พ่อขุนผาเมือง หายไปไหน? ‘ผมเชื่อว่าท่านมาเป็นกษัตริย์อยุธยา’ ขรรค์ชัย สุจิตต์ ทอดน่อง ‘เมืองเสมา’ ท้าพิสูจน์หลากปมประวัติศาสตร์

สุจิตต์ วงษ์เทศ-ขรรค์ชัย บุนปาน ทอดน่องเมืองเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา

เป็นอีกทริปสะเทือนประวัติศาสตร์ไทย เมื่อ (อดีต) 2 กุมารสยาม ขรรค์ชัย บุนปาน หัวเรือใหญ่ค่ายมติชน ควงแขน สุจิตต์ วงษ์เทศ คอลัมนิสต์ในเครือ เปิดประเด็นใหญ่จากข้อสังเกตใหม่ๆ และข้อสันนิษฐานเก่าจากนักปราชญ์ไทย โดยนำมาขยายวนซ้ำ อีกทั้งเน้นย้ำความสำคัญ ผ่านรายการ ‘ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ทอดน่องท่องเที่ยว’ ตอน ‘โคราชเก่า สูงเนิน นครราชสีมา เมืองราด พ่อขุนผาเมือง ต้นประวัติศาสตร์ อยุธยา, สุโขทัย’ ดำเนินรายการโดย เอกภัทร์ เชิดธรรมธร เผยแพร่กระหึ่มโลกออนไลน์ไปเมื่ออังคารที่ 26 พฤศจิกายนที่ผ่านมา เวลาบ่ายสองตรงเป๊งอย่างที่เคย

เปิดฉากที่วัดธรรมจักรเสมาราม อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา สักการะพระพุทธไสยาสน์อันสลักเสลาจากหินขนาดใหญ่ ขรรค์ชัย สวมเสื้อกั๊กดักอากาศเย็นพอเป็นพิธี เดินเท้ารำลึกความหลังครั้งเก่า เมื่อคราวเป็นนักศึกษาคณะโบราณคดี รั้วศิลปากร โดยเคยเดินทางมาสำรวจเมื่อ พ.ศ.2512 พร้อมศาสตราจารย์หม่อมเจ้าสุภัทรดิศ ดิศกุล และศาสตราจารย์พิเศษศรีศักร วัลลิโภดม ในขณะนั้นยังคิดกันว่าเป็นพระพุทธรูปประทับยืน จึงมีการนำส่วนพระบาทตั้งขึ้นดังปรากฏในภาพถ่ายเก่า แต่ต่อมาทราบว่าเป็นพระนอน จึงนำส่วนพระบาทวางตะแคง พระเศียรหันไปทางทิศเหนือ ที่สำคัญที่สุดคือเป็นพระพุทธรูปหินทรายสมัยทวารวดีอายุกว่า 1,000 ปี ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในประเทศไทย ชาวบ้านเรียกอย่างสั้นๆ ง่ายๆ ติดปากว่า ‘พระนอน’

สุจิตต์ ตั้งข้อสังเกตว่าคติความนิยมในการสร้างพระนอน อาจเกี่ยวกับ ‘ขวัญ’ เพราะเชื่อมโยงพิธีฝังศพครั้งที่ 2 ซึ่งเป็นความเชื่อดั้งเดิมกับพุทธศาสนาไว้ด้วยกันได้ลงตัว


“วัดพระนอนอยู่ภายในเมืองเสมาทางฝั่งทิศตะวันออกเฉียงใต้ เมืองนี้มีขนาดใหญ่ ประกอบด้วยคูน้ำคันดิน 2 วง เป็นเมืองสำคัญ หากพัฒนาให้ดีจะเป็นปอดและหัวใจให้จังหวัดนครราชสีมา แต่สิ่งที่น่าห่วงต่อไปคือการถูกย่ำยีด้วยการคมนาคมสมัยใหม่ในอนาคตซึ่งเป็นเรื่องต้องระวัง ขณะนี้โคราชเติบโตไม่หยุด ซึ่งถูกต้องแล้ว เป็นเรื่องที่ดี อย่างไรก็ตาม ต้องให้ความสำคัญกับประวัติศาสตร์ท้องถิ่น อย่างเมืองเสมา ซึ่งมีนักวิชาการคนสำคัญๆ ของไทยเชื่อว่าคือ เมืองราดของพ่อขุนผาเมืองในจารึกสุโขทัย ส่วนสูงเนินคือ เมืองโคราชเก่า” สุจิตต์ ฟิตปั๋งพลังดีไม่มีตก ไม่รอช้า เปิดประเด็นที่เตรียมมาแน่นปึ้ก ด้วยข้อสันนิษฐานที่ว่า เมืองเสมาแห่งนี้คือโคราชเก่า โดยลงลึกในรายละเอียดเพิ่มอีก

