เหี้ย เป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ กับข้าว ‘เน่าแล้วอร่อย’ วัฒนธรรมร่วมอุษาคเนย์ในอาเซียน

ที่มา	คอลัมน์ สุวรรณภูมิในอาเซียน

อย่าเหมาเอาเองว่าโน่น นี่ นั่น ล้วนของไทย เพราะของเขาก็มี แล้วต่างมีมาตั้งแต่ดั้งเดิม ไม่ได้มีเฉพาะไทย

ยิ้ม, กราบไหว้, ลายกระหนก, สงกรานต์, ร้องรำทำเพลง, โขนละคร, หนังใหญ่, หนังตะลุง

กินข้าว, เคี้ยวหมาก, น้ำพริก, ปลาร้า, ปลาแดก, ปลาเจ่า เน่าแล้วอร่อย

มือเท้าเข้าศอกต่อยมวย, เตะตะกร้อ ฯลฯ

ทั้งหมดล้วนวัฒนธรรมร่วมอุษาคเนย์ในอาเซียนมาแต่ดึกดำบรรพ์ ไม่เป็นของใครพวกเดียว

คนเกิดจากน้ำเต้า

น้ำเต้า เป็นพืชศักดิ์สิทธิ์ของคนเกือบทั้งโลก (หรือทั้งโลกก็ไม่รู้?)

โดยเฉพาะคนสุวรรณภูมิลุ่มน้ำโขง เชื่อว่ามนุษย์ 5 พี่น้อง เกิดจากน้ำเต้า เป็น คำบอกเล่าตามความเชื่อของคนไม่น้อยกว่า 2,500 ปีมาแล้ว

น้ำเต้าทั่วไปมีรูปทรงกลมป่อง ดูแล้วเหมือนท้องแม่ใกล้คลอดลูก แต่คอดตรงกลาง คนแต่ก่อนจินตนาการว่าเหมือนมดลูกของแม่ที่ให้กำเนิดลูกทุกคน

น้ำเต้ามีเมล็ดมากอยู่ข้างใน ถ้าแม่มีลูกมากเหมือนเมล็ดน้ำเต้าจะทำมาหากินได้ผลผลิตมาก เพราะมีลูกช่วยทำ

ภาชนะดินเผายุคแรกๆ ทำเลียนแบบรูปทรงน้ำเต้า แล้วส่งอิทธิพลให้ภาชนะหล่อด้วยสำริดทำตาม

สัตว์ศักดิ์สิทธิ์

คนอาเซียนยกย่องนับถือสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ เช่น หมา, กบ, งู, ตะกวด ฯลฯ

หมา เป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ในศาสนาผีของบรรพชนคนอาเซียนยุคดึกดำบรรพ์ ราว 3,000 ปีมาแล้ว

เพราะเชื่อว่า (1.) หมาเป็นบรรพชน เพราะคนเกิดจากท้องหมา (2.) หมาเอาพันธุ์ข้าวจากฟ้าลงมาดินให้คนรู้จักปลูกกินเป็นครั้งแรก (ก่อนหน้านั้นคนไม่รู้จักกินข้าว ปลูกข้าว)

งู เป็นสัตว์มีพิษร้ายและรุนแรงเกินกว่าคนจะแก้ไขได้

ความเชื่อเรื่องงูเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์นี่แหละ ต่อไปจะได้รับยกย่องเป็นนาค หรือพญานาค ในภาษาลาวเรียกลวง (อาจเพี้ยนจากจีนว่า เล้ง, หลง แปลว่า มังกร)

ผู้คนในภูมิภาคอุษาคเนย์ยกย่องนับถืองูมาแต่ดึกดำบรรพ์ เมื่อไม่น้อยกว่าสองหรือสามพันปีมาแล้ว เพราะพบหม้อลายเขียนสีบางใบในวัฒนธรรมบ้านเชียง เขียนลวดลายเป็นรูปงูพันอยู่

