 ต่อ 2 ให้ยื่นคำร้องต่อศาลรัฐธรรมนูญ เพื่อพิจารณาวินิจฉัยยุบพรรคอนาคตใหม่ (อนค.) กรณีพรรคอนาคตใหม่กู้ยืมเงินจากนายธนาธร จึงรุ่งเรืองกิจ หัวหน้าพรรค จำนวน 191 ล้านบาท เป็นการฝ่าฝืนมาตรา 72 พ.ร.บ.ประกอบรัฐธรรมนูญ ว่าด้วยการพรรคการเมือง 2560
สมชัย ศรีสุทธิยากร
ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยการเมืองและการพัฒนา มหาวิทยาลัยรังสิต
หลังจาก กกต.เสนอยุบพรรคอนาคตใหม่ จะทำให้มีปัญหากระทบขวัญกำลังใจของคนทำงานในพรรค หากมีการยุบพรรคจริงก็จะต้องแสวงหาแนวทางการทำงานการเมืองต่อไปอย่างไร โดยแยกเป็น 3 ส่วน กลุ่มแรกแกนนำพรรคเป็นกรรมการบริหารพรรค และเป็น ส.ส. มีโอกาสถูกตัดสิทธิทางการเมือง อาจจะ 5 หรือ 10 ปี อยู่ที่ศาลจะตัดสิน และหากกรรมการบริหารหมดสภาพความเป็น ส.ส.จะเลื่อนบุคคลในระบบบัญชีรายชื่อมาแทนได้ทันหรือไม่ เพราะว่าการยุบพรรคอาจเกิดขึ้นก่อน เมื่อยุบแล้วผู้ที่อยู่ในบัญชีรายชื่อที่เหลือก็ไม่อยู่ในฐานะที่จะมีโอกาสได้เลื่อนอีก ดังนั้นในจังหวะนี้ยังเป็นโจทย์ที่ไม่มีใครตอบได้ว่า จะเกิดกรณีนี้ขึ้นหรือไม่
หากยุบพรรค ส.ส. (กรรมการบริหารพรรค) ในสภาจะหายไป 11 คน จึงมีคำถามว่าจะไปคำนวณ ส.ส.บัญชีรายชื่อใหม่ทั้งประเทศ เพื่อกระจายให้พรรคการเมืองอื่นที่เหลือได้หรือไม่ ในประเด็นนี้ประเมินว่า ไม่น่าจะทำได้ เพราะว่าการคำนวณสัดส่วนใหม่จะเกิดขึ้นได้กรณีที่มีการเลือกตั้งใหม่ ที่ไม่ได้เกิดจากการทุจริตเลือกตั้ง ดังนั้นโจทย์นี้จะเป็นเรื่องยากสำหรับทุกฝ่ายว่า จะดำเนินการอย่างไร แต่ถ้ามีกรณีที่ 11 คนชิงลาออกก่อนศาลสั่งยุบพรรค การเลื่อนก็จะเลื่อนไปแทนได้ทันที แล้วผู้ที่เลื่อนจะใช้สิทธิย้ายไปอยู่พรรคใหม่ได้
กลุ่มที่ 2 ในส่วนของ ส.ส.พรรคอนาคตใหม่ที่มี 80 คนหากพ้นสภาพไป 11 คน ก็เหลือในพรรค 69 คน กลุ่มนี้มี ส.ส.เขต และ ส.ส.บัญชีรายชื่อ หากพรรคถูกยุบสามารถหาพรรคสังกัดได้ภายใน 60 วัน ต้องจับตาดูว่ากลุ่มคนเหล่านี้จะรวมตัวเป็นกลุ่มก้อนในการย้ายไปอยู่ในซีกใดซีกหนึ่งหรือไม่ ก็เชื่อว่าส่วนใหญ่จะไปอยู่ในพรรคซีกฝ่ายค้าน สำหรับ ส.ส.เขตนั้นพรรคการเมืองที่รับเข้าไปก็มี ส.ส.เขต เพิ่มขึ้น ส่วน ส.ส.