สองสัปดาห์ที่ผ่านมาไม่แน่ใจว่าเป็นฤดูเศร้าของวัยรุ่นหรือเปล่าค่ะ ผู้ป่วยวัยรุ่นหลายคนทั้งใหม่และเก่ามีอาการเศร้าและท้อแท้ น่าสนใจว่าอาการหนักบางช่วงเวลาของวันเสียด้วย วัยรุ่นสาวคนหนึ่งรักษาโรคซึมเศร้ามาระยะหนึ่งแล้ว อาการของเธอดีขึ้นจนกระทั่งเครียดเรื่องการสอบส่งผลให้เธอนอนหลับไม่สนิท กังวลเรื่องการสอบก่อนนอนทุกคืน พอตกเย็นก็จะเริ่มเศร้ามากกว่าตอนเช้า ซึ่งเธอคิดว่าอาจเกิดจากยาที่กินมื้อกลางคืนหมดฤทธิ์เร็วไปหน่อย ลักษณะความเศร้าของเธอเกิดจากหาความหมายของการมีชีวิตอยู่ไม่เจอ ไม่รู้จะอยู่ต่อไปเพื่ออะไร แต่ในชีวิตจริงเธออยู่เพื่อการเรียนและสอบให้ผ่านเป็นอย่างน้อยค่ะ เนื่องจากเธอก็ขยันเรียนเลยทีเดียว วางแผนสมัครงานหลังเรียนจบแล้วด้วย จะเห็นว่าแม้เธอจะพูดกับปากว่าไม่รู้จะมีชีวิตอยู่เพื่ออะไรแต่การกระทำกลับไม่เป็นไปตามสิ่งที่พูด แสดงให้เห็นว่าอาการซึมเศร้าทำให้เราเข้าใจชีวิตไปในทางเศร้าทั้งที่ชีวิตจริงไม่ได้น่าเศร้าอย่างที่คิด
วัยรุ่นหนุ่มอีกคนหนึ่งรู้สึกเศร้ามากในช่วงหลังตื่นนอนตอนเช้าค่ะ แรกสุดเขามีปัญหากับเพื่อนที่คบกันมานาน หลังจากนั้นความสัมพันธ์ก็ไม่กลับมาเหมือนเดิมอีก เขาโทษตัวเองตลอดเวลาทั้งที่รู้ว่าไม่ใช่ความผิดของใครคนใดคนหนึ่งแต่ก็หยุดคิดโทษตัวเองไม่ได้เสียที ตอนนอนก็ไม่หลับ หลับๆ ตื่นๆ ถึงตี 4 แล้วก็ไปตื่นอีกทีใกล้เที่ยง ไม่อยากไปเรียน เรียนก็ไม่รู้เรื่องเพราะรู้สึกห่อเหี่ยว กระทั่งเคยชอบดูหนังก็รู้สึกดูไม่สนุก ไม่รู้เรื่อง สุดท้ายก็เริ่มคิดเรื่องตาย อยากนอนหลับไปแล้วไม่ลืมตาตื่นขึ้นมาอีกเลย
“ผมเคยออกกำลังกายแต่ไม่ได้ออกมาช่วงหนึ่งแล้ว มันรู้สึกไม่มีแรงเลย เคยนั่งสมาธิแล้วสบายใจแต่ตอนนี้ก็นั่งไม่ได้ มันไม่มีสมาธิ”
“หมอคิดว่ากินยาแล้วรอให้อาการซึมเศร้าดีขึ้นก่อนแล้วค่อยกลับไปออกกำลังกายและนั่งสมาธิก็ได้ค่ะ”
“แต่ถ้าเราไม่ออกกำลังกาย ไม่นั่งสมาธิ อาการเศร้าก็ยิ่งไม่หายไม่ใช่เหรอครับ”
“หมอคิดในทางกลับกัน ถ้าคุณนั่งสมาธิตอนที่อาการของโรคยังไม่ดีขึ้น คุณก็ไม่สามารถนั่งได้ ยิ่งฝืนนั่งแต่นั่งไม่ได้คุณก็จะยิ่งรู้สึกแย่กับตัวเอง แล้วความรู้สึกแย่ก็กลับมาทำให้โรคแย่ลงอีก”
หนุ่มน้อยก็ดูจะยอมรับได้มากขึ้นค่ะ วิธีคิดแบบพยายามดิ้นรนให้ตัวเองหายเศร้าแบบนี้เป็นสัญญาณที่ดีว่าโรคจะไม่กลับมาเป็นซ้ำอีกง่ายๆ ค่ะ อย่างไรก็ตามในยามที่อาการหนักก็ต้องพึ่งยาไปก่อนค่ะ
