อาศรมมิวสิก : ดนตรีชาวบ้านเป็นเรื่องของธรรมชาติ อารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด และจิตวิญญาณ รวมอยู่ในการประลองวงสะล้อซอซึงที่ลำปาง

การนำวงไทยซิมโฟนีออร์เคสตราไปแสดงในพื้นที่ต่างจังหวัดหลายแห่ง (พ.ศ.2564-2565) มีโอกาสได้พบกับศิลปินพื้นบ้าน ได้สัมผัสหัวใจและจิตวิญญาณของศิลปินในท้องถิ่น ศิลปินผู้รักและชื่นชมเสียงดนตรีพื้นบ้าน แม้สภาพสังคมและเศรษฐกิจได้เปลี่ยนไป ส่วนใหญ่นักดนตรีที่มีอยู่ในท้องถิ่นจะตกงาน ไม่มีรายได้ในการเล่นดนตรี ต้องทิ้งอาชีพดนตรีไปทำงานอย่างอื่นเพื่อหารายได้ เมื่อมีเวลาก็หันมาเล่นดนตรี เล่นด้วยความรักและความผูกพัน เล่นกันสนุกๆ เคาะถ้วยชามแล้วก็ทอดทิ้งไป คุณภาพชีวิตนักดนตรีพื้นบ้านต่ำลง เพราะไม่มีรายได้ ฝีมือในการเล่นดนตรีก็ด้อยลง เพราะดนตรีไม่มีความจำเป็นและไม่มีความต้องการต่อวิถีชีวิตอีกต่อไป

วงสะล้อซอซึงและวงซอพื้นบ้านภาคเหนือในพื้นที่จังหวัดแพร่ ลำปาง ลำพูน เชียงใหม่ น่าน เชียงราย แม่ฮ่องสอน พะเยา ยังมีความแข็งแรงในด้านฝีมือและยังมีความแข็งแรงในวัฒนธรรมประเพณีของท้องถิ่น วงสะล้อซอซึงและวงซอพื้นบ้านยังพอทำมาหากินได้ ช่างซอ (นักร้อง) ยังสามารถด้นเพลงได้อย่างคล่องแคล่ว ฉับไวเฉียบคมในเชิงปฏิภาณกวี ยังสามารถว่าบทมุดโตแตกได้ แม้จะน้อยลงแต่ก็ยังหาดูในงานต่างๆ ได้

สำหรับวงสะล้อซอซึงและวงซอพื้นบ้านในสถาบันการศึกษาถูกจับเข้าไปอยู่ในวิถีของจารีตหมด จำต้องท่องบทท่องเนื้อ มุดโตไม่ออกและด้นไม่ได้ อีกไม่นานช่างซอที่เป็นศิลปินท้องถิ่นเมืองเหนือก็จะหมดอาชีพ หันไปทำมาหากินอย่างอื่นกันหมด ทำงานที่สามารถหาเงินได้มากกว่า เร็วกว่า และมีชีวิตที่สะดวกสบายกว่า

การจัดประลองวงสะล้อซอซึงและวงซอพื้นบ้านภาคเหนือ ระหว่างวันที่ 9-11 มิถุนายน 2565 นำโดยนายกองค์การบริหารส่วนจังหวัดลำปาง ประธานสภาวัฒนธรรมจังหวัดลำปาง สถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา มหาวิทยาลัยสวนดุสิตลำปาง จัดขึ้นที่ไร่ผดุงธรรม บ้านค่าหลวง ตำบลบ้านค่า เมืองลำปาง เป็นวิธีทดลองวิธีหนึ่งเพื่อจะจุดพลังให้ผู้ชมและคนรักเสียงดนตรีพื้นบ้าน (สะล้อซอซึง) ได้มีโอกาสได้ยินของดี เป็นการประลองกันอย่างจริงจังโดยมีรางวัลที่มีมูลค่าสูง เพื่อเป็นแรงจูงใจให้ศิลปินอยากฝึกซ้อมอวดฝีมือกันมากขึ้น เมื่อหลีกหนีระบบทุนนิยมไม่ได้ก็ต้องเอาระบบทุนนิยมมารับใช้เสียเลย การประลองเพื่อล่ารางวัล เพื่อความเป็นเลิศ เพื่อค้นหาความสุดยอด แม้จะเป็นเรื่องยาก แต่ไม่มีอะไรที่ได้มาโดยง่ายหรือได้มาโดยไม่ต้องลงทุน จึงต้องใช้ความพยายามและความอดทนสูง นอกจากนี้ ยังต้องอาศัยความ
เสียสละในการทำงานจึงจะทำสำเร็จได้