บัญชีรายชื่อซึ่งมีจำนวนมาก หากไปอยู่พรรคใดพรรคนั้นก็จะมี สส.บัญชีรายชื่อเพิ่มขึ้น โดยไม่ต้องคำนวณสัดส่วนใหม่เหมือนกับกรณีนายไพบูลย์ นิติตะวันขอย้ายพรรค ที่น่าสนใจหากย้ายไปพรรคเพื่อไทยพรรคนี้จะมี สส.บัญชีรายชื่อขึ้นมาทันที โดยไม่ต้องสนใจว่าอดีตไม่เคยมี ส.ส.บัญชีรายชื่อ แต่ใน 69 คนอาจมีบางส่วนตัดสินใจไปอยู่ในซีกพรรครัฐบาล ก็จะช่วยให้พ้นจากภาวะเสียงปริ่มน้ำ แต่เชื่อว่าน่าจะไปไม่มาก ยกเว้นว่าอาจจะมีข้อเสนอบางอย่างจากการเจรจาทำให้เป็นสิ่งจูงใจได้มากเพียงพอ
สำหรับกลุ่มสุดท้ายในพรรคอนาคตใหม่ซึ่งเป็นสมาชิกพรรค หรือผู้ใช้สิทธิทางการเมือง เชื่อว่าผลจาการยุบพรรคอาจทำให้เกิดแรงกระเพื่อมจากความไม่พอใจมากขึ้น จากนั้นจะดูช่องทางทางการเมืองเพื่อไปสนับสนุนหรือเทคะแนนให้กับพรรคฝ่ายค้านซึ่งไม่น่ามีปัญหา แต่ถ้าไม่พอใจแล้วแสดงออกนอกสภาก็จะทำให้มีความวุ่นวายหรือความไม่สงบจะเกิดขึ้นได้
ส่วนการทำงานในสนามการเมืองท้องถิ่นทั้งสนามเลือกตั้งผู้ว่าฯ กทม.หรือนายก อบจ.ในหลายจังหวัดที่วางตัวไว้ พรรคอนาคตใหม่จะไม่มีโอกาสส่งตัวผู้สมัครภายใต้ชื่อเดิม ดังนั้นพรรคการเมืองที่อยู่ในซีกเดียวกันต้องใช้โอกาสในการเสนอตัวเพื่อให้ประชาชนเลือกแทน ขณะที่แกนนำพรรคอนาคตใหม่ที่ถูกตัดสิทธิก็น่าจะทำงานการเมืองได้เท่าที่โอกาสจะอำนวยในรูปแบบต่างๆ แต่พลังและความเข้มข้นจะน้อยลงเพราะเป็นการเมืองนอกสภา
ขณะเดียวกันการเตรียมคนแถวที่ 2 ของพรรคอนาคตใหม่ ก็เป็นเรื่องที่จะต้องเริ่มคิดเพื่อทำหน้าที่ทดแทน สำหรับปรากฏการณ์ยุบพรรคคราวนี้เป็นการตอกย้ำว่า การใช้กลไกขององค์กรอิสระทำได้ไม่ยาก ดังนั้นจึงเป็นบทเรียนของพรรคการเมืองอื่นในอนาคตว่า อาจจะมีการสร้างกรรมการบริหารพรรคตัวปลอมขึ้นมา เพื่อป้องกันความเสียหายหากโดนยุบพรรค นำไปสู่การเตรียมพรรคสำรอง ขณะที่พรรคอนาคตใหม่อาจจะเล่นการเมืองตามกติกา แต่ดูแล้วไม่สวยงามนัก โดยประกาศยุบพรรคในวันนี้แล้วไปอยู่พรรคสำรองซึ่งอาจจะไม่มี ส.ส.ในสภาก็ได้ ก็จะมีพรรคอนาคตใหม่แห่งที่ 2 ซึ่งส่วนตัวไม่ต้องการให้เกิดภาวะการบริหารพรรคการเมืองแบบนี้ เพราะไม่เป็นผลดีกับการพัฒนาการเมืองไทย แต่ภายใต้กติกาที่กดดัน อาจจะทำให้พรรคอนาคตใหม่ต้องตัดสินใจเลือกทำในลักษณะนี้