อาการเศร้ามีลักษณะความคิดที่ทำให้เศร้าหนักขึ้นหลายแบบ เช่น สิ้นหวัง สิ้นหนทาง หรือมองว่าตนเองไร้ค่าและเป็นภาระให้ผู้อื่น เป็นธรรมชาติของชีวิตที่ต้องพบอุปสรรคบ้าง มีปัญหาที่แก้ไขไม่ได้บ้าง แต่คนส่วนใหญ่รับมือและผ่านอุปสรรคเหล่านั้นไปได้โดยไม่เศร้าหรือเศร้าก็ไม่นานนัก อาจด้วยการหาทางแก้ปัญหาหรือยอมรับปัญหาแล้วปลงก็ได้เหมือนกัน นางเอกสาวจากการ์ตูนผู้ชายที่เต็มไปด้วยสาวน้อย “สาวแกร่งเท่นี่แหละมิยาโกะ” นำเสนอวิธีมองโลกไม่ให้ท้อแท้แม้ว่าตัวเองจะอยู่ในจุดล่างสุดของสังคมค่ะ โรงเรียนมัธยมปลายอาซางามิมีแนวคิดให้นักเรียนทุกคนเข้มแข็งและดำรงตนอย่างนักสู้ตลอดเวลา ผู้บริหารโรงเรียนเชื่อว่าโลกทุกวันนี้เป็นสังคมแบบปลาใหญ่กินปลาเล็ก ผู้เข้มแข็งเท่านั้นจึงจะอยู่รอดและมีสิทธิพิเศษเหนือผู้อ่อนแอโดยไม่มีข้อยกเว้น จึงเกิดเป็นการประลองศิลปะการต่อสู้ขึ้นเนืองๆ ในโรงเรียน “ชิกิ” เด็กสาวนักเรียนใหม่มีฝีมือการต่อสู้อ่อนด้อยที่สุด เธอถูกจัดเป็นประชากรชั้นต่ำสุดในโรงเรียนนี้ แต่สิ่งที่ทำให้เธอรู้สึกว่าตัวเองมีคุณค่าเสมอนอกจากการมีเพื่อนเยอะแล้ว เธอยังมีฝีมือชงชาญี่ปุ่นที่เป็นเลิศอีกด้วย การมองโลกในแง่ดีของเธอเหมาะกับการป้องกันอาการซึมเศร้าได้อย่างดีค่ะ
อารมณ์เศร้าเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุค่ะ เป็นอารมณ์ปกติที่ผ่านมาชั่วครั้งชั่วคราวก็ได้ เกิดจากการดื่มสุราหรือใช้สารเสพติดก็ได้ ปัญหาการนอนหรืออาการปวดก็ทำให้เศร้าได้เหมือนกัน ความวิตกกังวลและคิดมากหากรุนแรงบางท่านก็กลายเป็นเศร้าต่อมา หรือกระทั่งเกิดจากโรคซึมเศร้าเองซึ่งจะมีอาการอื่นร่วมกับอารมณ์เศร้าอีกหลายอาการเลยค่ะ ถ้าเริ่มรู้สึกเศร้าแต่คิดว่ายังไม่รุนแรงจนเป็นโรคหรือยังอยากดูแลตัวเองก่อนเริ่มใช้ยารักษาอาการเศร้า มีหลายวิธีที่ช่วยได้ค่ะ
การออกกำลังกายช่วยให้อาการซึมเศร้าระดับน้อยๆ ลดลงได้โดยเฉพาะการออกกำลังกายที่ได้สัมผัสแสงธรรมชาติซึ่งประเทศไทยมีเหลือเฟือตลอดปี การนอนหลับอย่างเพียงพอก็มีส่วนช่วยค่ะ โดยควรนอนในห้องนอนที่มืดและสงบ อากาศเย็นกำลังดี และหลีกเลี่ยงการมองจอทั้งโทรทัศน์และโทรศัพท์ก่อนนอน และพยายามเข้านอนและตื่นเช้าให้เป็นเวลา สำหรับคนที่มีอาการเศร้าหรืออ่อนล้าหลังตื่นนอนตอนเช้า ควรเตรียมเสื้อผ้าข้าวของที่ต้องใช้วันรุ่งขึ้นไว้ตั้งแต่ก่อนนอนเลยเพื่อให้ง่ายต่อการดูแลตัวเองในยามเช้าที่ไม่ค่อยมีเรี่ยวมีแรง ถ้าไม่อยากรีบร้อนในตอนเช้าอาจลองตื่นให้เช้าขึ้นอีกนิดเพื่อให้มีเวลาจัดการตัวเองได้โดยไม่ต้องเร่งรีบเกินไป สุดท้ายคือใช้แสงเป็นตัวช่วยในการตื่นนอน เช่น เปิดไฟในห้องนอนหรือเปิดม่านให้แสงแดดเข้ามาได้ ก็จะช่วยให้ตื่นได้ดีและสดชื่นขึ้น สำหรับวิธีคิดก็ควรมองโลกทางบวก ให้คิดดีกับตัวเองและทำกิจกรรมที่ช่วยให้จิตใจสบายขึ้น การสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับคนรอบข้างก็ช่วยลดอาการเศร้าได้ดีกว่าเก็บตัวและจมอยู่กับตัวเอง
ถ้าใช้ทุกวิธีแล้วยังไม่ได้ผลก็ควรไปพบจิตแพทย์นะคะ การกินยาอาจช่วยได้ค่ะ