Advertisement

ที่ไร่ผดุงธรรม ลำปาง เป็นพื้นที่ของป่า โดยปลูกเป็นกระท่อมอยู่ในป่า ไม่มีไฟฟ้า ไม่มีถนน มีแต่ความมืด ความเงียบ และเสียงจิ้งหรีดจักจั่นเรไรตามธรรมชาติ ซึ่งเป็นสัจนิยม ทำให้ผู้คนที่เข้าไปในไร่ผดุงธรรมต้องเปลี่ยนวิธีคิด เปลี่ยนอารมณ์ เปลี่ยนความรู้สึกนึกคิด และมีโอกาสได้สัมผัสกับจิตวิญญาณของตนใหม่ อาจจะตั้งข้อสงสัยเกิดขึ้นในใจมากมายว่า ทำไม ทำไม และทำไม ซึ่งต้องค้นหาคำตอบด้วยตนเอง

วัฒนธรรมดนตรีเป็นพื้นฐานของชีวิต เป็นรากฐานของชุมชน เป็นมาตรฐานของสังคม ดนตรีเป็นเสียงที่สร้างความเชื่อมั่น ก่อเกิดความภูมิใจของทุกคน วงสะล้อซอซึงเป็นหลักฐานที่สำคัญทางประวัติศาสตร์และยังมีชีวิต วงสะล้อซอซึงเป็นเรื่องราวของชุมชนและสังคม เป็นมรดกและทรัพย์สินที่มีมูลค่ามหาศาล เพียงแต่คนในชุมชนมองไม่เห็น เพราะว่ามีหมอกควันของวัฒนธรรมเมืองที่เป็นของทุนนิยมและสุขนิยมบดบังเอาไว้ จึงทำให้ไม่สามารถมองทะลุไปเห็นคุณค่าของดนตรีพื้นบ้านที่มีอยู่ในท้องถิ่นได้

ไร่ผดุงธรรมจึงสะกดและกำกับจิตของผู้ชมให้เข้าไปในมิติใหม่ เพราะจะต้องอยู่ในป่าอย่างที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ จะกลับออกไปก็ไกลอยู่และรู้สึกเสียดาย จะอยู่ต่อก็ต้องปรับตัวให้คุ้นชินกับสภาพที่เป็นอยู่ใหม่ ในที่สุดความรู้สึกนึกคิดและจิตวิญญาณจะค่อยๆ สัมผัสกับมิติใหม่ที่เป็นสัจนิยมที่มีอยู่ในป่า เพื่อเรียนรู้วัฒนธรรม วิถีชีวิต รสนิยม และบรรยากาศในป่า เพราะเป็นบริบทใหม่ซึ่งก็กลายเป็นสินค้าที่มีมูลค่าของชุมชนในอนาคต เพื่อชุมชนจะได้ใช้ประโยชน์ที่จะอยู่รอดอย่างยั่งยืนต่อไป

การประลองวงสะล้อซอซึงบนเวทีในวันที่ 9-10 มิถุนายน พ.ศ.2565 เวลา 14.00 น. คณะกรรมการผู้ตัดสินจากรอบประลองออนไลน์มีไว้ 10 วง โดยแบ่งขึ้นเวทีวันละ 5 วง เมื่อเริ่มการแสดงวันแรกได้ 4 วง ฝนก็ตก ต้องหยุดพักการประลอง การจะอยู่กับธรรมชาติได้ ก็ต้องปรับตัวให้เข้ากับธรรมชาติโดยไม่เดือดร้อน ซึ่งเป็นการยอมรับความเป็นไปของธรรมชาติ ทั้งคณะกรรมการ นักดนตรี ผู้ฟัง ผู้ที่เกี่ยวข้องในการจัดงานทุกคน ก็ยอมรับความเป็นไปของธรรมชาติ วันแรกจึงไม่สามารถที่จะตัดสินการประลองได้ จึงต้องยกการตัดสินไปรวมในวันที่ 10 มิถุนายน ทั้ง 10 วง คัดเลือกวงที่เข้ารอบไปชิงชนะเลิศในวันที่ 11 มิถุนายน ให้เหลือเพียง 4 วง