ยอดพล เทพสิทธา
คณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร
กรณีนี้ค่อนข้างจะดูประหลาด ความจริงแล้วกฎหมายไม่ได้ห้ามพรรคการเมืองกู้เงิน แต่ กกต.ดูเหมือนจะชงไปในลักษณะว่าเป็นเงินบริจาค ซึ่งหากจะผิด พ.ร.ป.พรรคการเมือง ต้องเป็นเงินบริจาคที่มาจากเงินผิดกฎหมาย แต่หากเป็นเงินบริจาคที่มาจากแหล่งถูกกฎหมายก็ไม่มีปัญหาอะไร
ที่สำคัญคือ จะไปชงว่าเงินกู้เป็นเงินบริจาคถือว่าค่อนข้างประหลาด เพราะเงินกู้ก็คือเงินกู้ เงินบริจาคก็คือเงินบริจาค คิดว่าจะต้องแยกกันให้ขาด ไม่เช่นนั้นจะมีปัญหาตามมา และตอนนี้เริ่มจะมีปัญหากันแล้ว
หากมีการยุบพรรคอนาคตใหม่เกิดขึ้น กกต.เองไม่น่าจะมีปัญหาอะไร เพราะสุดท้ายอาจอ้างว่าเป็นเพียงคนทำคำร้อง แต่คนวินิจฉัยคือศาลรัฐธรรมนูญ แต่การเมืองจะมีปัญหาอย่างแน่นอน เพราะ ส.ส.ทั้งหมดต้องไปหาพรรคใหม่สังกัดภายใน 60 วัน จากนั้นระบบการเมืองจะมีปัญหา และอาจกลายเป็นว่า กกต.ยุบพรรคโดยที่ความผิดไม่ชัด
อย่างไรก็ตาม เรื่องพรรคอนาคตใหม่ยังมีข้อถกเถียงอีกข้อ แต่ศาลจะรับฟังหรือไม่เป็นอีกเรื่องหนึ่ง คือกิจกรรมของพรรคการเมืองไม่ใช่กิจกรรมที่ก่อให้เกิดประโยชน์ทางธุรกิจ พรรคอนาคตใหม่ต้องแก้ต่างให้ได้ว่าจะเอาเงินจากไหนมาใช้คืนนายธนาธร อาจจะรับสมัครสมาชิกพรรคที่เก็บค่าธรรมเนียมรายปี 2,000 บาท คิดเป็นกี่คนจึงจะใช้เงินคืนได้เช่นนี้เป็นต้น แต่เป็นเรื่องค่อนข้างยากที่จะพูดว่าเงินส่วนนี้จะทำให้รอดได้ ต่อให้เป็นเงินกู้จริงจะทำให้ไม่รอด ก็สามารถทำได้อยู่ดี
ยุทธพร อิสรชัย
นักวิชาการด้านรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช
กระบวนการทางการเมืองของพรรคอนาคตใหม่นับจากนี้ คงต้องรอคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ ถ้าเป็นไปในแนวทางเดียวกับที่ กกต.วินิจฉัย ก็จะนำไปสู่การตัดสิทธิกรรมการบริหารพรรค ทำให้มีปรากฏการณ์ที่เรียกว่า ผึ้งแตกรัง เนื่องจากกติกาที่กำหนดไว้เอื้ออำนวยให้ ส.ส.ที่ยังมีสมาชิกภาพออกไปหาพรรคใหม่สังกัดได้ ซึ่งขึ้นอยู่กับแกนนำของพรรคจะรักษาสถานการณ์ได้ดีมากน้อยเพียงใด โดย ส.ส.