| ผู้เขียน | สุจิตต์ วงษ์เทศ |
|---|
เวนิสตะวันออก อยุธยา หรือ กรุงเทพฯ
“อยุธยาเหมือนเวนิส” เป็นทัศนะของลา ลูแบร์ (ราชทูตฝรั่งเศส เข้าถึงอยุธยาแผ่นดินพระนารายณ์) แล้วพรรณนาว่า “ถนนส่วนใหญ่มักมีลำคลองควบขนานเป็นเส้นตรงไปด้วย จึงทำให้เปรียบเมืองสยามได้กับเวนิส” (แปลจากภาษาฝรั่งเศส โดย สันต์ ท. โกมลบุตร พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ. 2510 หน้า 26)
ความแตกต่างระหว่างเวนิสและอยุธยา ก็คือ เวนิส สร้างขึ้นด้วยความหมั่นเพียรของมนุษย์ฝ่ายเดียว อยุธยา เกิดขึ้นโดยธรรมชาติสร้างเท่าๆ กับฝีมือของมนุษย์ [จากหนังสือน้ำ ของ สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา พ.ศ. 2529 หน้า 189]
“กรุงเทพฯ เวนิสตะวันออก” ต้นคิดเป็นของใคร? จากไหน? เมื่อไร? ยังค้นไม่พบ จึงเข้าใจว่าจะเหมาย้ายจากอยุธยาลงมากรุงเทพฯ เพราะกรุงเทพฯ ก็มีคูคลองไม่น้อย
เรือน พ.ศ. 2500 ถนนสายใหญ่ในกรุงเทพฯ เช่น ถนนสีลม เป็นต้น ปลูกต้นก้ามปู เป็นแนวเลียบคูคลองสองข้าง เมื่อฝนตกบรรดาน้ำฝนไหลลงคูคลองสองข้างถนนไปแม่น้ำเจ้าพระยา ถ้าจะมี “น้ำรอระบาย” ก็ไม่นาน
หลัง พ.ศ. 2500 คูคลองถูกถมทั่วกรุงเทพฯ เพื่อขยายถนนสนองรถยนต์ของคนกลุ่มน้อยในกรุงเทพฯ ตามนโยบายเลียนแบบอเมริกันของเผด็จการทหารสมัยสฤษดิ์ ธนะรัชต์ ที่ไม่ฟังเสียงคัดค้านจากสามัญชน
นับแต่นั้นชนชั้นนำไทยมี “อคติ” ต่อคูคลองทั้งในกรุงเทพฯ และจังหวัดต่างๆ ดังพบว่ามีการถมทำลายคูคลองอย่างไม่ปรานีปราศรัย จนฉิบหายวายป่วงทั่วประเทศ ไม่เว้นแม้กระทั่งคูน้ำคันดินเมืองโบราณและชุมชนดั้งเดิม มีหลักฐานมากมายตั้งแต่เมืองลำปางถึงเมืองสุรินทร์
“กรุงเทพฯ เวนิสตะวันออก” ต้องเลิกใช้ได้แล้ว เพราะคูคลองใช้การได้เหมือนสมัยก่อนไม่เหลือหรือเหลือไม่มาก เหตุจากกรุงเทพฯ มาจาก “เมืองน้ำ” ของพื้นเมืองบางกอก แต่พากันเหยียดวัฒนธรรมเหล่านั้น แล้วหันไปทำเป็น “เมืองบก” แบบตะวันตก เรื่องนี้มีชาวฝรั่งเศสเขียนเตือนไว้ตั้งแต่แผ่นดิน ร.5 ดังนี้
“สองเมืองที่ซ้อนกันอยู่ คือเมืองน้ำและเมืองบก ทั้งสองเมืองอยู่ด้วยกันอย่างขัดๆ ต่างทำหน้าที่ซ้ำซ้อนกันเพียงแต่วิธีไม่ตรงกัน ยิ่งกาลเวลาผ่านไปก็จะยิ่งเห็นความขัดแย้งดังกล่าว อีกไม่ช้าเมืองบกจะต้องชนะเมืองน้ำ และเมื่อนั้นนักภูมิศาสตร์ที่ชอบให้สมญานามแปลกๆ แก่กรุงเทพฯ เห็นจะต้องเลิกใช้คำว่าเวนิสตะวันออกเสียที” (จากหนังสือน้ำ ของ สุเมธ ชุมสาย ณ อยุธยา หน้า 198)
กรุงเทพฯ ยังคิดว่าตนเองเป็นเวนิสตะวันออกอยู่หรือ? แน่ใจนะ