คณะกรรมการตัดสินที่ให้เกียรติร่วมโครงการประลองวงสะล้อซอซึงครั้งนี้ ประกอบด้วย ศิลปินแห่งชาติ เนาวรัตน์ พงษ์ไพบูลย์ ธนิสร์ ศรีกลิ่นดี ผศ.ชูวิทย์ ยุระยง อธิการบดีสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา ผศ.ประสิทธิ์ เลียวสิริพงศ์ ปราชญ์ของดนตรีเมืองเหนือ และ ดร.สุชาติ วงษ์ทอง ศิลปินนานาชาติ ถือเป็นบุคลากรทางดนตรีและศิลปะที่สำคัญของชาติและเป็นนักปราชญ์สยาม ทั้งนี้ เพื่อตัดคำครหาเรื่องการตัดสินที่ไม่เป็นธรรมออกไป กรรมการทุกคนตั้งใจมาช่วยดนตรีพื้นบ้านวงสะล้อซอซึงให้เป็นที่รู้จัก วงสุดยอดเท่านั้นที่จะได้รางวัลชนะเลิศ

การประลอง การแข่งขัน หรือการประกวดใดๆ ก็ตาม คณะกรรมการตัดสินมีบทบาทสำคัญอย่างมาก เพราะการตัดสินที่ไม่โปร่งใสและไม่ยุติธรรมคือการทำลายความน่าเชื่อถือ การประลองวงสะล้อซอซึงและวงซอพื้นบ้านครั้งนี้ เป็นการสร้างมาตรฐานใหม่ มาตรฐานแปลว่าความคาดหวัง เมื่อสมหวังก็รู้ว่าได้มาตรฐาน เมื่อผิดหวังก็จะรู้ว่ายังต้องไปฝึกซ้อมมาใหม่ มาตรฐานนั้น “ต่อรองไม่ได้” มาตรฐานแปลว่ามีเกียรติเชื่อถือได้ การตัดสินโดยคณะกรรมการที่เป็นบุคคลระดับชาติ ก็เพื่อสร้างความน่าเชื่อถือ ความมั่นใจ และสร้างความยุติธรรม

โครงการประลองครั้งนี้ ต้องขอความช่วยเหลือจากพรรคพวก ไปหาพันธมิตรมาช่วยงาน ต้องหาความร่วมมือ สำคัญที่สุดคือการหาทุนมาทำงาน โดยไม่ได้คิดราคาค่าสมอง ค่าเวลา ราคาความน่าเชื่อถือและราคาของความเสี่ยง มีเหตุผลเดียวที่ลงมือทำก็คือ ได้สัมผัสกับความไพเราะ ได้เห็นความงาม มองเห็นเสน่ห์ของคนในท้องถิ่น ซึ่งเป็นโอกาสที่ยิ่งใหญ่ในการสร้างความสุขให้เกิดขึ้นกับชุมชน การทำเรื่องกระจอกๆ ให้โลกได้รู้จัก ซึ่งมีคุณค่ามหาศาล เพราะเป็นเรื่องคุณค่า รสนิยม น้ำใจ วิถีชีวิต ความจริงใจ สัจนิยม การสร้างบรรยากาศที่เป็นมิตร แม้ว่าจะมีเงินในกระเป๋า ก็ไม่สามารถจะซื้อบรรยากาศความรู้สึกที่ดีที่มีความสุขได้

“แค่คิด แค่อ่าน แค่เขียน จะสัมผัสความรู้สึกไม่ได้ ต้องลงมือทำเท่านั้น จึงจะพบกับความสุข”

คณะกรรมการใช้อะไรเป็นเครื่องมือในการตัดสิน สามารถตอบได้ว่า คณะกรรมการทุกคนได้ใช้ความไพเราะ ความสวยงาม ความจริง และความดี ซึ่งเป็นองค์ประกอบของสุนทรียศาสตร์เป็นเครื่องมือในการตัดสิน แสวงหาความลงตัวในการแสดงของวงสะล้อซอซึง ซึ่งอยู่เหนือความผิดความถูกหรือขาดเกินไปแล้ว

คณะกรรมการมีความเอนเอียงหรือไม่ ตอบได้ว่าคณะกรรมการเอนเอียงแน่นอน เอนเอียงไปในเรื่องคุณภาพของการแสดงดนตรี บรรยากาศการตอบรับของผู้ฟัง ความชื่นชอบและความพอใจในการแสดง และก็มาถึงคำถามคลาสสิกว่า ทำไมไม่จัดการประลองกันในเมือง เพราะการไปไร่ผดุงธรรม ไกลออกไป 30 กิโลเมตร ไปอยู่ในชนบท อยู่ในป่า ไม่มีไฟฟ้า ไม่มีเครื่องอำนวยความสะดวก ไม่อยู่ในห้องแอร์