อาจจะไปเป็นกลุ่มก้อนเพื่อสังกัดพรรคการเมืองใหม่ หรือสังกัดพรรคการเมืองเดิมที่มีอยู่แล้วในสภา แต่ถ้าแกนนำควบคุมไม่ได้โอกาสที่ทำให้ ส.ส.ย้ายพรรคกระจัดกระจายก็มีความเป็นไปได้สูง อาจทำให้พรรคฝ่ายค้านมีพลังน้อยลง ขณะที่การต่อสู้ทางการเมืองของพรรคเพื่อไทยเดิม ก็ไม่ได้เข้มข้นเหมือนการทำงานของพรรคอนาคตใหม่ และหากย้อนไปดูก่อนหน้านี้มี ส.ส.2-3 ราย ที่โหวตสวนมติพรรคโดยตลอด จึงเป็นไปได้ที่ ส.ส.กลุ่มนี้จะย้ายไปสังกัดในขั้วรัฐบาล
หากพรรคอนาคตใหม่จะตัดสินใจยุบพรรคทันที หลัง กกต.มีคำวินิจฉัยยุบพรรคเพื่อไปสังกัดพรรคสำรอง ก็ต้องมีเหตุไปร้องกับ กกต.เพื่อให้พิจารณาตัดสินว่าจะยุบได้หรือไม่ จะมีการคัดค้านจากสมาชิกหรือไม่ ถ้าไม่มีเหตุก็เป็นเรื่องยาก หรือถ้าจะยกแนวทาง ไพบูลย์โมเดล มาใช้ ก็น่าจะมีความเป็นไปได้ แต่อย่างไรก็ตามการเสนอยุบพรรคก็ไม่ได้หมายความกรรมการบริหารจะไม่ถูกตัดสิทธิทางการเมือง หากหลังจากนั้นมีคำวินิจฉัยของศาลรัฐธรรมนูญ เพราะถือว่าเป็นความผิดเฉพาะตัวบุคคล
ถ้ามองความเคลื่อนไหวของพรรคอนาคตใหม่ หลังจากนี้ในรูปแบบของการใช้แอร์วอร์ที่เป็นจุดแข็งของพรรคในสังคมโซเชียล ทำให้พรรคเคยได้เปรียบจากฐานคะแนนนิยม และการสนับสนุนของคนรุ่นใหม่ แต่การเคลื่อนไหวจะประสบความสำเร็จได้ จะต้องเชื่อมโยงกับการเคลื่อนไหวแบบกราวด์วอร์ หรือการขับเคลื่อนไหวทางการเมืองนอกสภา แต่ดูจากปัจจัยแล้วทำได้ยากในเชิงบริบททางการเมือง หรือปัจจัยจากข้อกฎหมายจากการชุมนุมใหญ่ในพื้นที่สาธารณะ นอกจากนั้นผู้สนับสนุนของพรรคยังไม่ได้เป็นเนื้อเดียวกัน และแนวทางการต่อสู้ยังไม่เป็นไปในทิศทางเดียวกันทั้งหมด ขณะที่แกนนำคนสำคัญกรรมการบริหารยังมีปัญหาจากการถูกดำเนินคดี ทำให้พลังการเคลื่อนไหวลดลง
ขณะที่ทุนในการขับเคลื่อนก็จะเป็นปัญหาใหญ่ จากคดีเงินกู้ที่เกิดขึ้น จะทำให้มีการตรวจสอบจากหลายฝ่าย ทำให้ผู้เกี่ยวข้องต้องระวังตัวมากขึ้น ดังนั้นทุนที่จะนำไปใช้ทำกิจกรรมทางการเมืองภายใต้กติกาที่ควบคุมกำกับค่อนข้างมาก โอกาสที่จะทำให้มีทุนใหม่มาสนับสนุนคงไม่ง่าย ส่วนบุคลากรรุ่นใหม่ที่จะมาทดแทนกรรมการบริหารชุดเดิม วันนี้ถือว่ายังเป็นเรื่องยาก ทั้งที่พรรคพยายามสร้าง ส.ส.หน้าใหม่ให้หาข้อมูลเพื่อลุกขึ้นยืนอภิปรายงบประมาณในสภาและหวังว่าจะให้มีบทบาทเป็นที่ยอมรับ แต่การทำหน้าที่ดังกล่าวยังไม่โดดเด่นพอที่จะออกมายืนเป็นแกนนำแทนคนสำคัญของพรรคได้ในระยะสั้น