ตะกวด บรรพชนคนอาเซียนเมื่ออย่างน้อย 2,500 ปีมาแล้ว ยกย่องตะกวดเป็นสัตว์ศักดิ์สิทธิ์ ปัจจุบันบางแห่งในไทยยังมีพิธีพลีเซ่นตะกวดช่วงสงกรานต์

[สำนักพิมพ์นาตาแฮก พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2559 เล่มละ 208 บาท

สั่งซื้อออนไลน์ (ลดราคา) ที่ https://www.facebook.com/ituibooks]

เหี้ย เป็นคำหลังสุดของคนลุ่มน้ำเจ้าพระยา ใช้เรียกสัตว์ครึ่งบกครึ่งน้ำที่ลาวเรียกแลน และเขมรเรียกตะกวด

กินข้าวเป็นอาหารหลัก

คนอุษาคเนย์อาเซียนโบราณ รู้จักปลูกข้าว แล้วกินข้าวเป็นอาหารหลัก

คนกินข้าวครั้งแรกราว 7,000 ปีมาแล้ว (บางคนว่านานมากกว่านี้) พบหลักฐานในไทยเป็นเมล็ดข้าวจากถ้ำปุงฮุง จ. แม่ฮ่องสอน

ข้าวเหนียว หรือข้าวนึ่ง เป็นตระกูลข้าวเก่าแก่ในไทยและในภูมิภาค เป็นอาหารหลักของคนทุกชาติพันธุ์ในอาเซียนอุษาคเนย์

เน่าแล้วอร่อย

เน่าแล้วอร่อย เป็นวัฒนธรรมร่วมของบรรพชนคนอาเซียน ไม่น้อยกว่า 3,000 ปีมาแล้ว เช่น

ปลาร้า, ปลาฮอก, ปลาแดก, ปลาเค็ม, น้ำปลา, น้ำบูดู, กะปิ, ถั่วเน่า ฯลฯ และของหมักดองทุกอย่าง

ทั้งหมดไม่ใช่วัฒนธรรมโดยเฉพาะของกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง ไม่ใช่ของมอญ, ไม่ใช่ของเขมร และไม่ใช่ของลาว ฯลฯ แต่เป็นของทุกชาติพันธุ์อุษาคเนย์

ปลาร้าที่ไทยรู้จักกันดี แล้วหลงว่าเป็นคำไทยแท้นี้ เป็นคำเขมรทั้งดุ้น เพียงแต่เพี้ยนเสียงจากเดิม เพราะบรรพชนไทยสายหนึ่งเป็นเขมรลุ่มน้ำเจ้าพระยา มีละโว้ (ลพบุรี) เป็นศูนย์กลาง แล้วมีพัฒนาการเป็นกรุงศรีอยุธยา ใช้ภาษาเขมรปนลาวปนมอญ แล้วเรียกว่าภาษาไทย

แต่ในกัมพูชาเรียกปลาร้าว่าปลาฮอก มีผู้รู้บอกเพิ่มขึ้นว่าปลาร้าในอาเซียนอื่นๆ ก็มี เช่น

ฟิลิปปินส์เรียกว่า “บากูง” เวียดนามเรียกว่า “มั้ม” มาเลเซียเรียกว่า “เปกาซัม” อินโดนีเซียเรียกว่า “บากาแซ็ง”

ทั้งหมดล้วนทำให้เน่า แล้วอร่อย เหมือนกันหมด

ชาตินิยม

อุษาคเนย์อาเซียน เมื่อปลายคริสต์ศตวรรษที่ 19 ทุกประเทศ (ยกเว้นไทย) เป็นอาณานิคมของยุโรป

ชาตินิยมในอุษาคเนย์อาเซียน มีขึ้นเพื่อตอบโต้ลัทธิอาณานิคม ส่งผลให้เกิดประเทศใหม่ที่เคยเป็นอาณานิคม

แม้ไทยจะไม่เป็นอาณานิคม แต่ก็รับลัทธิชาตินิยมไว้ด้วย