“มีโคราชเก่า ก็หมายความเก่า มีโคราชใหม่ ซึ่งคือตัวจังหวัดนครราชสีมาปัจจุบัน เมืองราด ของพ่อขุนผาเมือง หมายถึง โคราชเก่า คือเมืองเสมา คือเมืองราด ของพ่อขุนผาเมืองในประวัติศาสตร์กรุงสุโขทัย เกี่ยวข้องอย่างสำคัญกับประวัติศาสตร์ช่วงต้นของอยุธยาและสุโขทัย

Advertisement
โบราณสถานในเมืองเสมา ใกล้ “บ่ออีกา” สถานที่พบจารึกซึ่งกล่าวถึงสัตว์และทาสที่พระราชาแห่ง “ศรีจนาศะ” ถวายแก่พระสงฆ์ระบุศักราช ตรงกับ พ.ศ.1411

พ่อขุนผาเมืองเป็นโอรสของผู้ก่อตั้งกรุงสุโขทัย บิดาคือพ่อขุนศรีนาวนำถุม เมื่อพ่อขุนผาเมืองได้พระแสงขรรค์ชัยศรีจากกษัตริย์เขมร คำถามคือ แล้วกษัตริย์อยุธยาเอาพระขรรค์ชัยศรีมาจากไหน ไม่มีใครตอบได้ จารึกก็ไม่ได้บอกไว้” สุจิตต์กล่าว แล้วบอกชัดถึงข้อสันนิษฐานที่ว่า พ่อขุนผาเมืองไม่ได้ครองสุโขทัย แต่ยกเมืองสุโขทัยให้พระสหาย คือ พ่อขุนบางกลางหาว ในหลักฐานกรุงสุโขทัย ไม่บอกว่าพ่อขุนผาเมืองหายไปไหน ไม่เคยมีคำถามในประวัติศาสตร์ ไม่มีใครสนใจพ่อขุนผาเมืองอีกต่อไป

“สำหรับผม พ่อขุนผาเมืองไปครองเมืองที่ใหญ่กว่าสุโขทัย ถ้าเมืองอื่นเล็กกว่า พ่อขุนผาเมืองจะไปครองทำไม ผมเชื่อว่า ท่านมาเป็นกษัตริย์อยุธยา”

ก่อนเจาะลึงลงไปอีกขั้น ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ยังเล่าย้อนหลังกลับไปไกลกว่านั้น เมื่อราว 2,500 ปีมาแล้ว แถบนี้มีคนหลายเผ่าพันธุ์อาศัยอยู่ ไม่รู้พูดภาษาอะไร แต่มีวัฒนธรรมหินตั้งซึ่งต่อมาพัฒนาเป็น ‘เสมาหิน’ เมื่อรับพุทธศาสนา โดยเป็นสิ่งที่ไม่มีในอินเดีย ลังกา ใช้ปักล้อมเขตศักดิ์สิทธิ์ ใช้ทำพิธีกรรมของชุมชน ในเมืองเสมา พบจารึกศรีจนาศะ ซึ่งเป็นชื่อเครือข่ายรัฐขนาดใหญ่ในวัฒนธรรมพุทธศาสนามหายาน

ปราสาทเมืองแขก

“เมืองเสมามีเครือข่ายเชื่อมโยงไปถึงกัมพูชา ช่วงแรก การค้าจีนเข้ามา เขมรขยายตัวมาก พบปราสาทหินของพระเจ้าชัยวรมันที่ 5 อิทธิพลจากโตนเลสาบของกัมพูชามายังที่ราบสูง พบจารึกเขมรที่เมืองเสมา รวมถึงปราสาทหินเขมรสมัยแรก เช่น ปราสาทโนนกู่ และปราสาทเมืองแขก กัมพูชาให้ความสำคัญมากกับเมืองเสมาซึ่งมีความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมเครือญาติกัน การเมืองระบบเครือญาติสมัยโบราณนั้น ไม่ใช่ยกกองทัพไปปกครองหรือส่งคนไปปกครอง แต่เป็นเครือข่ายผ่านทางการแต่งงานบ้าง เป็นการยอมรับในอำนาจของกษัตริย์เมืองใหญ่ที่ไม่ได้หมายความว่าอยู่ใต้อำนาจ 100 เปอร์เซ็นต์ แต่ยอมรับเป็นพี่เอื้อย เป็นพี่เบิ้ม เขาอยากได้อะไร เราก็ต้องให้ ปัจจุบัน เขาจะให้เราซื้อเรือดำน้ำเราก็ต้องซื้อ (หัวเราะ)” ตบท้ายด้วยมุขฮาก่อนพากันเดินทางไปยัง ‘ปราสาทเมืองเก่า’ ซึ่งสร้างขึ้นเพื่อเป็น ‘สุคตาลัย’ ประจำอโรคยศาลของพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กล่าวคือ เป็นที่ประทับของ ‘ไภสัชยคุรุ’ หรือพระพุทธเจ้าแพทย์ตามคติมหายาน เดินชมโดยรอบแล้วแวะพักใต้ร่มไม้ ขยี้ต่อในประเด็นการสูญหายจากหน้าประวัติศาสตร์ของ ‘พ่อขุนผาเมือง’