ดังนั้น หากมองโอกาสในการเคลื่อนไหว บริบททางการเมืองที่มีหน่วยงานด้านความมั่นคงมีบทบาทหนุนรัฐบาลอย่างชัดเจน การแสวงหาทุน การสรรหาบุคลากรรุ่นใหม่ ถือเป็นข้อจำกัดที่สำคัญ ที่ทำให้พรรคอนาคตใหม่ต้องพบกับทางเดินที่ยากลำบาก
บรรณ แก้วฉ่ำ
นักวิชาการด้านกฎหมายการกระจายอำนาจ
ขณะนี้ผู้สนใจการเมืองไม่เพียงแต่รอลุ้นว่า พรรคอนาคตใหม่จะถูกยุบพรรคหรือไม่ แต่ต้องลุ้นด้วยว่า กกต.เสียงข้างมาก 5 คนที่ลงมติให้เสนอยุบพรรคอนาคตใหม่ จะติดคุกเหมือน กกต.บางชุดหรือไม่ เนื่องจาก พ.ร.บ.ประกอบรัฐธรรมนูญว่าด้วยพรรคการเมืองเป็นกฎหมายมหาชน แต่การวิเคราะห์กฎหมายเรื่องพรรคการเมือง ไม่ควรพิจารณาเฉพาะความเป็นกฎหมายเอกชนหรือมหาชน แต่ต้องอ่านให้ครบทั้งฉบับก่อน โดยเนื้อหาในแต่ละมาตราจะบอกได้ว่าพรรคการเมืองทำอะไรได้บ้าง อย่างน้อยมี 2 ประเด็นที่บ่งชี้ว่า พรรคการเมืองสามารถทำสัญญายืมเงินได้
ประการแรก ในมาตรา 20 บัญญัติให้พรรคการเมืองเป็น “นิติบุคคล” ซึ่งนักกฎหมายมหาชนจะทราบว่า เจตนาที่ให้เป็นนิติบุคคลเนื่องจากให้สามารถทำนิติกรรมสัญญาได้ และการยืมเงินเป็นนิติกรรมสัญญาชนิดหนึ่ง
ประการต่อมาเรื่องการจัดทำบัญชีของพรรค กฎหมายระบุให้สามารถมีหนี้สินได้ ในมาตรา 59ก็ชัดเจนว่า พรรคการเมืองนอกจากจะเลี้ยงโต๊ะจีนในลักษณะแอบอ้างชื่อหน่วยงานราชการแล้ว ยังสามารถทำนิติกรรมสัญญากู้ยืมเงินได้ด้วย
ส่วนประเด็นกฎหมายดังกล่าวมี 152 มาตรา ไม่มีบทบัญญัติมาตราใด ที่ห้ามพรรคการเมืองทำนิติกรรมสัญญากู้ยืมเงิน ดังนั้นจึงมีข้อสังเกตถาม กกต.ว่านำกฎหมายใดใช้อ้างอิงเป็นฐานอำนาจในการวินิจฉัยว่า กระทำไม่ได้ หรือตีความว่าเป็นเรื่องการบริจาค
ดังนั้น หาก กกต.ใช้ดุลพินิจตีความในทางที่เป็นผลร้าย โดยไม่มีบทบัญญัติกฎหมายใดรองรับฐานอำนาจ เพื่อยื่นเรื่องต่อศาลรัฐธรรมนูญให้ยุบพรรค จึงมีปัญหาว่า อาจถูกร้องในภายหลังตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 157 ขณะที่ กกต.รุ่นก่อนก็เป็นตัวอย่างเคยติดคุกจากฐานความผิดดังกล่าวมาแล้ว