คำตอบก็เพราะต้องการให้เชื่อมกับวิถีชีวิตของชาวบ้าน ชาวบ้านไม่กล้าเข้าเมือง ชาวบ้านที่อยู่ที่ไร่เป็นพื้นที่ที่เขามีความสุข พบว่าในวันประลองมีผู้คนทุกวัย ทุกชั้นชน ทุกตำแหน่งไปอยู่ที่ไร่ผดุงธรรม (วันแรก 3,000 คน วันที่สอง 2,300 คน และวันสุดท้าย 5,000 คน) ซึ่งสามารถพิสูจน์ได้ว่า ของดีอยู่ที่ไหนใครๆ ก็ไปหา จงเชื่อมั่นเอาไว้ว่า “ให้สร้างส้วมที่สะอาด เพราะขี้จะมาหาส้วม”

การพลิกกลับของชีวิตไปอยู่กับธรรมชาติ อยู่กับอารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด และจิตวิญญาณของตัว เป็นโอกาสที่ทำได้ เทคโนโลยีนั้นก้าวหน้าไปไกลกว่าศักยภาพของมนุษย์แล้ว เทคโนโลยีได้แย่งชิงสมองมนุษย์ไป มนุษย์ไม่ต้องใช้สมองเพื่อความจำอีกต่อไป สมองไม่จำหมายเลขโทรศัพท์มือถือแล้ว เทคโนโลยียึดเอาความรู้ของมนุษย์ไป “สงสัยอะไรให้ถามกูเกิล” ผู้เฒ่าคนแก่ นักปราชญ์ผู้สูงอายุ ไม่มีความหมายสำหรับเด็กรุ่นใหม่ เพราะกูเกิลสามารถให้คำตอบได้รวดเร็วแม่นยำเชื่อถือได้ ในการติดต่อกับโลก การสั่งซื้อของ สั่งซื้ออาหาร สำรวจเส้นทางไปไร่ผดุงธรรมก็อาศัยเทคโนโลยี มนุษย์ใช้เทคโนโลยีเพื่อสนองความสุขนิยม เทคโนโลยีตัดกระบวนการพัฒนาศักยภาพของมนุษย์ออกไป มนุษย์จะด้อยศักยภาพและด้อยคุณภาพลงไปทุกวัน มนุษย์จะฉลาดน้อยลง มีศักยภาพน้อยลง มีคุณภาพน้อยลง โดยที่มนุษย์หันไปพึ่งเทคโนโลยีมากขึ้น

สิ่งที่ยังเหลือติดตัวมนุษย์คืออารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด และจิตวิญญาณ ซึ่งเทคโนโลยียังแย่งจากมนุษย์ไปไม่ได้ แต่ต้องระวังไว้ให้ดี มนุษย์ต้องอาศัยบริบทของธรรมชาติที่จะเอื้ออำนวยให้มนุษย์มีโอกาสได้สัมผัสกับอารมณ์ ความรู้สึกนึกคิด ได้สัมผัส
จิตวิญญาณของตนเองด้วยตนเอง ซึ่งเกิดขึ้นแล้วในการประลองวงสะล้อซอซึงในครั้งนี้ ทำให้ทุกคนเกิดความปีติสุข ลืมไปว่าตัวอยู่ในไร่ที่ไม่มีไฟฟ้าและไม่มีสิ่งอำนวยความสะดวก

วงสะล้อซอซึงแสนละเมา ที่ได้รับรางวัลชนะเลิศถ้วยพระราชทานและเงินรางวัล 2 แสนบาท สามารถที่จะสร้างบรรยากาศปลุกความรู้สึกนึกคิดและดึงจิตวิญญาณของผู้ฟังให้กลับมาสู่ความเป็นมนุษย์ที่สมบูรณ์ได้อย่างน่าประทับใจยิ่ง

(วงแสนละเมา นำโดย ธวัช เมืองเถิน จะลงมาแสดงดนตรีในสวน วันที่ 26 มิถุนายน พ.ศ.2565 เวลา 16.00-18.00 น. ที่สวนสันติชัยปราการ พร้อมด้วยวงดนตรีของสถาบันดนตรีกัลยาณิวัฒนา)

QR Code
เกาะติดทุกสถานการณ์จาก Line@matichon ได้ที่นี่
Line Image