“เรื่องราวเกี่ยวกับพ่อเมืองหายไปในประวัติศาสตร์ แต่ผมเชื่อว่าพระองค์ไม่ได้ทรงหายไปไหน ทว่า ไปครองเมืองที่ใหญ่กว่า นั่นคือกรุงศรีอยุธยา มีร่องรอยปรากฏในพงศาวดารเหนือซึ่งกล่าวถึง ‘พระยาแกรก’ ซึ่งได้รับพระราชทานพระแสงขรรค์ชัยศรีจากพระเจ้าแผ่นดินเขมร ขึ้นเป็นกษัตริย์พระนามว่า ‘พระเจ้าสินธพอมรินทร์'”

 

เสมาขนาดใหญ่ในหมู่บ้านหินตั้ง ตำบลเสมา อำเภอสูงเนิน จังหวัดนครราชสีมา


ขรรค์ชัย-สุจิตต์ ยังอธิบายว่า ในอดีตต้องใช้คำว่า ศาสนาการเมือง แต่ปัจจุบันคือ เศรษฐกิจการเมือง ตัวอย่างเช่น พระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ขยายอำนาจการเมืองโดยใช้ศาสนานำหน้า

จากนั้น มาถึงไฮไลต์ตบท้ายจากที่เกริ่นนำมาตั้งแต่ต้น นั่นคือ ประเด็นที่ว่า เมืองเสมา คือ เมืองราด ของพ่อขุนผาเมือง

“ผู้ที่เสนอว่า เมืองราด คือเมืองเสมา คืออาจารย์มานิต วัลลิโภดม ข้าราชการกรมศิลปากร ซึ่งเคยมาสำรวจอีสานทั้งหมดแล้ว กลับไปเขียนรายงานเมื่อ พ.ศ.2502 หรือ 60 ปีก่อน โดยเสนอว่าเมืองเสมาคือ เมืองราด ต่อมาคนที่เห็นด้วย คือ จิตร ภูมิศักดิ์ นอกจากเห็นด้วย ยังเพิ่มหลักฐานว่าในจารึกสุโขทัยหลักที่ 2 หรือจารึกวัดศรีชุมบอกว่า หลานพ่อขุนผาเมืองคนหนึ่ง ชื่อมหาเถรศรีศรัทธา สมัยหนุ่มขี่ช้างรบกับท้าวอีจาน ใครคืออีจาน ? จิตรบอกว่า อยู่โคราช ซึ่งทุกวันนี้ยังมีดงอีจานอยู่ ผมไปดูมาแล้ว”

สถานีรถไฟสูงเนินซึ่งเป็นความภูมิใจและความทรงจำชั่วชีวิตของชาวบ้าน


สุจิตต์เน้นย้ำว่าหลักฐานนี้สะท้อนว่าสุโขทัยกับโคราชมีความสัมพันธ์กันแล้ว นอกจากนี้ จากหลักฐานในจารึกหลักเดียวกันยังระบุว่า มหาเถรศรีศรัทธาออกผนวชเมื่อ อายุ 31 ปี สละหมดทุกสิ่งทั้งที่เกือบได้เป็นกษัตริย์ โดยธุดงค์ไปถึง ‘รัตนภูมิ’ ถามว่า รัตนภูมิอยู่ที่ไหน ? จิตร ภูมิศักดิ์ บอกว่า ในจารึกปราสาทพนมวัน เรียกพนมวันว่า ‘รัตนภูมิ’

“จบ!” คอลัมนิสต์ชื่อดังกล่าวสั้นๆ พร้อมโบกมือในท่วงท่าที่คุ้นตาว่า เคลียร์ใจในหลักฐานที่บ่งชัดถึงความสัมพันธ์ในหย่อมย่านแถบนี้ ก่อนสรุปอีกรอบถึงเหตุผลที่ว่าเหตุใด เมืองเสมา จึงควรเป็นเมืองราด ในจารึกสุโขทัย นั่นเพราะตำแหน่งที่ตั้งเมืองราดต้องใกล้กัมพูชา จารึกวัดศรีชุมระบุว่ากษัตริย์เขมรพระราชทานสิ่งของให้พ่อขุนผาเมือง รวมถึงพระธิดาพระองค์หนึ่ง ซึ่งในอดีตผู้หญิงมีส่วนในการเชื่อมโยงอำนาจผ่านการแต่งงานนั่นเอง

“ตำแหน่งที่ตั้งเมืองราด ต้องใกล้กัมพูชา เพราะในจารึกวัดศรีชุม ระบุว่ากษัตริย์กัมพูชา พระราชทานสิ่งของหลายอย่างให้พ่อขุนผาเมือง ได้แก่ 1.นามสามัญว่า กมรเตงอัญ ผาเมือง คือยกให้พ่อขุนผาเมืองเป็นเจ้า 2.นามเกียรติยศ ศรีอินทรบดินราทิตย์ ซึ่งเป็นนามกษัตริย์ แล้วพ่อขุนผาเมือง ยกให้พระสหายคือ พ่อขุนบางกลางหาว 3.พระธิดาองค์คนหนึ่ง คือพระนางสุขรมหาเทวี 4. พระแสงขรรค์ชัยศรี สัญลักษณ์ของพระเจ้าแผ่นดินซึ่งเป็นเครื่องราชกกุธภัณฑ์สืบมาจนปัจจุบัน” สุจิตต์กล่าว

ปิดท้ายการเดินทางด้วยข้อสันนิษฐานที่ท้าทายให้ร่วมกันขบคิดต่อไปตามสไตล์อดีต 2 กุมารสยาม

“สุจิตต์”ถาม-“ขรรค์ชัย”ชี้ช่อง
เอาเมืองเก่าเป็นประโยชน์สังคมใหม่

ท่ามกลางการพัฒนาที่รุดหน้าไปทุกที แน่นอนว่าเป็นเรื่องราวดีๆ ที่เทคโนโลยีจะนำพามนุษยชาติสู่คุณภาพชีวิตที่ยอดเยี่ยมกว่าเก่า ทว่า ในการพัฒนานั้น สามารถควบคู่ไปกับการดูแลรากฐานมรดกสังคมวัฒนธรรมได้มากน้อยเพียงใด

ขรรค์ชัย บุนปาน ผู้เดินทางมาวัดธรรมจักรเสมารามครั้งแรกในรอบ 50 ปี นับแต่การเดินทางมาสำรวจเมื่อ พ.ศ.2512 บอกว่าอยากให้ภาครัฐและท้องถิ่นให้ความสำคัญกับแหล่งน้ำในพื้นที่ ทั้งแม่น้ำลำคลอง รวมถึงคูน้ำคันดินของเมืองโบราณ ควรมีการชักน้ำเข้ามาให้ร่มรื่น อุดมสมบูรณ์ซึ่งจะเป็นประโยชน์ต่อผู้คนในปัจจุบัน ในขณะที่ สุจิตต์ วงษ์เทศ ออกแรงสะกิดด้วยแผนที่และข้อมูลว่า เมืองเสมานั้น มีถนนมิตรภาพผ่านทางทิศใต้ของเมือง และมีทางรถไฟผ่านทิศใต้ขนานกับถนน อีกทั้งรถไฟความเร็วสูงนั้น ก็อยู่ระหว่างดำเนินการ ส่วนทิศเหนือ กำลังมีมอเตอร์เวย์พาดผ่าน ตอนนี้ลำตะคอง ก็ย่ำแย่เต็มทีเพราะไม่ระวังรักษา และจะถูกรุกรานไปเรื่อยๆ

“ถ้าหากไม่ระวังให้ดี เมืองเสมาจะถูกย่ำยีด้วยการคมนาคมสมัยใหม่ในอนาคต แต่ถ้าระวังให้ดี เมืองเสมาจะเป็นปอด เป็นหัวใจของนครราชสีมา อยู่ที่ว่าจะเลือกเดินไปทางไหน” สุจิตต์ทิ้งท้ายด้วยความห่วงใยในเมืองโบราณทั่วประเทศอันเป็นส่วนหนึ่งของเมืองร่วมสมัยในปัจจุบันอย่างไม่สามารถแยกออกจากกันได้

QR Code
เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่
Line Image